فرصتی دیگر

یکی از مثبت ترین گزارش های آژانس بین المللی انرژی اتمی پنجشنبه گذشته در مورد فعالیت های هسته یی ایران منتشر شد؛ گزارشی که به یکی از مهمترین مسائل مورد بحث میان ایران و آژانس با محوریت موضوع «پلوتونیوم و بازفرآوری» پایان داد و راه را برای حل مسائل باقیمانده باز کرد.
گزارش محمد البرادعی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی پس از آن منتشر شد که ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی پس از سه دور گفت وگو درخصوص ابهامات موجود در پرونده هسته یی ایران بر سر یک جدول زمانی جهت حل مسائل باقیمانده به توافق رسیدند.
اوایل تیرماه سال جاری علی لاریجانی دبیر شورای عالی امنیت ملی از توافق با آژانس جهت حل ابهامات موجود در فعالیت های هسته یی ایران خبر داد و پس از آن نمایندگان ایران و آژانس بین المللی گفت وگوهای خود را آغاز کردند.
بر این اساس مقامات تهران به همراه اولی هاینونن معاون آژانس بین المللی انرژی اتمی مذاکراتی در ماه های تیر و مردادماه سال جاری برگزار کردند و در نهایت در دور سوم این گفت وگوها هاینونن از موافقت ایران با یک جدول زمانی برای پاسخ دادن به نگرانی های جامعه بین الملل و آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد فعالیت های هسته یی اش خبر داد.
چند روز پس از اعلام این خبر آژانس بین المللی انرژی اتمی با انتشار نامه نمایندگی ایران درباره توافق تهران و آژانس اعلام کرد؛«تهران به تمامی پرسش های آژانس درباره آزمایش های پلوتونیوم خود پاسخ داده و برای رفع ابهامات درباره غنی سازی اورانیوم نیز آمادگی خود را اعلام کرده است.»
در سفر آژانس همچنین تاکید شده است که موضوع پلوتونیوم از نظر آژانس تمام شده تلقی می شود.
موضوع پلوتونیوم یکی از مهمترین مسائل مطرح و به عبارتی یکی از اساسی ترین پرسش های آژانس بین المللی انرژی اتمی را تشکیل می داد، چرا که پلوتونیوم که در فرآیند غنی سازی اورانیوم تولید می شود می تواند در ساخت سلاح اتمی نیز به کار رود و بر این اساس آژانس بین المللی انرژی اتمی بارها از ایران در این خصوص خواستار ارائه توضیح شده بود.
در مقابل مقامات ایران نیز بارها اعلام کرده بودند که آلودگی دستگاه ها به پلوتونیوم پیش از خریداری آنها از خارج صورت گرفته است، اما آژانس نیز به پرسش خود در این خصوص اصرار داشت و حتی در گزارش های قبلی خود در مورد فعالیت های هسته یی ایران اعلام کرده بود که تنها در صورتی می تواند درخصوص اهداف اصلی برنامه هسته یی ایران اظهارنظر کند که مقامات تهران به پرسش های آژانس در زمینه آلودگی دستگاه ها به پلوتونیوم پاسخی شفاف ارائه دهند و ابهامات مذکور را رفع کنند. حال ایران در پی گفت وگوهایی سازنده با مقامات آژانس بین المللی انرژی اتمی ابهامات را رفع کرده و پرونده آلودگی تاسیسات اتمی ایران به پلوتونیوم مختومه اعلام شده است.
براساس نامه دفتر نمایندگی ایران به آژانس «به منظور نتیجه گیری و بستن پرونده مساله پلوتونیوم، آژانس سوالات باقیمانده خود را ۲۳ ژوئیه ۲۰۰۷ در اختیار ایران قرار داد که در پی نشست نمایندگان آژانس و ایران در تهران، مقامات ایران به توضیح سوالات باقیمانده کمک کردند. به علاوه ایران در تاریخ هفتم آگوست ۲۰۰۷ نامه یی را برای آژانس ارسال کرد که طی آن روشنگری های بیشتری در خصوص برخی پرسش ها انجام شد. به این ترتیب در بیستم آگوست ۲۰۰۷ آژانس اعلام کرد اظهارات پیشین ایران مطابق با یافته های آژانس بوده و بنابراین موضوع آزمایشات پلوتونیوم حل و فصل شده است و این موضوع رسماً از سوی آژانس از طریق نامه به ایران مکاتبه خواهد شد.»
● مسائل حل نشده
اما با حل موضوع آزمایشات پلوتونیوم، هنوز مسائل دیگری میان ایران و آژانس باقی مانده است. یکی از این مسائل مهم موضوع (p۱ و p۲) و یا همان سانتریفوژهای نسل اول و دوم است که ایران و آژانس در سه دور مذاکرات شان در مورد آن به توافقاتی دست یافته اند. بر مبنای این توافق و گزارش محمد البرادعی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، ایران متعهد شده است طی دو ماه آینده به پرسش های مطرح دراین زمینه پاسخ داده و مدارک مورد درخواست را به آژانس ارائه کند. براین اساس تهران باید مطابق توافق با نمایندگان آژانس درباره فعالیت های مربوط به ساخت سانتریفوژهای پیشرفته پی ۲ (p۲) که اورانیوم را بین ۲ تا ۳ برابر سریع تر از سانتریفوژهای پی ۱ (p۱) غنی سازی می کنند توضیح دهد و موضوع را تا ماه نوامبر (آبان ماه) حل و فصل کند.
بخش دیگری از مسائل مطرح میان ایران و آژانس مربوط به «سند اورانیوم فلزی» است که آژانس بین المللی انرژی اتمی مطابق گزارش البرادعی، به منظور فهم کامل پیشنهادهایی که از سوی واسطه هایی که فناوری سانتریفوژ را به ایران عرضه کرده اند، یک کپی از سند ۱۵ صفحه یی تشریح کننده رویه کاهش (یواف ۶) به فلز اورانیوم و ریخته گری و ساخت فلز اورانیوم غنی شده و تهی شده به نیمکره را از ایران خواسته است و تهران نیز موافقت کرده در این زمینه همکاری کند.
پیش از این توافقات، علی اصغر سلطانیه نماینده دائم ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی در گفت وگویی با ایسنا در خصوص این سند ۱۵ صفحه یی مورد درخواست آژانس اظهارداشته بود که از این سند ۱۵ صفحه یی، ۵/۱ صفحه آن مربوط به کره فلزی اورانیوم است. او همچنین موضوع تراشکاری یک اورانیوم فلزی به کره و یا نیمکره فلزی را امری پیش پاافتاده ذکر کرده بود که در سایت های اینترنتی به راحتی قابل مشاهده است.
سلطانیه در این گفت وگو که پیش از توافقات تهران و آژانس بین المللی انرژی اتمی انجام شده بود از مخالفت ایران با ارائه این سند ۱۵ صفحه یی خبر داده بود، چرا که به باور او این امر اختیارات کشورها از سوی آژانس را مورد خدشه قرار می داد.
با این وجود ایران در آنچه که توافق چشمگیر با آژانس بین المللی انرژی اتمی در آستانه نشست فصلی شورای حکام آژانس و بررسی مجدد پرونده هسته یی اش در شورای امنیت توصیف می شود، موافقت کرد با آژانس در این زمینه همکاری کند.
یافتن منبع آلودگی های یافت شده ذرات اورانیوم طبیعی با درجه غلظت بالا در تجهیزات خریداری شده از سوی یکی از روسای سابق مرکز تحقیقات فیزیک (PHRC) دانشکده فنی دانشگاه تهران نیز یکی از مسائل حل نشده میان تهران و آژانس است که بر مبنای توافق حاصله، ایران و آژانس دو هفته پس از بسته شدن مساله (P۱ و P۲) مذاکراتی را در این خصوص انجام خواهند داد.
همچنین براساس گزارش محمد البرادعی ایران تاکنون به درخواست های آژانس برای نمونه برداری از دیگر تجهیزات و مواد به کار گرفته شده توسط مرکز تحقیقات فیزیک و دسترسی به یکی دیگر از روسای سابق این مرکز پاسخی نداده است.
● واکنش های سرد به یک گزارش
اما در کنار اعلام مسائل حل شده و از سوی دیگر باقیمانده در پرونده هسته یی ایران، گزارش محمد البرادعی در عین حال تایید می کند که ایران برنامه غنی سازی اورانیوم خود را به رغم قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد گسترش داده است.
البرادعی در گزارش اخیر خود هرچند «برنامه اقدام» میان ایران و آژانس را گامی چشمگیر و رو به جلو توصیف کرده اما در عین حال همچون گذشته خواستار اعتمادسازی ایران درباره گستره و ماهیت برنامه های کنونی و آینده هسته یی اش شده است. او یک بار دیگر نیز از ایران خواست تا در اولین زمان ممکن مطابق درخواست شورای حکام و شورای امنیت پروتکل الحاقی را تصویب و به مرحله اجرا درآورد. با این وجود گزارش مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی و توافق ایران و آژانس با واکنش امریکا و متحدانش روبه رو شده است، چرا که توافق مذکور و گزارش البرادعی می تواند راه را بر اجرای تحریم های گسترده تر در قبال ایران سد کند یا حداقل به تعویق بیندازد. این در حالی است که امریکا و کشورهای اروپایی پیش از ارائه آخرین گزارش محمد البرادعی درباره فعالیت های هسته یی ایران و توافقات صورت گرفته میان ایران و آژانس تحریم های بیشتری را علیه ایران آغاز کرده اند و حتی مذاکرات تهران و مقامات آژانس را تنها راهی برای وقت کشی از سوی ایران قلمداد می کنند.
حال با انتشار گزارش البرادعی درباره فعالیت های هسته یی ایران و مختومه اعلام کردن موضوع آزمایشات پلوتونیوم در مجموعه پرسش های آژانس از ایران، به نظر می رسد که شکاف تازه یی میان آژانس با امریکا و متحدانش از سوی دیگر ایجاد شده است.
مقامات امریکایی بر این باورند که به کار گرفتن کلمه «حل شده» در رابطه با موضوع آزمایشات پلوتونیوم در ایران مشکل آفرین است و از نظر آنها این موضوع حل نشده باقی مانده است. آنها همچنین از آژانس درخواست کرده اند که از ایران بخواهد نمونه های جدیدی را در این زمینه به آنها ارائه دهد.
مقامات اروپایی نیز در اظهارنظرهایی همسو با امریکا تعیین یک جدول زمانی میان ایران و آژانس را تا ماه نوامبر (آبان ماه) جهت حل باقی مسائل نگران کننده توصیف می کنند. از سوی دیگر به گفته تام کیسی سخنگوی وزارت خارجه امریکا ایران می توانست به پرسش های آژانس بین المللی انرژی اتمی چهار سال قبل پاسخ دهد و بر همین مبنا گزارش آژانس واقعیات موجود در ارتباط با فعالیت های هسته یی ایران را تغییر نداده است.
مقامات امریکا همچنین بر این نظرند که چنانچه ایران خواستار بسته شدن پرونده هسته یی اش است باید به طور کامل و بی قید و شرط با آژانس همکاری کند و فعالیت هایی را که برای اهداف غیرنظامی ضروری نیست به حالت تعلیق درآورد. این اظهارنظر شاید پاسخی به سخنان چند روز پیش محمود احمدی نژاد رئیس جمهوری ایران باشد که از «مختومه شدن پرونده هسته یی ایران» سخن گفته و حتی اعلام کرده بود که احتمالاً جشن هسته یی دیگری را برگزار خواهد کرد.
● مهلت البرادعی به ایران
اما آنچه در کنار گزارش اخیر البرادعی و واکنش های صورت گرفته در قبال آن حائز اهمیت است، مهلت یا ضرب الاجلی است که پس از ارائه گزارش به ۳۵ عضو شورای حکام از سوی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران داده شد؛ ضرب الاجلی بر این مبنا که «توافق اخیر ایران و آژانس آخرین فرصت برای ایران است و ایران تا ماه دسامبر (اوایل آذرماه) برای بستن پرونده هسته یی اش زمان دارد.» او البته هشداری هم درخصوص حمله نظامی و تحریم های گسترده تر در قبال ایران داد و گفت که «تحریم های شورای امنیت علیه تهران نباید طی این دوره زمانی دنبال شود.» اشاره البرادعی به فرصت زمانی است که ایران و آژانس برای حل مسائل باقیمانده در نظر گرفته اند.
به گفته البرادعی این فرصت زمانی دعوتی نامحدود برای به بازی گرفتن آژانس یا ترفندی برای طولانی کردن مذاکرات جهت اجتناب از تحریم های شورای امنیت نیست.
با این حال توافق ایران و آژانس پس از سه دور گفت وگو، گزارش مثبت البرادعی نسبت به گزارش های قبلی اش در مورد فعالیت های هسته یی ایران و رفع ابهام از موضوع مهم پلوتونیوم فرصتی بزرگ را پیش روی مقامات ایران قرار داده است تا شاید در راستای همکاری با آژانس و پاسخ به پرسش های باقیمانده، پرونده هسته یی ایران از شورای امنیت به آژانس بین المللی انرژی اتمی بازگردد، چرا که توافق با آژانس بر سر یک جدول زمانی به معنای حل پرونده هسته یی ایران در شورای امنیت سازمان ملل نیست و به همین دلیل نیز مقامات ایران بارها خواستار بازگشت پرونده به آژانس شده و تنها راه حل پرونده هسته یی ایران را بررسی مجدد آن در آژانس بین المللی انرژی اتمی می دانند.
در هر حال تازه ترین و شاید اولین توافق گسترده تهران و آژانس بین المللی انرژی اتمی امتیازی برای ایران که دومین مهلت تعلیق فعالیت های هسته یی اش حدود سه ماه پیش پایان یافت، محسوب می شود.
شورای امنیت سازمان ملل متحد براساس دومین قطعنامه اش در قبال ایران (قطعنامه ۱۷۴۷) از ایران خواسته بود تا فعالیت های هسته یی اش را به حالت تعلیق درآورد و در کنار آن تحریم های هسته یی را نیز پیش بینی کرده بود. اما پس از آن ایران سرانجام تصمیم گرفت نسبت به رفع ابهامات از برنامه هسته یی اش اقدام کند و در پی دیدار علی لاریجانی و خاویر سولانا مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نماینده اعضای گروه ۱«۵، تهران و آژانس پای میز گفت وگو نشستند و به اولین توافق و حل یکی از مهمترین مسائل فی مابین دست یافتند.
حال قرار است یک بار دیگر دو مقام ارشد ایرانی و اروپایی (لاریجانی و سولانا) با یکدیگر گفت وگو کنند. از سوی دیگر نشست فصلی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در پیش رو قرار دارد و گزارش البرادعی به اعضای این شورا در مورد ایران نقشی تعیین کننده در تصمیم گیری های آتی اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد در قبال ایران خواهد داشت. از امروز باید در انتظار نتیجه یکی از مثبت ترین گزارش های آژانس بین المللی انرژی اتمی در تصمیمات شورای امنیت سازمان ملل متحد و به گفته محمد البرادعی در انتظار همکاری جدی یا غیرجدی ایران با آژانس براساس جدول زمانی توافق شده باشیم.

منبع : روزنامه اعتماد