درخششی زیبا اما خطرناک

پرتوهای فرابنفش خورشید و حفاظت از پوست در برابر آنها
● عملکرد پوست
پوست بزرگ‌ترین و وسیع‌ترین عضو بدن انسان با عملکردهای گوناگونی است. یکی از وظایف این عضو، با وسعتی در حدود ۷/۱ مترمربع در فرد بزرگسال، تنظیم گرمای بدن است. همچنین پوست از بدن در مقابل فشارهای بیرونی محافظت می‌کند، اندام ترشحی و اندام حس لامسه نیز هست. در شرایط متعادل، پوست از بدن در مقابل ورود میکروب‌های مولد بیماری، باکتری‌ها و قارچ‌ها محافظت می‌کند و از شاخص‌های زیبائی است.
● تشریح پوست
پوست از سه لایه تشکیل شده است. بیرونی‌ترین لایه که پوست بیرونی یا اپیدرم نامیده می‌شود که خود از سه لایهٔ قشر پوسته، قشر سلولی شاخی و قشر سلولی پایه‌ای همراه با سلول‌های سازندهٔ رنگدانه (pigment) تشکیل شده است. پوست بدن انسان دائماً در حال ساخت سلول‌های جدید است که جانشین سلول‌های قدیمی مرده می‌شود. به‌طوری‌که پوست بیرونی هر چهارهفته یک‌بار به کلی بازسازی می‌شود و پوست جدید به‌وجود می‌آید. در زیر لایهٔ خارجی پوست، لایهٔ کلفت‌تر و چرمی شکل به نام درم وجود دارد که رگ‌های خونی، لنف‌ها، ریشهٔ موها، عصب‌ها و غدد ترشح عرق و چربی در این لایه قرار می‌گیرند. در داخلی‌ترین لایهٔ پوست یا هیپودرم که از بافت چربی تشکیل شده است، رگ‌های خونی و عصب‌ها قرار دارند و این لایه عضو رابط عضلات و پوست است. بافت داخلی پوست که از بدن در مقابل کاهش حرارت محافظت می‌کند در شکل خارجی بدن تأثیرگذار است و در واقع لایهٔ محافظ پوست در برابر ضربات است.
● خورشید با پوست بدن چه می‌کند؟
همهٔ انسان‌ها به تابش نور خورشید به همراه نور و گرما نیاز دارند. این نور و گرما نیروی حیات، زندگی و تندرستی روحی و روانی برای ما به ارمغان می‌آورد. البته از خورشید فقط نور و گرما ساطع نمی‌شود، بلکه پرتوهای فرابنفش نیز به سطح زمین می‌رسند. پرتوهای UV باعث تشکیل یکی از حیاتی‌ترین ویتامین‌ها یعنی ویتامین D و استحکام استخوان‌های بدن می‌شوند. بنابراین قرار گرفتن صورت و دست‌ها روزانه ۱۵ دقیقه به‌طور غیرمستقیم در زیر آفتاب نیمروزی تابستان ضروری است. اما همین پرتوهای UV که برای انسان مفید است ممکن است به سلامتی او لطمه بزند. بدین ترتیب که باعث پیری زودرس شود و قرار گرفتن طولانی‌مدت در زیر آن احتمال ابتلا به سرطان پوست را افزایش دهد. متأسفانه امروز داشتن پوستی قهوه‌ای و برنزه نشانهٔ سلامت پوست و جذابیت بیشتر است. اما در واقع پوست و آفتاب سازگاری چندانی با هم ندارند و گرفتن حمام آفتاب نوعی شکنجه برای پوست است. خوشبختانه هر کدام از ما می‌توانیم احتمال ابتلا به سرطان پوست را کاهش دهیم، شناسائی خطر ابتلا و اجتناب از عوامل خطرزا یا دست‌کم محدود کردن آنها. بدین ترتیب شما هم می‌توانید از نور خورشید لذت ببرید.
● پرتوهای UV چیست؟
متأسفانه همراه با اشعه‌های گرمابخش خورشید، طیف وسیعی از امواج الکترومغناطیسی نیز تابیده می‌شوند که برای پوست بسیار زیان‌آورند. فقط هشت دقیقه طول می‌کشد تا پرتوهای فرابنفش سطح خورشید با دمائی در حدود ۵۰۰۰ درجهٔ سلسیوس خورشید را ترک کنند، ۱۵۰ میلیون کیلومتر را بپیمایند و به سطح زمین برسند.
به‌طور کلی، پرتوهای خورشید شامل پرتوهای مادون قرمز (infrared)، پرتوهای مرئی (visible) و پرتوهای فرابنفش UV (ultraviolet) هستند.
در این میان، اگر چه پرتوهای فرابنفش UV فقط شش درصد از پرتوهای رسیده به سطح زمین را تشکیل می‌دهند، آسیب بسیاری به پوست می‌رسانند. اشعهٔ فرابنفش UV براساس طول موج به سه بخش UV-B ،UV-A و UV-C تقسیم می‌شود. در جدول زیر، طول موج هر پرتو و میزان جذب آن در لایهٔ ازن نشان داده شده است.
اشعه طول موج میزان جذب در لایهٔ ازن
UV-A طول موج بلند، ۳۲۰ تا ۴۰۰ نانومتر بسیار کم
UV-B طول موج کوتاه، ۲۸۰ تا ۳۲۰ نانومتر ۹۰ درصد
UV-C طول موج کوتاه، ۱۰۰ تا ۲۸۰ نانومتر ۱۰۰ درصد
پرتوهای خورشید هر قدر طول موج کوتاه‌تری داشته باشند، حاوی انرژی بیشتری هستند. بنابراین پرتوهای UV-B و UV-C از زیانبارترین پرتوهای فرابنفش‌اند. اگر چه پرتو UV-C کم‌طول‌ترین پرتو خورشید است، تأثیرات خطرزائی ندارد، به این علت که بخش عظیمی از این پرتو جذب لایهٔ ازن می‌شود و در واقع چیزی از آن به پوست ما نمی‌رسد. پرتوهای UV-B نیز تا حدودی جذب لایهٔ ازن می‌شوند، اما جذب آنها کامل نیست. در اینجا لازم است ذکر شود که لایهٔ ازن از چند سال پیش در حال تخریب است و اکنون می‌توان ضرورت توجه بیشتر به این موضوع را درک کرد. اولین کاهش شدید ضخامت لایهٔ ازن در ۱۹۸۱در قطب جنوب مشاهده شد. در همان سال کاهش ۶۰ درصدی ضخامت ازن استراتوسفری به ثبت رسید. ”حفرهٔ ازن“ وسعتی برابر با مساحت ایالات متحدهٔ آمریکا دارد. مجدداً در ۱۹۸۹ کاهش ضخامت لایهٔ ازن در قطب شمال نیز مشاهده شد، ولی به‌دلیل شرایط آب‌وهوائی متفاوت و دمای بالاتر نسبت به قطب‌جنوب میزان کاهش ضخامت این لایه کمتر بوده است. میزان شدت پرتوهای UV براساس اوقات سال و روز، میزان جمعیت، ضخامت لایهٔ ازن و موقعیت جغرافیائی هر کشور متغیر است. این میزان به‌ازاء هر ۱۰۰ متر ارتفاع حدود ۲۰ درصد افزایش می‌یابد. همچنین روی سطح دریاها و اقیانوس‌ها، روی برف و در جزایر، به‌علت داشتن هوای صاف و پاک، شدت بیشتری دارد.● تأثیرات پرتوهای فرابنفش UV-A روی پوست
ـ تأثیر سریع و کوتاه‌مدت برنزه‌کنندگی؛
ـ ابتلاء فرد به بیماری‌های پوستی و آلرژیک؛
ـ پیری زودرس پوست و ایجاد چین و چروک در آن؛
ـ افزایش احتمال ابتلا به سرطان پوست.
امروزه از این پرتو برای برنزه کردن سریع و مستقیم استفاده می‌شود. این پرتو در مدت کوتاهی به‌داخل پوست نفوذ می‌کند و برعکس پرتو UV-B آسیب قابل مشاهده‌ای برجای نمی‌گذارد و تا مدت‌ها تأثیرات منفی آن ناشناخته باقی می‌ماند. بدون تردید پرتوهای UV-A برای پوست‌ انسان بسیار خطرناک‌اند.
● تأثیرات پرتوهای فرابنفش UV-B روی پوست
ـ تأثیر آرام و مداوم برنزه‌کنندگی (تغییردهندگی رنگ پوست از طریق ملانین)؛
ـ تأثیر بر ساختار لایهٔ محافظتی پوست
ـ آفتاب‌سوختگی و زمینه‌سازی برای ابتلا به سرطان پوست
● کرم‌های ضدآفتاب
به‌طور کلی کرم ضدآفتاب به امولسیون‌هائی اطلاق می‌شود که روی پوست مالیده می‌شوند تا از آن در برابر نور خورشید محافظت کنند.
این کرم‌ها باید قبل از هر چیز مانع تابش پرتوهای فرابنفش UV-B روی پوست شوند. شاخصی که با آن میزان حفاظت در برابر آفتاب را اندازه می‌گیرند فاکتور محافظتی آفتاب یا (SPF (sun protection factor نامیده می‌شود. کودکان و افراد با پوست روشن به حفاظت بیشتری نیاز دارند. برای پوست‌های حساس نیز کرم‌های مخصوصی وجود دارد. علاوه بر کرم، روغن و اسپری ضدآفتاب نیز موجود است. در حالت کلی دو نوع فیلتر در کرم‌های ضدآفتاب وجود دارد. به‌طور معمول باید از کرم‌هائی با فیلترهای شیمیائی استفاده کرد، اما از آنجائی‌که برخی از افراد به این مواد شیمیائی حساسیت پوستی دارند، از به‌کار بردن چنین فیلترهائی اجتناب می‌شود. کرم‌هائی که به‌عنوان موادمحافظتی مغذی و ابزار فیزیکی استفاده می‌شوند، حاوی ذرات بسیار کوچک اکسیددوزنگ (zinc oxide) یا تیتان‌اکسید (titanoxide) هستند که پرتوهای خورشید را مثل آینه‌های بسیار کوچک منعکس می‌کنند تأثیر این کرم‌های ضدآفتاب ۳۰ دقیقه پس از استفاده آغاز می‌شود. استفاده از کرم‌های با SPF بالا محافظت بیشتری از پوست می‌کند. مثلاً کرمی با فاکتور ۲۰ حدوداً ۹۰ درصد و کرمی با فاکتور ۵۰ تقریباً ۹۸ درصد از پرتوهای UV-B را جذب می‌کند. در کشور آلمان، فاکتور حفاظتی ۲ تا ۴۰ متداول است. توصیه می‌شود که به‌ازاء هر یک سانتی‌متر مربع از پوست دو میلی‌گرم کرم استفاده شود.
● توصیه‌های لازم
۱. از کرم ضدآفتاب استفاده کنید: قسمت‌هائی از پوست که در حاشیهٔ مایو قرار می‌گیرند بیشترین خطر سوختگی را دارند. این قسمت‌ها را با دقت بیشتری کرم بزنید. توجه داشته باشید که هرگز بدون استفاده از کرم‌های ضدآفتاب در تابستان از منزل خارج نشوید. بد نیست بدانید که اغلب کرم‌های ضدآفتاب حاوی نوعی فیلتر هستند که حداقل نیم‌ساعت پس از استفاده اثر خود را نشان می‌دهند. بنابراین به محض استفاده از کرم زیر نورآفتاب قرار نگیرید. برای پوست‌های چرب می‌توانید از ژل‌های ضدآفتاب بدون چربی استفاده کنید. برای افراد ورزشکار نیز کرم‌هائی وجود دارد که در مقابل گرما و ریزش قطرات عرق مقاوم‌تر است.
۲. وسایل و تجهیزات لازم را فراهم کنید: اگر پوست سرتان حساس است، به شما توصیه می‌کنیم حتماً از یک کلاه آفتاب‌گیر استفاده کنید. با این‌کار، علاوه بر محافظت از پوست سر، موهایتان را نیز در مقابل پرتوهای خشک‌کنندهٔ UV محافظت کرده‌اید و جالب است بدانید در کشورهای اروپائی کرم‌های ویژه‌ای برای محافظت از مو در مقابل پرتوهای UV وجود دارد. هرگز از کرم‌های ضدآفتاب معمولی برای محافظت از موهایتان استفاده نکنید، چون این‌کار موها را وز می‌کند و شستن‌شان مشکل می‌شود. علاوه بر این، پرتوهای UV به پوست لب نیز آسیب شدید می‌زند و ممکن است لکه‌های قهوه‌ای رنگ در آن ایجاد کند. بنابراین در فصل تابستان از رژلب‌ها و سایر لوازم آرایش حاوی SPF مناسب استفاده کنید.
۳. لباس مناسب بپوشید: بلوز و تی‌شرت بهترین چیزهائی هستند که می‌توانند خطر سوختگی را تقلیل بخشند. در ضمن در صورت خیس بودن لباس احتمال آفتاب‌سوختگی بیشتر است. توصیهٔ بسیار مهم این است که حتی زیر لباس‌هایتان کرم ضدآفتاب بمالید و بعد لباستان را بپوشید. تابش پرتوهای فرابنفش UV بین ساعات ۱۱ تا ۱۵ به شدیدترین حد خود در شبانه‌روز می‌رسد. به همین خاطر توصیه می‌کنیم که در این ساعات حتی‌المقدور از منزل خارج نشوید. و آخرین توصیه این‌که تا آنجاکه می‌توانید در کنار دریا یا استخر لباس آستین‌بلند بپوشید. چون آب، شن و ماسه نیز پرتوهای UV را منعکس می‌کنند.
۴. مایعات بنوشید: باید بدانیم که با خروج هر قطرهٔ عرق از بدن بخش زیادی از موادمعدنی که لازمهٔ سلامتی و شادابی بدن است خارج می‌شود. بنابراین نوشیدن مایعات را نباید فراموش کرد. انواع آب‌معدنی و آب‌میوه‌های بدون قند بسیار مفیدند. برای دریافت سریع انرژی نیز مصرف میوه و سالاد بسیار مؤثر است.

منبع : مجله بهکام