گام اول برای حفظ محیط زیست در خلیج‌فارس و دریای عمان؛ تأسیس منطقه ویژه دریائی

منطقه دریائی خلیج‌فارس و دریای عمان به‌دلیل شرایط خاص جغرافیائی، حساسیت‌های زیست محیطی و نقش کلیدی آن در حمل و نقل بین‌المللی دریائی همواره به‌عنوان یکی از مناطق استراتژیک و حساس در مجامع بین‌المللی دریائی مطرح بوده است.
منطقه دریائی خلیج‌فارس با مساحت ۲۳۲ هزار و ۸۵۰ کیلومتر مربع به‌عنوان یک دریای نیمه بسته به‌شمار می‌آید. وجود ذخایر عظیم نفت و گاز، تردد سالانه بیش از ۴۰ هزار فروند کشتی به‌منظور جابه‌جائی انواع کالاهای مورد نیاز منطقه و خارج از این منطقه، شرایط اکولوژیکی منحصر به فرد و تنوع زیست‌محیطی با ارزش این منطقه، همگی از جمله عواملی می‌باشند که لزوم توجه ویژه کشورهای حاشیه این مناطق را به حفاظت از این منابع عظیم خدادادی بیش از پیش روشن می‌کند.
به‌دلیل این حساسیت‌ها و شرایط جغرافیائی و نقش بسیار بالای این منطقه در تجارت بین‌المللی، منطقه دریائی خلیج‌فارس و دریای عمان براساس الزامات کنوانسیون پیشگیری از آلودگی‌های دریائی ناشی از کشتی (مارپول ۷۸/۷۳) به‌عنوان منطقه ویژه تعیین شده بود.
به‌منظور اعلام رسمی این منطقه به‌عنوان منطقه ویژه دریائی اقداماتی از سوی کلیه کشورهای حاشیه این مناطق باید انجام می‌شد که به‌دلیل عدم همکاری بهینه میان کشورهای ساحلی و عدم توجه کافی به مسایل زیست‌محیطی این موضوع با تأخیر چندین ساله محقق شد.
الحقا به کنوانسیون بین‌المللی مارپول ۷۸/۷۳ و ایجاد تسهیلات دریافت و پردازش مواد زاید از کشتی توسط کلیه کشورهای منطقه از جمله اقدامات مورد نیاز به‌منظور اعلام منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان به‌عنوان منطقه ویژه دریائی به‌شمار می‌رفت.
با تلاش‌های صورت گرفته از طریق سازمان‌‌های منطقه‌ای MEMAC۳ , ROPME۲ و تشکیل کمیته راهبری الحاق به کنوانسیون مارپول ۷۸/۷۳ و برگزاری دوره‌های آموزشی و سمینارهای اطلاع‌رسانی، این اقدامات به‌صورت منطقه‌ای هماهنگ گردید، تا این که در سال ۲۰۰۶ میلادی به جزء یک کشور (کویت) کلیه کشورهای منطقه دریائی خلیج‌فارس و دریای عمان ضمن الحاق به کنوانسیون مارپول، ایجاد تسهیلات دریافت و پردازش مواد زاید از کشتی را اعلام نمودند و کشور کویت نیز در سال ۲۰۰۷ میلادی به‌طور رسمی به کنوانسیون مذکور ملحق گردید. بدین ترتیب در پنجاه و ششمین اجلاس کمیته حفاظت از محیط زیست دریائی ^۴(MEPC ۵۶) در سازمان بین‌المللی دریانوردی از طریق تدوین و ارسال سند ۲/۸/۵۶ MEPC به سازمان بین‌المللی دریانوردی به نیابت از کلیه کشورهای حاشیه منطقه ویژه خیلج‌فارس و دریای عمان، سازمان بین‌المللی دریانوردی، پس از رایزنی‌های گسترده و تشکیل دو گروه کاری در خلال اجلاس MEPC ۵۶ و از طریق تصویب قطعنامه (۵۶) ۱۶۸.Res سرانجام به‌صورت رسمی منطقه‌ دریائی خلیج‌فارس و دریای‌عمان را که محدوده‌ای از رأس الحد (شرقی ۴۸ ۰۵۹ و شمالی ۳۰ ۲۲) و رأس‌الفسته (شرقی ۲۵ ۰۶۱ و شمالی ۲۵۰۴) را در برمی‌گرفت به‌عنوان منطقه ویژه دریائی اعلام نمود. در قطعنامه مذکور اعلام شده است که از اول ماه آگوست سال ۲۰۰۸ میلادی کلیه الزامات منطقه ویژه دریائی برای ضمیمه‌های اول و پنجم کنوانسیون بین‌المللی مارپول ۷۸/۷۳ در این منطقه لازم‌الاجرا خواهد گردید.
● الزامات منطقه ویژه دریائی
براساس کنوانسیون بین‌المللی مارپول منطقه ویژه دریائی به‌منطقه‌ای اطلاق می‌گردد که بنابر دلایل شناخته و اثبات شده تکنیکی در ارتباط با موضوع‌های مرتبط با اقیانوس‌شناسی، شرایط اکولوژیکی و مشخصات ویژه آن منطقه در ارتباط با ترافیک دریائی تدوین و اجراء مقررات اجباری برای پیشگیری از آلودگی‌های دریائی ضروری می‌باشد.
براساس الزامات ضمیمه اول کنوانسیون بین‌المللی مارپول ۷۸/۷۳ تخلیه هرگونه نفت یا مخلوط نفتی از فضاهای موجود در موتورخانه برای کشتی‌هائی با ظرفیت ناخالص ۴۰۰ و بالاتر ممنوع می‌باشد و تنها در صورت تحقق موارد ذیل تخلیه آزاد می‌باشد:
۱) کشتی در حال حرکت باشد.
۲) مخلوط نفتی از طریق تجهیزات تصفیه نفت که مجهز به دستگاه متوقف کردن جریان نفت به‌صورت اتوماتیک باشد، عبور نماید.
۳) محتوی نفت سیال بدون رقیق‌سازی از ۱۵ قسمت در واحد میلیون تجاوز نکند.
۴) منشاء مخلوط نفتی از پمپ روم یا خن کشتی‌های نفتکش نباشد.
۵) در خصوص مخلوط‌ەای نفتی کشتی‌های نفتکش، این مخلوط با زایدات بار کشتی مخلوط نشده باشد.
در خصوص کشتی‌ها با ظرفیت ناخالص کمتر از ۴۰۰ تن، نفت و یا مخلوط نفتی باید که یادر مخازن مخصوص بدین منظور نگهداری شود تا در اولین بندر به تأسیسات دریافت مواد زاید از کشتی تحویل گردد و یا باید که شرایط ذیل را رعایت نماید:
۱) کشتی در حال حرکت باشد.
۲) کشتی باید که دستگاه‌هائی را که توسط مرجع دریائی تأئید شده باشد، برای حصول اطمینان از اینکه محتوی نفتی سیال بدون رقیق‌سازی از ۱۵ قسمت در واحد میلیون تجاوز نکند را در حال کارکرد بر روی کشتی داشته باشد.
۳) منشاء مخلوط نفتی از پمپ روی یا خن کشتی‌های نفتکش نباشد.
۴) در خصوص نفتکش‌ها، مخلوط نفتی نباید که با زایدات بار کشتی مخلوط شده باشد.
در خصوص مخازن حمل بار (Cargo Tank) در کشتی‌های نفتکش کنترل تخلیه در مناطق ویژه به‌صورت ذیل می‌باشد.
ـ هر گونه تخلیه نفت یا مخلوط نفتی که منشاء آن از قسمت‌های حمل بار کشتی نفتکش باشد در منطقه ویژه ممنوع می‌باشد.
● تسهیلات دریافت مواد زاید از کشتی در مناطق ویژه
دولت‌های عضو کنوانسیون بین‌المللی مارپول ۷۸/۷۳ که سواحل آنها در منطقه ویژه واقع شده است باید اطمینان حاصل کنند که در پایانه‌های بارگیری مواد نفتی و بنادر تعمیراتی در منطقه ویژه مجهز به تسهیلات کافی برای دریافت و پردازش تمام زایدات ناشی از آب‌توازن آغشته به نفت و شست‌وشوی مخازن بارگیری بار از کشتی‌های نفتکش هستند.
علاوه بر این تمام بنادر در محدوده منطقه ویژه باید به تأسیسات دریافت کافی برای مواد زاید نفتی و مخلوط‌های نفتی برای کلیه کشتی‌های وارده به آن بنادر مجهز باشند.
در این خصوص کلیه کشتی‌هائی که به محدوده منطقه ویژه دریائی وارد می‌گردند، در صورت عدم وجود تسهیلات دریافت مواد زاید در بنادری که بازدید می‌کنند، مکلف می‌باشند که گزارش عدم کفایت تسهیلات دریافت مواد زاید را در آن بندر به کشور صاحب بندر و پرچم و سازمان بین‌المللی دریانوردی گزارش کنند.
● الزامات منطقه ویژه دریائی براساس ضمیمه V کنوانسیون مارپول
براساس الزامات ضمیمه پنجم کنوانسیون مارپول ۷۸/۷۳ دفع مواد ذیل در منطقه ویژه دریائی ممنوع می‌باشد.
۱) کلیه مواد پلاستیکی، تورهای ماهیگیری، طناب‌های پلاستیکی، کیسه پلاستیکی مخصوص زباله و خاکستر‌های مواد پلاستیکی به جا مانده از زباله‌سوز که احتمال دارد محتوی مواد سمی و فلزات سنگین و زایدات آن باشد.
۲) سایر زباله‌ها از قبیل تولیدات کاغذ، قوطی‌های فلزی، بطری، زایدات کالا و زباله‌های ناشی از شست‌وشوی البسه در کشتی و مواد بسته‌بندی
الف) تخلیه ضایعات غذائی باید تا آنجا که ممکن است در فاصله‌ای دور از ساحل تخلیه گردد ولی در هر صورت این فاصله نباید کمتر از ۱۲ مایل باشد.
۳) در صورتی که زباله با سایر مواد زاید مخلوط شده باشد، اقدامات سختگیرانه‌تری باید به مرحله اجراء درآید.
● تسهیلات دریافت در مناطق ویژه دریائی
کلیه دولت‌های عضو به کنوانسیون مارپول ۷۸/۷۳ که سواحل آنها در مناطق ویژه دریائی قرارداد متعهد می‌باشند که در اولین فرصت کلیه بنادر خویش را در محدوده مناطق ویژه دریائی به تسیهلات کافی دریافت زباله براساس الزامات ضمیمه پنجم کنوانسیون مارپول تجهیز کنند و این گونه تسهیلات باید خدمات را به‌گونه‌ای ارایه نمایند که هیچ‌گونه معطلی بی‌مورد برای کشتی‌ها به‌وجود نیاورند.
با این حال با اقدامات انجام شده از سوی سازمان بنادر و کشتیرانی به‌عنوان یک عضو فعال در مجامع بین‌المللی و منطقه‌ای و نقش مؤثر این سازمان در تصویب اجراء الزامات منطقه ویژه خلیج‌فارس و دریای عمان و ارتقاء سطح همکاری‌های منطقه‌ای میان کلیه دولت‌های ساحلی حاشیه خلیج‌فارس و دریای عمان انتظار می‌رود که آلودگی‌های ناشی از کشتی‌ها به میزان کاملاً استاندارد و قابل قبولی کاهش پیدا کند و محیط زیست با ارزش خلیج همیشه فارس را با بهترین استانداردهای زیست محیطی تحویل آیندگان خویش دهیم.

احمد پرهیزی (رئیس اداره تجسس و نجات و حفاظت محیط زیست دریائی سازمان بنادر و کشتیرانی)
پی‌نوشت:
۱.ROPME: Regional Organization for Protection of Marine Envivonment
۲. MEMAC: Marine Emergency Mutual Aid Center
۳. Mepc: Marine Enveironment Protection Committee

منبع : ماهنامه پیام دریا