صبر کلید خوشبختی

هر انسانی در فعالیت های روزانه اش هدف و ایده ای دارد، هدف و ایده ای که باعث تلاش و فعالیت او خواهد شد؛ با این تفاوت که اهداف و ایده ها، گوناگون و متفاوت و از حیث ارزش و جایگاه نیز مختلف اند، هدف گاه پست و کم ارزش و گاه عالی و ارجمند است.
حرکت از مبدأ تا رسیدن به مقصد، کار ساده ای نخواهد بود، امکان دارد در طول مسیر، مشکلات و موانعی سبز شده و حرکت انسان را کند نماید و یا به طور کلی متوقف سازد؛ اگر انسان تجربه کافی نداشته باشد، ممکن است در اولین برخورد با مانع، مأیوس و ناامید شود و از ادامه مسیر خودداری نموده و از مقصد و مقصود دست بردارد.
ولی در صورتی که انسان، تجربه کافی داشته باشد، و عواملی را که به نوعی به کمک و یاری انسان آمده و زمینه رسیدن به اهداف را فراروی او قرار می دهد، شناسایی نموده و در زندگی خود رعایت نماید، بدون تردید ضریب موفقیت او افزایش خواهد یافت.
در این نوشته برآنیم راجع به صبر و پایداری که از جمله عوامل موفقیت انسان به حساب می آید با توجه به آیات قرآن و احادیث معصومین(ع)، مطالبی را همراه با خوانندگان فرهیخته و صبور، مرور نماییم:
ضرورت صبر در زندگی
صبر به معنای استقامت و پایداری در مواجهه و رویارویی با علل و عواملی که مانع حرکت انسان به سمت مقصد و مقصود می شود؛ از جمله صفات ارزشمندی است که در آموزه های دینی، توجه خاصی نسبت به آن مبذول شده است؛ چرا که در سایه داشتن ویژگی صبر و پایداری انسان می تواند در عرصه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی، مادی و معنوی، رشد و تکامل نموده و به اهداف خویش دسترسی پیدا نماید.
کودکان که به دنیا می آیند در سایه صبر و تحمل پدر و مادر، رشد و نمو نموده و بزرگ می شوند و در پرتو آشنایی با تعالیم انسانی اسلامی؛ به معلمان فردای جامعه، تبدیل می شوند. اگر پدر و مادر در پرورش کودک، صبور و بردبار نباشند، بدون شک، رشد جسمی و معنوی کودک، آسیب خواهد دید؛ و به تبع آن، جامعه نیز از افراد مریض و بیمارانی که با الفبای زندگی، آشنایی ندارند، تشکیل می شود و خطرات و زیان های زیادی را متحمل خواهد شد.
کشاورزی که در فصل مناسب، بذرافشانی می نماید، مدت ها باید صبر و پایداری به خرج دهد و با علل و عواملی که مخل رشد و سلامت محصولات کشاورزی است، مبارزه نموده، دست و پنجه نرم نماید؛ تا بتواند محصولات خوب و سالمی به دست آورد. اگر صبر و تحمل نداشته باشد، چگونه می تواند محصول سالم به دست آورد
دانش آموز و دانشجویی که قصد رسیدن به مدارج علمی و فتح قله های بلند علم و دانش را دارد در پرتو صبر و پایداری و مبارزه طاقت فرسا با موانع و مشکلات می تواند به اهداف عالی دسترسی پیدا کند و اگر صبر و پایداری و پشتکار نداشته باشد؛ در برخورد با اولین مانع، مأیوس و ناامید خواهد شد و از حرکت باز خواهد ماند.
انسان های مبارزی که اسلحه در دست می گیرند تا در برابر عناصر فاسد داخلی و نیروهای متجاوز خارجی، جنگ و جهاد نمایند؛ در سایه صبر و تحمل می توانند از ارزش های ملّی و مکتبی خویش، دفاع و حراست به عمل آورده و پیروزی و موفقیت را به دست آوردند و اگر صبر و تحمل نداشته باشند در اولین برخورد با دشمن، سنگر را رها کرده در نتیجه زمینه حضور و پیروزی دشمن را فراهم می نمایند.
با توجه به نقش عمده و اساسی که صبر و پایداری در موفقیت انسان در عرصه های فردی و اجتماعی، مادی و معنوی و دنیا و آخرت داشته و دارد، خدای سبحان در بیش از هفتاد آیه، واژه صبر و کلمات هم خانواده آن را به کار برده است و پیامبراکرم(ص) امت اسلامی را به رعایت آن در مراحل مختلف زندگی توصیه و تشویق نموده است؛ لذا به چند نمونه از پیروزی ها و موفقیت هایی که در پرتو صبر و پایداری، نصیب انسان می شود با استفاده از آیات قرآن ، اشاره خواهد شد:
۱) صبر و موفقیت در بندگی
روح و روان آدمی با مقوله آزادی بهتر و بیشتر علاقه و سازگاری دارد و از تکلیف و فرمانبرداری بیزار و رویگردان است؛ لذا عبودیت و بندگی که آزادی انسان را محدود نموده، اعمالی را متوجه او می سازد؛ تا حد زیادی مشکلاتی را به وجود می آورد و در برخی موارد باعث طغیان و سرکشی انسان می شود. صبر و حوصله از جمله ابزاری است که می تواند به یاری انسان آمده، قدرت و قوت او را برای انجام تکالیف الهی، افزایش دهد.
به قول غزالی: «عبودیت و بندگی به هر ترتیب و به هر شکل برای انسان، دشوار است. هر یک از عبادات به مناسبتی برای انسان ناخوشایند است؛ نماز به خاطر سستی، زکات به خاطر بخل و دنیادوستی، و حج و جهاد به خاطر هر دو؛ بنابراین صبر در مقام بندگی و پرستش خداوند در حقیقت صبر و مقاومت در برابر سختی ها و دشواری های گوناگون است.»
خدای سبحان خطاب به پیامبراکرم(ص) او را در مقام انجام عبادت و پرستش؛ به صبر و پایداری دعوت و سفارش نموده می فرماید: «رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما فَاعْبُدْهُ وَ اصْطَبِرْ لِعِبادَتِهِ هَلْ تَعْلَمُ لَهُ سَمِیًّا ؛ پروردگار آسمان ها و زمین و آنچه میان آن دو قرار دارد. پس او را پرستش کن و در راه پرستش او شکیبا باش. آیا برای او مثل و مانندی می یابی !»
و در جای دیگر خطاب به پیامبر(ص) می فرماید: « و خانواده خود را به نماز، فرمان ده؛ و بر انجام آن شکیبا باش؛ از تو جویای روزی نیستیم؛ [بلکه] ما به تو روزی میدهیم؛ عاقبت [نیک] برای پرهیزگاری است.»
از اینکه خدای متعال پیامبراکرم(ص) را پس از امر به عبادت و بندگی و انجام فرایض؛ به صبر و پایداری توصیه و سفارش می نماید، می توان نتیجه گرفت که موفقیت در انجام تکالیف الهی در سایه صبر و استقامت به دست می آید.
پیامبراکرم(ص) نیز برای تشویق و ترغیب امت اسلامی به صبر و پایداری، در یک تقسیم بندی، صبر را به سه دسته تقسیم می نماید و از اجر و پاداشی که خدای سبحان برای صابران در مقام عبودیت و بندگی در نظر گرفته است، خبر داده و می فرماید: «صبر بر سه قسم است؛ صبر در مصیبت، صبر بر طاعت، و صبر از گناه، ‎/‎/‎/ و هر کس در مقام انجام طاعت خدا صبر و پایداری نماید، خداوند برای او ششصد درجه مقرر فرماید که فاصله هر درجه با درجه دیگر به اندازه فاصله بین قعر زمین تا عرش است.»
انسان تنها موجودی است که خواسته ها و غرایز گوناگون و متضاد؛ در وجود او به ودیعه نهاده شده است؛ خواسته ها و غرایزی که اگر درست کنترل نشده و در جهت صحیح، هدایت نشود به سرعت زمینه های انحراف، انحطاط و سقوط انسان را در عرصه های فردی و اجتماعی، مادی و معنوی فراهم می سازد. صبر و تحمل، عمده ترین عاملی است که می تواند تمایلات و غرایز انسان را تعدیل و کنترل نموده و از سقوط او جلوگیری نماید.
● صبر و توفیق ترک گناه
قرآن کریم، برای این که انسان بتواند بر امیال و خواستههای دل و درون، پیروز گردد و حب جاه و مقام را از سر بیرون کند، می فرماید: «وَ استَعِینُوا بِالصبرِ وَ الصلَوه ؛ از صبر و نماز، یاری جویید [و با صبر و استقامت، و کنترل خویشتن، بر هوس های درونی پیروز شوید.]»
گرچه کلمه صبر در روایات فراوانی به روزه تفسیر شده است، ولی مسلماً منحصر به روزه نیست، بلکه ذکر روزه به عنوان یک مصداق بارز و روشن آن است، زیرا انسان در پرتو این عبادت بزرگ ارادهای نیرومند و ایمانی استوار پیدا میکند و حاکمیت عقلش بر هوس هایش، مسلم میگردد.
در جای دیگر مؤمنان را مورد خطاب قرار داده می فرماید: « ای کسانی که ایمان آوردهاید! [در برابر مشکلات و هوس ها،] استقامت کنید! و در برابر دشمنان[نیز]، پایدار باشید و از مرزهای خود، مراقبت کنید و از خدا بپرهیزید، شاید رستگار شوید.»
خدای سبحان، نخست به افراد با ایمان، دستور صبر و استقامت می دهد [که هرگونه جهاد با نفس و مشکلات زندگی را شامل می شود] و در مرحله دوم دستور به استقامت در برابر دشمن می دهد، و این خود می رساند که تا ملتی در جهاد با نفس و اصلاح نقاط ضعف درونی پیروز نشود، پیروزی او بر دشمن، ممکن نیست و بیشتر شکستهای ما در برابر دشمنان به خاطر شکستهایی است که در جهاد با نفس و اصلاح نقاط ضعف خود، دامنگیر ما شده است
و بالاخره در سوره «عصر» می فرماید: « سوگند به عصر که همه انسان ها در زیانند؛ مگر کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند؛ و همدیگر را به حق سفارش کرده و یکدیگر را به شکیبایی و استقامت، توصیه می کنند.»
یعنی از جمله ابزار و وسائلی که نجات و رهایی انسان از خسر و زیان در زندگی دنیا را فراهم نموده و زمینه های پیروزی و موفقیت او را فراهم می نماید، صبر و پایداری در برابر مشکلات؛ از جمله خواسته و تمایلات درونی است.
از حضرت علی(ع) نقل شده است که: «صبر در برابر گناه، بهتر و ارزشمندتر از صبر در راه اطاعت و صبر در گرفتاری است.» و از سخنان آن بزرگوار است که می فرماید: «بِالصَّبرِ تُدرَکُ مَعالِی الاُمُورِ؛ ارزشها و مقامهای عالی در پرتو صبر و مقاومت، به دست میآید.»
● صبر و تحمل مصیبت ها
زندگی در این دنیای خاکی با تلخی ها و ناکامی های گوناگونی همراه خواهد بود. در برخی موارد، مشکلات و مصیبت ها به قدری جانکاه و طاقت فرساست که انسان، توان ایستادگی و مقاومت در برابر آن را در خود نمی بیند، حیران و مدهوش می ماند که چه کند
از جمله صفات ارزشمندی که قدرت و قوت انسان را افزایش می دهد تا در برابر مشکلات و مصیبت های ویرانگر، ایستادگی و مقاومت نموده و از حیرت و سردرگمی نجات یابد و مسیر سعادت و خوشبختی را ادامه دهد، صبر و پایداری است؛ لذا خدای سبحان می فرماید: «؛ قطعاً همه شما را با چیزی از ترس، گرسنگی، زیان مالی و جانی، و کمبود میوهها آزمایش میکنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان ! آنها که هر گاه مصیبتی به آنها رسد میگویند : ما از آن خدا هستیم و به سوی او باز میگردیم.»
جمله کوتاه و پر معنی «و بشر الصابرین» با صراحت اعلام میدارد که: رمز پیروزی در این میدان امتحان و آزمایش و مشکلات و مصیبت ها، صبر و پایداری است؛ به همین دلیل بشارت پیروزی را تنها به صابران و افراد با استقامت میدهد.
امام صادق(ع) فرمود: خداوند به حضرت داود(ع) وحی کرد: نزد خلاده دختر اَوس، برو و او را به بهشت مژده بده، و به او اعلام کن که او همنشین تو در بهشت خواهد شد. حضرت داود(ع) به در خانه خلاده آمد، و حلقه در را زد، خلاده پشت در آمد و در را گشود، ناگاه چشمش به چهره داود(ع) افتاد، عرض کرد: آیا درباره من چیزی از طرف خدا نازل شده که به اینجا آمدهای داود(ع) فرمود: آری. خلاده گفت: آن چیست
داود گفت: خداوند به من وحی کرد که تو اهل بهشت هستی و به من فرمود تا تو را به بهشت مژده دهم و به تو اعلام کنم که همنشین من در بهشت هستی. خلاده که چنین چیزی را عجیب میدانست و خود را لایق همنشینی با داود(ع) در بهشت نمیدانست عرض کرد: گویا اشتباهی شده، آن زن همنام من است، نه این که خود من باشم. داود گفت: نه، آن زن تو هستی. خلاده گفت: ای پیامبر خدا! سوگند به خدا تو را تکذیب نمیکنم، ولی در خودم صفتی سراغ ندارم که مرا به مقام همنشینی تو در بهشت برساند.
داود(ع) گفت: مقداری از حالت باطنی خودت را برای من شرح بده. خلاده در ضمن گفتارش گفت: از صفات من این است که هرگز دردی ـ هرگونه باشد ـ به من نرسیده، و نیز هرگز ناراحتی و نیاز و گرسنگی ـ هرگونه که باشد ـ به من نرسیده مگر این که در برابر آن صبر و تحمل نموده و به مقدرات الهی خشنود می شوم، و صبر میکنم، و به گونهای در مقام صبر و رضا هستم که از درگاه خدا تقاضای رفع آن را نمیکنم، و از خدا تشکر مینمایم.»
داود (ع) گفت: «فبِهذا بَلَغتِ ما بَلَغتِ ؛ تو به خاطر همین حالت و خصلت به این مقام (همنشینی با من در بهشت) نایل شدهای.» آنگاه امام صادق(ع) فرمود: «این همان دینی است که خداوند آن را برای صالحان پسندیده است.»
● صبر و رهایی از مشکلات
زندگی انسان ها در این دنیای خاکی با سختی و مشکلات فراوانی همراه است، از جمله ابزاری که در سختی ها و مشکلات، می تواند دست انسان را گرفته و از تنگناهای زندگی، نجات و رهایی بخشد، صبر و پایداری است. داستان عبرت انگیز بنی اسرائیل که به دست فرعونیان به بند کشیده شده بودند؛ از جهات مختلفی قابل دقت، ارزیابی و عبرت آموزی است. فرعونی که مدعی خدایی بود، مردان بنی اسرائیل را به قتل می رساند و زنانشان را برای بهره برداری، زنده نگه می داشت، کسی جرأت ایستادگی و مخالفت در برابر دستگاه ستمگر او را در توان خود نمی دید. با آمدن حضرت موسی(ع)، طایفه بنی اسرائیل، متحول شده و در جبهه مخالفت با نظام سلطه فرعونی قرار گرفتند و در سایه صبر و پایداری به پیروزی رسیدند؛ لذا خدای سبحان می فرماید:
«و مشرق ها و مغرب های پر برکت زمین را به آن قومِ به ضعف کشانده شده [زیر زنجیر ظلم و ستم]، واگذار کردیم؛ و وعده نیک پروردگارت بر بنی اسرائیل، به خاطر صبر و استقامتی که به خرج دادند، تحقق یافت؛ و آنچه فرعون و فرعونیان [از کاخهای مجلل] میساختند، و آنچه از باغ های داربستدار فراهم ساخته بودند، درهم کوبیدیم!»
در واقع خدای سبحان با بیان داستان عبرت انگیز قوم بنی اسرائیل، امت اسلامی را از این حقیقت آگاه می سازد که برای رسیدن به جامعه ایده آل و غلبه بر ظلم و بی عدالتی، در برابر سختی ها و مشکلات، باید صبر و استقامت نمود؛ چرا که در سایه صبر و پایداری، پیروزی و موفقیت، حاصل خواهد شد و این یک سنت و قانون تغییر ناپذیر در طول تاریخ بوده و خواهد بود.

محمدآصف عطایی‎/

منبع : روزنامه ایران