زکی بدوای(Zaki Badawi)

● زکی بدوی، شیخ پیشگام در گفت‌وگوی بین ادیان
شیخ دکتر زکی بدوی اولین بار در ماجرای سلمان رشدی در عرصه عمومی جامعه بریتانیا مطرح شد.
در زمانی که عواطف غلیان یافته بود و مسلمانان از توهینی که در کتاب "آیه های شیطانی" نسبت به پیامبر اسلام و عقاید دینی خود می یافتند، احساس خشم می‌کردند، دکتر بدوی جرات به خرج داد و به مسلمانان بریتانیا توصیه کرد: "کتاب را طرد کنید، نه مولف آن را".
این حرکت نشان دهنده شهامت و دانش مذهبی دکتر بدوی در رهبری دینی بود؛ شهامتی که او در رهبری پرنفوذ و دانشورانه خود بر جامعه مسلمانان بریتانیا تا زمان مرگ ناگهانی‌اش در ۲۴ ژانویه ۲۰۰۶ حفظ کرد.
زکی بدوی در مصر زاده شد و فارغ‌التحصیل جامع الازهر قاهره و دانشگاه لندن بود. موقعیت دانشورانه او باعث شد که مقام مدیریت کالج مسلمانان را در لندن احراز کند و ریاست شورای ائمه مساجد و نیز شورای قوانین شریعت اسلامی را بر عهده گیرد.
دکتر بدوی مردی احیاگر بود؛ خاصه در بینشی که نسبت به روابط بین ادیانی مسلمانان و دیگر ادیان داشت. او در این زمینه در سطحی بین‌الملی فعالیت می‌کرد، اما همیشه مرکز فعالیت‌اش در جامعه مسلمانان بریتانیا بود. او همواره بر این نکته تاکید داشت که هیچ گونه ناسازگاری میان اسلام و دموکراسی غربی وجود ندارد.
این قرائت دکتر بدوی از اسلام و همزمان رهبری او بر جامعه مسلمانان به او اجازه می‌داد که میان او و مسلمانان از سویی و میان او و عالی‌ترین مقامات در حاکمیت بریتانیا روابط مستحکمی مبتنی بر اعتماد متقابل ایجاد شود.
او مهمترین دانشمند مسلمان بریتانیایی بود که با شاهزاده چارلز، ولیعهد بریتانیا رابطه دوستانه داشت و شاهزاده با او رایزنی می‌کرد. دولت بریتانیا از جمله شخص نخست‌وزیر، تونی بلر به ارزش دانش او واقف بود و به نقش مرکزی او در ایجاد تفاهم و همکاری با جامعه مسلمانان بریتانیا اذعان داشت.
به همین سبب بود که دکتر بدوی ابتدا نشان افتخار "او بی ای" و سپس لقب "سر" را از ملکه دریافت کرد.
من اول بار با دکتر بدوی و همسرش بیش از ده سال پیش در یکی از کنفرانس‌های بین‌الادیانی آشنا شدم. ما درباره علاقه من به اسلام و اینکه این علاقه از کجا سرچشمه می‌گیرد، صحبت کردیم. این آشنایی به دوستی صمیمانه‌ای منجر شد که پایه‌اش بینش مشترک ما در زمینه تفاهم بین‌الادیانی و عملی بودن آن بود.
در طول این ده ساله و در مسیر ابتکار عمل‌ها در زمینه گفت‌وگوی ادیان بارها در زمینه روابط یهودیان و مسلمانان با یکدیگر اشتراک مساعی داشتیم. در سال ۲۰۰۰ وقتی من مدیرعامل بنیاد ابن‌میمون شدم، این بنیاد ـ که با تلاش مشترک مسلمانان و کلیمیان پایه‌گذاری شده است و هدف آن ایجاد روابط دوستانه بین آنان طبق دانش، فرهنگ و احترام متقابل است ـ از دکتر بدوی دعوت کرد تا سمت نیابت آن را بپذیرد و عضو هیئت امنای بنیاد باشد. در این مقام بود که او یادداشت زیر را برای بنیاد نوشت:
"ما مسلمانان اغلب و بدرستی شکایت داریم که عقاید ما درست فهمیده نشده و بدرستی در غرب معرفی نشده است. در میان بسیاری از مفاهیمی که با سوءتعبیر روبه‌‌رو شده این عقیده است که گویی اسلام جایی برای گفت‌وگو با دیگر مذاهب ندارد و به آن علاقه‌ای هم ندارد. چنانکه می‌گویند مسلمان‌ها ساکنان طبیعی جامعه چندفرهنگی نیستند. اما جامعه چندفرهنگی اساسا در مدینه به رسمیت شناخته شد؛ شهری که رسول خدا به عنوان یک دولت - شهر در سال ۶۲۲ میلادی پایه گذاشت. اهالی مدینه مسلمان و یهودی بودند و اصل اصیل قانون زندگی در مدینه برابری مطلق اهالی آن بود، بدون در نظر گرفتن تعلق مذهبی آنها."
"از نظر فقهی، اسلام چنان بنا شده است که برای یهودیت و مسیحیت احترام قائل است و آنها را به رسمیت می‌شناسد. از این رو، برای مسلمانان بنیانی برای به عهده گرفتن نقش فعال در زمینه گفت‌وگوی بین ادیانی موجود است، بخصوص بین مسلمانان و کلیمیان."
این اعتقاد راسخ دکتر بدوی به دوستی و احترام متقابل حاصل از گفت‌وگوی بین ادیانی باعث شد تا مردم از او به عنوان الگویی در این راه پیروی کنند. یقین او به منافع متقابل از تعامل بین ادیانی بود که او را الگویی برای دیگران می‌ساخت تا از راه او بروند.
برای من دکتر بدوی نقش یک پدر معنوی خردمند را داشت. او با مهربانی و روی گشاده با من روبه‌رو می‌شد و مرا هم در زندگی شخصی و هم در زندگی حرفه‌ای از رایزنی بی‌دریغ خود بهره‌مند می‌ساخت. هم او و هم همسرش همواره بیشترین محبت را به دختر من، ربکا نشان می‌دادند؛ این محبتی بود که یک رهبر مقید مذهبی مسلمان نثار یک زن کلیمی می‌کرد.
مرگ ناگهانی شیخ زکی بدوی خلاء بزرگی در دنیای روابط دوستانه بین ادیانی در بریتانیا و در خارج از آن ایجاد می‌کند. اما من مطمئن هستم که کوشش‌های بی‌دریغ وی در این راه از بین نخواهد رفت و در آینده نیز همچنان به شکوفایی خود ادامه خواهد داد.
● زندگینامه شیخ زکی بداوی
"محمد ابوالخیر زكی بداوی" (متولد ۱۴ ژانویه ۱۹۲۲ متوفی ۲۴ ژانویه ۲۰۰۶) یكی از محققان برجسته مسلمان بود كه گفت‌وگوی بین‌الادیان را بنیاد نهاد. وی رئیس دانشكده مسلمانان لندن بود. دكتر بداوی این دانشكده را در سال ۱۹۸۶ تأسیس كرد. او نویسنده‌ای خستگی‌ناپذیر بود و در امور مسلمانان در رادیو و تلویزیون فعال بود. دكتر بداوی در سال ۲۰۰۴ موفق به دریافت نشان افتخاری شوالیه سلطنتی انگلیس شد.
وی در شهر "شاركی" مصر متولد شد، تحصیلاتش را در دانشگاه "الازهر" قاهره گذراند و موفق به دریافت مدرك لیسانس در رشته الهیات شد. او همچنین مدرك لیسانس زبان و ادبیات عرب را در سال ۱۹۴۷ كسب كرد. وی همچنین جایزه ممتاز پادشاه فاروق را به عنوان دانشجوی ممتاز فوق لیسانس دریافت کرد.
او در سال ۱۹۵۱ به انگلیس نقل مكان كرد و در دانشگاه لندن به تحصیل در رشته روانشناسی پرداخت. وی در سال ۱۹۵۴ مدرك لیسانس و دكترای خود را در رشته "تفكر مدرن مسلمانان " از دانشگاه لندن احراز كرد.
دكتر بداوی پس از آن به دانشگاه الازهر بازگشت و در آنجا به تدریس "اندیشه مسلمانان" و "روش‌های تحقیق علمی" پرداخت. او در مالزی، دانشكده مسلمانان را تأسیس كرد و آموخته‌های عربی و اسلامی خود را در "مالایای" سنگاپور و همچنین كوالالامپور تدریس كرد. وی در سال ۱۹۶۴ موفق به احراز درجه استادی در رشته آموزش اسلامی از دانشگاه "احمدو بللو" واقع در شمال نیجریه شد. او همچنین ریاست دانشگاه هنرهای زیبای "بایرو" نیجریه را بر عهده داشت.
دكتر بداوی در سال ۱۹۷۶ به عنوان یك استاد محقق برای تحقیق در مورد مركز تحقیقات حج دانشگاه "شاه عبدالعزیز" عربستان به لندن رفت.
دكتر بداوی در سال ۱۹۷۸ به مدیریت "مركز فرهنگ اسلامی" و امام جماعت مسجد جامع لندن در "ریجنت پارك" منصوب شد. وی طی حضورش در لندن در تأسیس "شورای شریعت" مشاركت داشت. این شورا به منظور برطرف ساختن تضاد بین قوانین اسلامی و مقررات داخلی انگللیس تأسیس شده بود.
دكتر بداوی در سال ۱۹۸۴ از طرف انجمن ملی ائمه مساجد و پیشوایان مذهبی به عنوان رئیس آن انجمن انتخاب شد.
در سال ۱۹۸۶ به عنوان یكی از اعضای هیئت مدیره نظام بانكداری اسلامی در لوكزامبورگ برگزیده شد. او مذاكراتی را با بانك انگلیس برای تأسیس اولین مؤسسه مالی اسلامی انجام داد تا این بانك نخستین موسسه مالی باشد كه در بریتانیا مجوز دریافت كند و نام آن را خانه مالی اسلامی نهاد. دكتر بداوی مدیریت این مؤسسه را برای چهار سال بر عهده داشت.
او مقالات و همچنین سخنرانی‌هایی در مورد لزوم وجود اصول اخلاقی در امور مالی و تجارت، با رعایت قوانین مسلمانان در بانك‌ها منتشر كرد. همچنین به عنوان استادی پرتلاش و محقق در زمینه تجارت مبتنی بر اصول اخلاقی در دانشگاه "گرانیلد" فعالیت كرد.
دكتر بداوی در سال ۱۹۸۶ دانشگاه مسلمانان را در لندن تأسیس كرد و خود مدیریت آن را بر عهده گرفت. این دانشگاه به یك مكتب تحصیلات تكمیلی برای پرورش ائمه و آموزگاران مسلمان در غرب تبدیل شد. برنامه تحصیلی این دانشگاه شامل جامعه غرب و جامعه مسلمانان، و بررسی گفت‌وگوی بین ‌ادیان بود. وی در رابطه با اخبار اجلاس بین‌الادیان با مجله "اینكانتر" همكاری می‌كرد.
دكتر بداوی همچنین به مدت چهار سال سردبیری نشریه "مسلمانان" را كه هر سه ماه یك بار منتشر می‌شود، بر عهده داشت. او با تعداد زیادی از روزنامه‌ها همكاری داشت. دكتر بداوی نطق‌های بسیاری ایراد کرد و مجلات فراوانی در امور مناقشات و اختلافات مختلف اسلام در انگلیس، مقالاتی درباره كتاب "آیات شیطانی" سلمان رشدی، دموكراسی، حقوق كودكان متولد نشده و حقوق بشر منتشر کرد.
بداوی همچنین در سال ۲۰۰۱ ریاست اجلاس اقتصادی اعراب، شورای مذهبی اسلام و مجمع ملی رفاه زندانیان مسلمان را بر عهده داشت. او بنیانگذار اجلاس مذهبی سه‌جانبه، معاون كنگره ادیان و مدیر اجلاس اسلام‌ستیزی و نژادپرستی بود.
دكتر بداوی زبان گویای میانه‌روی مذهبی و تحمل‌های مذهبی و یك مسلمان برجسته بود كه از ائمه‌ای که از آموزش به زبان انگلیسی امتناع می‌كردند، انتقاد می‌كرد.
در جولای ۲۰۰۵ چند روز پس از بمب‌گذاری هفتم جولای لندن، از ورود دكتر بداوی به امریكا جلوگیری به عمل آمد، اما به محض ورود ویزایش صادر شد. سازمان حفاظت از مرزها و سازمان گمرك امریكا اعلام كرد: «از ورود دكتر بداوی به امریكا به این خاطر جلوگیری به عمل آمد كه اطلاعاتی در دست بود كه نشان می‌داد واجد شرایط دریافت ویزا نیست.
دكتر بداوی زمانی كه برای ایراد سخنرانی در كنگره امریكا آماده می‌شد، عذرخواهی دولت امریكا را از تأخیر ورودش به خاك این كشور پذیرفت.
این در حالی است كه مرگ این عالم اسلامی در ۲۴ ژانویه امسال تأثر اكثر پیروان ادیان مختلف را برانگیخت؛ حتی جامعه یهودیان انگلیس با ابراز تاسف از درگذشت "زكی بداوی"، روحانی برجسته مسلمانان این كشور از وی به عنوان رهبر مذهبی برجسته و قابل احترام یاد كردند.

منبع : موسسه گفتگوی ادیان