تجزیه و تحلیل بانک‌ها پیش از واگذاری

تجزیه و تحلیل بانک‌ها با مقاصد گوناگون مانند ارزشیابی سهام، ارزیابی عملکرد، کارایی و ریسک انجام می‌شود. در این نوشتار نخست برخی ویژگی‌های بانک موفق بررسی می‌شود. سپس اهداف بانک مطرح و معیارهای عملکردی متداول شامل بازده حقوق صاحبان سهامROE) )، بازده دارایی‌ها(ROA) و اجزای تشکیل‌دهنده آنها تحلیل شده است. در ادامه تجزیه و تحلیل نقطه سر به سر و نرخ سر به سری بازدهی دارا‌یی‌ها و نیز عوامل ریسک ارائه شده است.
● ویژگی‌های بانک موفق
بهینه گزینی(Benchmarking) یکی از روش‌های مرسوم جهت تعیین اهداف و نیز ارزیابی برنامه‌ها و عملکرد است. برخی از مهمترین ویژگی‌های یک بانک موفق در زیر ارائه شده است. مطابق تحقیقات انجام شده عوامل اصلی موثر بر موفقیت و سودآوری بانک‌ها به شرح زیر است:
الف
) اندازه بانک:(size)
اندازه یکی از عوامل سودآوری است. به نظر می‌رسد در صورت وجود بستر مناسب برای رشد، هر چقدر بانک بزرگ‌تر باشد و از اهرم مالی بیشتر استفاده کند، بازدهی سهامداران(ROE) افزایش می‌یابد. البته این امکان وجود دارد که بانک‌های کوچک به دلیل هزینه‌های عملیاتی کمتر بازده دارایی(ROA) بالا‌تری داشته باشند.
ب) کنترل هزینه‌ها:(Cost control)
این عوامل یکی از مهمترین دلا‌یل تمایز بانک‌های با عملکرد خوب است. مدیران این بانک‌ها هزینه‌های عملیاتی را بهتر مدیریت می‌کنند.
ج‌) ساختار سپرده‌ها:(Deposit structure)
بانک‌هایی که سودآوری بالا‌یی دارند، سپرده‌های دیداری بیشتری نسبت به سایر بانک‌ها جذب کرده‌اند. ساختار سپرده‌ها تاثیر قابل توجهی بر عملکرد دارد. حجم زیادی از سپرده‌های این بانک‌ها سپرده‌های محوری‌(core Deposit) است که معمولا‌ برداشت قابل توجه از آنها غیر محتمل است. بخش دیگر، سپرده‌های افراد و موسسات کوچک است که ممکن است نسبت به حساب‌های سپرده با مبلغ بالا‌، وفادارتر باشند.
د-) بهره‌وری کارکنان:(Employee productivity)
بانک‌های موفق معمولا‌ سرانه دارایی و سود خالص بالا‌تری دارند. یکی از سیاست‌های موفق در این رابطه داشتن سیستم انگیزشی مناسب و کارا است تا کارکنان با بهره‌وری بالا‌تر حقوق و مزایای بیشتری دریافت کنند. وجود سیستمی مناسب با قابلیت اندازه‌گیری متغیرهای کلیدی موثر در بهره‌وری به نحوی که قادر باشد تفاوت‌های معناداری ایجاد کند ابزار اصلی اجرای این خط مشی است.
هـ‌) اهرم مالی:(Financial leverage) استفاده از اهرم مالی می‌تواند یکی از محرک‌های اصلی سودآوری باشد. سپرده‌ها و سایر ابزارهای بدهی کوتاه مدت و بلند مدت می‌تواند موجب افزایش سودآوری شود.
و‌) توسعه درآمدهای کارمزد:(Fee growth)
یک عنصر کلیدی استراتژی‌های بانکی برای افزایش سودآوری در سال‌های اخیر، در محیط کشورهای توسعه یافته، گسترش درآمدهای کارمزدی بوده است. مقررات‌زدایی از صنعت بانکداری می‌‌تواند موجب وضع کارمزد به خدماتی شود که قبلا‌ رایگان ارائه می‌شد. تناسب منطقی بین کارمزد و خدمات ارائه شده در میزان توفیق این سیاست یک عامل تعیین‌کننده است.
ز-) رشد:(Growth)
رشد دارایی‌ها، سپرده‌ها و وام‌های بانک‌های موفق بیش از متوسط صنعت است که منعکس‌کننده مدیریت جسورانه(Aggressive management) یا مقبولیت بیشتر خدمات، نزد مشتری است. به هر حال، رشد نباید جایگزین سود شود. اگر رشد و توسعه مبتنی بر مطالعات عمیق و بررسی کارشناسی و به بیانی دیگر کنترل شده نباشد، باعث خواهد شد هزینه‌های عملیاتی بیش از درآمدها افزایش یابد. رشد مطلوب رشدی است که منجر به ایجاد ارزش افزوده اقتصادی شود.
● اهداف بانک
بدیهی است هدف اصلی یک بانک و یا هر واحد اقتصادی دیگر علا‌وه بر ایفای مسئولیت‌های اجتماعی، افزایش ارزش آن است. در راستای دستیابی به هدف اصلی بانک، نیل به افزایش کارایی و بهره‌وری، افزایش سهم بازار، افزایش سودآوری، رشد و توسعه مورد توجه قرار می‌گیرد.
▪ تصمیم‌های بنیادی مرتبط با اهداف
نیل به اهداف بانک مستلزم اتخاذ تصمیمات بنیادی و پایش مستمر محیط درونی و بیرونی است. محورهای اصلی تصمیم‌گیری (توجه مستمر و سیستماتیک) به شرح زیر است:
الف‌) تصمیمات ساختار سرمایه
-‌ تعیین ترکیب بهینه منابع (سرمایه، سپرده‌ها، اوراق مشارکت، وام بین بانکی، وام خارجی) با توجه به هزینه، منابع و تاثیر ریسک.
ـ خط مشی تقسیم سود
ب‌) تصمیمات ساختار دارایی‌ها
‌ - خط مشی تخصیص دارایی‌ها و تعیین پرتفوی مطلوب
‌- قیمت‌گذاری محصولا‌ت و خدمات
‌ - تعیین ترکیب پرتفوی تسهیلا‌ت
‌ - مدیریت مالیاتی معاملا‌ت بانکی
ج‌) تصمیمات توسعه فعالیت
- ‌تعیین سهم بازار و چگونگی دستیابی به آن
‌- کانال‌های توزیع (شعب،pos و
(ATM
د) تصمیمات مدیریت هزینه
‌- تعیین فرآیندها بر مبنای نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ارزش فرآیندها
‌- کنترل هزینه‌های عملیاتی
- تدوین سیستم‌های ارزیابی عملکرد شعب و کارکنان
- معیار عملکرد، بازده حقوق صاحبان سهام
بازده حقوق صاحبان سهام(ROE) معیار مناسبی برای تحلیل میزان دستیابی به هدف افزایش ارزش بانک است.
در ادامه کارایی ابعاد مختلف مدیریتی در دستیابی به بازدهی مطلوب حقوق صاحبان سهام(ROE) بررسی شده است:
الف)‌ قیمت‌گذاری سپرده‌ها و تسهیلا‌ت (حاشیه سود)
مدیریت قیمت‌گذاری سپرده‌ها و تسهیلا‌ت متاثر از موقعیت رقابت و نیز خط مشی‌های کلا‌ن اقتصادی است. کارآیی در این بخش تا حدود زیادی از کارایی مدیریت پرتفوی و کارآیی مدیریت منابع تاثیر می‌پذیرد. خط مشی‌های زیر می‌تواند برای حصول به اهداف بانک موثر باشند:
‌ - مدیریت و کنترل حجم، ترکیب و بازدهی دارایی‌ها و بدهی‌ها (سپرده‌ها)
‌ - تغییر ترکیب سپرده‌ها در جهت افزایش سهم سپرده‌های ارزان قیمت
‌ - مدیریت و هماهنگی در زمانبندی دارایی‌ها (تسهیلا‌ت) و بدهی‌ها (سپرده‌ها) برای -کمک به حاشیه سود(Spread) و تعدیل زمان توقف منابع
-‌ بررسی و انتخاب سایر راهکارهای تامین منابع مالی نظیر صدور اوراق مشارکت و گواهی سپرده
(CD)
ب) اثربخشی مدیریت هزینه‌ها
خط‌مشی‌های مرتبط با اثربخشی مدیریت هزینه‌ها به شرح زیر است:
-‌ تدوین خط‌مشی‌های کلی مدیریت و کنترل هزینه‌ها
‌ - تدوین بودجه برای ادارات و شعب و استفاده از روش‌های کنترل بودجه‌ای
‌- مهندسی مجدد فرآیندها و استفاده بهینه از اتوماسیون (نظام‌دهی جامع فرآیندها)
‌ -افزایش کیفیت از طریق استقرار مدل تعالی سازمانی از جملهEFQM یا سری ایزو ۹۰۰۰
ج‌) خط مشی قیمت‌گذاری و توسعه خدمات
-‌ ارائه خدمات جدید بانکی با قیمت‌های رقابتی
‌ - قیمت‌گذاری برای تمام خدمات مشتری و بر مبنای هزینه نهایی
‌ - گسترش خدمات اعتبارات اسنادی و صدور ضمانتنامه
د) کارآیی مدیریت پرتفوی دارایی‌ها
کارآیی مدیریت پرتفوی دارایی‌ها متاثر از عوامل زیر است:
‌ - تدوین خط مشی سرمایه‌گذاری برای تخصیص دارایی‌ها با توجه به ریسک و بازدهی
‌ - تعیین ترکیب پرتفوی تسهیلا‌ت بانک (برحسب نوع، سررسید، اندازه و کیفیت وام)
‌ - تدوین خط مشی‌های سرمایه‌گذاری در شرکت‌های تابعه و وابسته
‌ - توجه به ظرفیت وام دهی از طریق اعطای تسهیلا‌تی که ضریب ریسک کمتری دارد
ه‌) کارآیی مدیریت منابع
افزایش تدریجی اندازه بانک ایجاب می‌کند که حقوق صاحبان سهام نیز متناسب با آن افزایش یابد. خط‌مشی‌های لا‌زم جهت افزایش کارآیی مدیریت منابع به شرح زیر است.
‌ - بهینه‌سازی ترکیب سپرده‌ها به ویژه از جذب سپرده‌های ارزان‌قیمت و سایر سپرده‌ها
‌ - استفاده بهینه از افزایش سرمایه به منظور حفظ حد متعادل ضریب کفایت سرمایه و نیز رشد بانک
‌ - تدوین سیاست تقسیم سود با توجه به ملا‌حظات افزایش سرمایه و سیاست رشد
‌- ایجاد واحدهای خاصSPV) یا(SPE به منظور حداکثر استفاده از تامین مالی خارج از ترازنامه
و‌) کارآیی مدیریت مالیاتی
ابعاد مدیریت مالیاتی نیز بر سودآوری بانک تاثیر دارد. بهبود کارآیی مدیریت مالیاتی از طریق حداکثر استفاده ممکن از مزایای مالیاتی در ترکیب درآمدها و هزینه‌ها باعث افزایش بازده حقوق صاحبان سهام می‌شود. با توجه به افزایش درآمدهای معاف‌، نسبت به سود خالص به سود قبل از مالیات به عنوان معیار کارآیی مدیریت مالیاتی روند صعودی خواهد داشت.
● تجزیه و تحلیل نقطه سر به سری
بانک‌ها محصولا‌ت و خدمات متفاوتی ارائه می‌کنند. مهمترین این محصولا‌ت و خدمات که بخش عمده فعالیت‌های هر بانکی را به خود اختصاص داده است، سپرده‌گیری و اعطای تسهیلا‌ت است. چنانچه بانک صرفا سپرده اخذ کند و با رعایت الزامات قانونی آن را به اعطای تسهیلا‌ت، خرید اوراق مشارکت، تامین سپرده قانونی، سپرده‌گذاری نزد سایر بانک‌ها و موجودی نقد احتیاطی و معاملا‌تی اختصاص دهد. تجزیه و تحلیل نطقه سر به سر در یک فرآیند برنامه‌ریزی نشان می‌دهد که در چه سطحی از فعالیت، هزینه‌های بانک پوشش داده می‌شود و امکان بقای آن وجود دارد. چنانچه فرض شود عامل اصلی تعیین‌کننده حجم فعالیت بانک، حجم سپرده‌های آن است و چون نوسان مبلغ سپرده‌ها باعث نوسان سود سپرده‌ها می‌شود، لذا می‌بایست کل سود سپرده به عنوان هزینه متغیر و بقیه هزینه‌ها، ثابت در نظر گرفته شوند. بدیهی است در مواردی که بانک درآمدهای دیگری نظیر انواع کارمزدها و درآمد سرمایه‌گذاری داشته باشد، امکان دستیابی به نقطه سر به سر در سطوح پایین‌تر فعالیت وجود دارد. البته در صورت با اهمیت بودن سهم سایر درآمدها نسبت به فعالیت‌های محوری بانکداری فوق‌الذکر (سپرده‌گیری و اعطای تسهیلا‌ت) از مدل‌های چند محصولی نقطه سر به سر می‌بایست استفاده کرد.
● نرخ سر به سری بازدهی دارایی‌ها
رویکرد اصلی در تعیین نرخ سربه سری، هزینه متوسط تاریخی(Historical average cost) است در این روش بر مبنای سهم نسبی هر یک از منابع مالی (به غیر از حقوق صاحبان سهام) و هزینه هر منبع، نرخ میانگین موزون هزینه مالی محاسبه می‌شود. با توجه به اینکه برای جذب و اداره سپرده‌ها، بانک متحمل هزینه‌های عمومی‌و سربار می‌شود، لا‌زم است این هزینه‌ها نیز در محاسبه نرخ لحاظ شود.
دارایی‌های درآمدزا در بانک شامل تسهیلا‌ت اعطایی، سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت، سپرده‌های بانکی و سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌های بورسی و غیر بورسی است. از آنجایی که سپرده‌ها عمدتا صرف اعطای تسهیلا‌ت می‌شود، لذا نرخ سر به سری با دو تعریف از دارایی‌های درآمدزا قابل محاسبه است.
نرخ سر به سری حداقل بازدهی لا‌زم برای پوشش هزینه‌ها است اما تکلیف سهامداران بانک چه می‌شود؟ بخشی از منابع بانک از طریق سرمایه تامین شده است. لذا بانک باید بازدهی معقولی نیز برای سهامداران ایجاد کند.
● عوامل ریسک
ریسک‌های اصلی در مورد بانک‌ها شامل ریسک اعتباری، ریسک نقدینگی، ‌ریسک نرخ سود مالی و ریسک توانایی پرداخت است.
▪ مدیریت ریسک
مدیریت ریسک در بانک‌ها اهمیت زیادی دارد و مقررات نظارتی به خصوص مقررات بانک مرکزی و رهنمودهای باسل باید مورد توجه خاص قرار گیرد. برخی از ابعاد ریسک بانک‌ها در زیر ارائه شده است.
الف-) ریسک اعتباری
عدم بازپرداخت بدهی توسط دریافت‌کنندگان تسهیلا‌ت در موعد سررسید، اساس ریسک اعتباری را تشکیل می‌دهد. ریسک اعتباری را می‌‌توان احتمال تعویق، مشکول‌الوصول یا لا‌وصول شدن بخشی از پرتفوهای اعتباری نهاد پولی به دلیل عوامل داخلی (نظیر ضعف مدیریت اعتباری، کنترل‌های داخلی، پیگیری و نظارت) یا عوامل خارجی (مثل رکود اقتصادی، بحران و...) تعریف کرد.
نحوه تخصیص منابع بین فعالیت‌های مختلف‌، ارزیابی سطح اعتباری مشتریان و اخذ تصمیمات کافی در کنترل این ریسک موثراست.
با توجه به این که تسهیلا‌ت عموما به عنوان ریسکی‌ترین دارایی بانک‌ها در نظر گرفته می‌شود، نسبت تسهیلا‌ت به سپرده‌ها نیز ارائه شده است، هر چند که این نسبت می‌تواند تا حدود زیادی متاثر از رعایت الزامات قانونی در خصوص تخصیص دارایی‌ها باشد.
ب)‌ ریسک نقدینگی
در مورد بانک‌ها ریسک نقدینگی به دلیل کمبود و عدم اطمینان در میزان نقدینگی بانک ایجاد می‌شود. کفایت موجودی نقد باعث می‌شود امکان پرداخت تعهدات و نیازهای نقدینگی سپرده‌گذاران در زمان مناسب تامین گردد. معیارهای ارائه شده برای این نوع ریسک می‌تواند نقش موثری در کنترل و مدیریت آن داشته باشد.
ج)‌ ریسک نرخ سود مالی
تاثیر نوسان نرخ سود بر عملکرد بانک غیر قابل انکار است. بررسی نسبت تسهیلا‌ت سپرده‌های سرمایه‌گذاری که بیانگر دارایی‌ها و بدهی‌های حساس به نرخ سود است، بسیار ضروری به نظر می‌رسد. همچنین هر قدر سهم سپرده‌های کوتاه مدت از کل سپرده‌های سرمایه‌گذاری بیشتر باشد، بانک از انعطاف مناسب‌تری در مقابل تغییر نرخ سود برخوردار خواهد بود.
د)‌ ریسک توانایی پرداخت
شکاف مثبت نرخ سپرده‌های یک بانک نسبت به سایر بانک‌ها می‌تواند به عنوان یک ریسک تعبیر شود; هر چند از سوی دیگر نشان‌دهنده خط مشی جذب سپرده است. نسبت حقوق صاحبان سهام به جمع دارایی و نسبت کفایت سرمایه نیز می‌تواند نشان‌دهنده ریسک بانک برای سرمایه‌گذاران و سپرده‌گذاران باشد.

علی رحمانی‌ - محمد آزاد
کارشناسان بازار سرمایه‌

منبع : روزنامه حیات نو