دولت سیار فرصتی برای کشورهای در حال توسعه

در حال حاضر پیشرفت در فناوری موبایل و شبكه های بی سیم یك رسانه جدید برای ارائه خدمات دولتی به شهروندان ایجاد كرده است.این پیشرفت ها اصطلاحاً دولت سیار نامیده شده است. در این مقاله، نخست مقایسه ای بین دولت الكترونیك و دولت سیار در كشورهای در حال توسعه انجام شده سپس به نقش آمادگی مردم و عواملی كه به عنوان مانع تحقق دولت سیار از آنها یاد می شود، بررسی خواهیم كرد . در پایان وضعیت پیشرفت ارتباطات موبایل در این كشورها و چند نمونه از كاربردهای دولت سیار در كشورهای در حال توسعه مثل تركیه و جمهوری چك و فیلیپین مورد توجه قرار خواهیم داد.
در دهه آخر قرن بیستم دولت های سراسر جهان روند ایجاد دامنه وسیع از خدمات الكترونیكی بوسیله فناوری های اطلاعات به خصوص، كاربردهای مبتنی بر اینترنت شروع پایه گذاری كردند. این پیشرفت ها در كشورهای كم توسعه یافته با نرخ آهسته تر اتفاق افتاد و وقتی كه دولت ها استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات افزایش می دهند، خواسته های عموم برای خدمات فعالتر افزایش می یابد. دولت الكترونیكی، شهروندان را قادر می سازد تا به شكلی مؤثر در فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و جامعه اطلاعاتی مشاركت داشته باشند و صرفه جویی در هزینه و زمان برای دولت، مردم و بخش تجارت را به دنبال خواهد داشت. علاوه بر این، كاربران خدمات اطلاعاتی دولت، از خدماتی با كیفیت بالاتر و یكپارچه و كارآمد و همیشگی برخودار خواهند بود. شهروندان نیاز به اطلاعات دارند و گاهی این اطلاعات برای آنها حیاتی است. ارائه اطلاعات در زمان مناسب برای عموم، موجب تقویت دموكراسی در كشور ها می شود..
پیشرفت در موبایل و فناوری های بی سیم نه فقط بعضی از كاربردها و خدمات دولت الكترونیكی كه به وسیله دستگاه های سیار تهیه خواهد شد توسعه می دهد بلكه روش ها برای كاربردها و خدمات جدید باز می كند.
فناوری های موبایل ثابت میكند كه موبایل یك راه بسیار مهم برای ارائه اطلاعات فوری به شهروندان است.هدف تلاشهای دولت الكترونیكی استفاده از به كار بردن همه شكل های نوآوری و فناوری اطلاعات و ارتباطات، برای انجام بهتر وظایف اساسی دولت است. در حال حاضر پیشرفت در فناوری موبایل، با تلفن های موبایل مجهز به اینترنت PDA(Personal Digital Assistant)، و شبكه های بی سیم یك رسانه جدید برای تحویل دادن خدمات دولتی به شهروندان با فعالیت بیشتر خلق كرده است.این پیشرفت های كه رسانه نو برای تحویل دادن خدمات دولتی به شهروندان خلق كرده است، دولت سیار نامیده شده است.
● تعاریف و رویكرد دولت سیار:
- دولت سیار(Mobile Government [m-government]): استراتژی و پیاده سازی آن كه با استفاده از همه انواع فناوری های بی سیم و موبایل، خدمات ، كاربردها و دستگاه های سیار برای بهبودی منافع گروه های مختلف كه با دولت الكترونیكی سرو كار دارند، شامل شهروندان، شركت ها و واحدهای دولتی]۱[ .
- دولت سیار: استراتژی و پیاده سازی خدمات دولتی به وسیله یك سكوی موبایل برای تأمین كاربران خود (هم مردم و هم كارمندان) با استفاده از خدمات اطلاعات از هرجا و در هر وقت]۲[.
گسترش فعالیت ها به دستگاه های بی سیم، كشورهای كه می خواهند سرمایه های عظیمی را در پیاده سازی دولت الكترونیكی خرج كنند، قادر می سازد در عملیات و خدمات خود از طریق فراهم كردن اطلاعات حقیقی و تازه برای كارمندان دولت سیار، از طریق فراهم كردن دامنه وسیعتر از گزینه ها برای شهروندان، برای تعامل با دولت، فعال باشد. برای این كشورها پیاده سازی دولت سیار مزیتی ارزش افزوده برای انتقال داده ها و مكانیزم مبادله بین واحدهای دولت فراهم می كند. كشورهای كه هنوز شروع نكردند یا در مراحل اولیه استراتژی دولت الكترونیكی و پروسه های پیاده سازی هستند، شاید بر حسب نوع مسایل كه دولت با آن مواجه هست مزیت های بیشتری داشته باشند. در كشورهای درحال توسعه كاربردهای دولت سیار می توانند روش كلیدی برای رسیدن به شهروندان و پشتیبانی از تبادل اطلاعات باشد به ویژه وقتی كه در روستاهای دور افتاده استفاده شود. در این كشورها با ناكافی بودن زیر ساختارهای مخابراتی و قبول بیشتر تلفن های موبایل قابلیت رسیدن به روستاهای دور افتاده می توان یك مزیت مهم دولت سیار به حساب آورد. [۱]
● دولت الكترونیكی و دولت سیار:
دولت الكترونیكی و دولت سیار دو چیز جدا از هم نیست. دولت الكترونیكی استفاده از همه فناوری ها برای ارائه خدمات به شهروندان و بهتر كردن فعالیتهای دولت است. اما دولت سیار به استفاده از فناوری های سیار همچون تلفن های موبایل، PDAs و شبكه های بی سیم برای تحویل دادن خدمات محدود میشود. اضافه بر این، دولت سیار یك انتخاب بهتر در مقایسه با دولت الكترونیكی درتحویل دادن خدمات و اطلاعات عمومی به مردم نتیجه بر قابلیت دسترسی در هر جا و در هروقت است. دولت سیار جایگزین دولت الكترونیكی نمی شود، بلكه یك مكمل برای آن به حساب می آید. در حالی كه دستگاه های موبایل روش سریعتر و آنی برای تحویل دادن اطلاعات به شهروندان فراهم می كنند، محدودیت های دارد. تلفن موبایل رسانه اصلی دولت سیار درنظر گرفته می شود ولی قابلیت انتقال اطلاعات با حجم زیاد را ندارد. مانند(short message service) SMS كه می تواند فقط تا ۱۶۰ كاراكتر را انتقال دهد؛ در حالی كه پست الكترونیكی می تواند مقدار خیلی بزرگ اطلاعات انتقال دهد. این محدودیت ها، خدمات دولت سیار را به كاربردهای ساده ولی خیلی حیاتی محدود می كنند.[[۳
تفاوت دولت سیار با دولت الكترونیكی در چند نكته زیر خلاصه می شود:
۱- اطلاعات خصوصی: كامیپوتر می تواند بین چند تا كاربر مشترك شود، ولی دستگاه موبایل برای یك كاربر طراحی شده است.
۲- همیشه روشن: برخلاف كامیپوترهای شخصی بیشتر دستگاه های موبایل همیشه روی حالت روشن سوئیچ می شوند.
۳- قاقبلیت حمل: دستگاه های موبایل برای بُردن طراحی شده اند و همیشه همراه كاربر است، یكی از كاربردهای آن ارائه اطلاعات لحظه ای به كاربران است[۴].
● عوامل پیدایش دولت سیار:
عوامل مؤثر حركت از دولت الكترونیكی به فعالیت های دولت سیار، علاوه بر افزایش انتظارات مردم از خدمات دولت، شامل تغییرات در زیر ساختهای فناوری و پیشرفت در خدمات ارتباطات موبایل است. تحولات فنی می توان زیر سه گزینه اصلی در نظر گرفت، نفوذ دستگاه موبایل، همگرایی اینترنت سیمی و شبكه های ارتباطی بی سیم و حركت به سمت خدمات نسل سوم ارتباطات بی سیم و خدمات شخصی سازی، خدمات مبتنی بر مكان است .
۱- نفوذ دستگاه موبایل:
دستگاه های موبایل در حال حاضر نقش های مؤثری در زندگی روزانه ما دارد، در اواخر سال ۲۰۰۱ تقریباً ۱۴% جمعیت جهان از موبایل استفاده می كرده اند. حجم نفوذ دستگاه های موبایل فشار شدیدی روی پیاده سازی دولت سیار می آورد، چون كاربران خواستار دریافت و دسترسی به خدمات دولتی درهر جا و در هر وقت خواهند بود.
۲- پدیدار شدن اینترنت سیار:
ارتباطات صوتی در هر جا ودر هر وقت یكی از فاكتورهای اساسی رشد تلفن های موبایل بوده است. ارتباطات داده ای در حال حاضر برای مشتری و شركت های زیاد خیلی جذاب شد. شركت ژاپنی بنام NTTDOCOMO یك مدل برای اتصال كاربران موبایل به اینترنت ایجاد كرده است. آنها می توانند از طریق تلفن های موبایل خود نامه های الكترونیكی را رد و بدل كنند،آهنك زنگ زدن(tone ringing) را داونلود كنند، به اطلاعات مبتنی بر موقعیت دسترسی داشته باشند، خرید ساده انجام دهند و اخبار را بخوانند.
۳- خدمات و كاربردهای اینترنتی سیار:
خدماتی كه اینترنت سیار ارائه می دهد به چهار دسته تقسیم می شوند: تعاملات، اطلاعات، پایگاه های داده و تفریح. این خدمات شامل اخبار، قیمت پورس ها، اطلاعات مبتنی بر موقعیت، بانكداری سیار(m-banking)، SMS و رزرو كردن بلیط هستند.[۱]
۴- افزایش انتظارات مردم از خدمات دولتی:
معمولاً مردم خدمات جدید vh با دسترسی آسان و استاندارد بالا می خواهند. مردم وقتی درك می كنند كه بعضی از خدمات جدید در بخش تجاری وجود دارد انتظارشان از خدمات دولتی بیشتر می شود. برآورده كردن این نیاز مستلزم فعالیت و پشتكار بیشتر كاركنان داردو آنها نیز به اطلاعات صحیح و به موقع و با دسترسی آسان و بدون محدودیت مكانی، نیاز دارند[۴].
● آمادگی مردم :
آمادگی مردم اشاره به وضعیتی است كه در آن مردم قادر به دسترسی و استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات و اینترنت به طور مرتب هستند. در حالی كه آمادگی در خیلی از كشورهای توسعه یافته بالا است، وضعیت دركشورهای در حال توسعه فرق می كند . مردم در كشورهای در حال توسعه قادر به دسترسی به فناوری های اطلاعات و ارتباطات با ترتیب مشخص نیستند. و در بعضی مواقع مردم قارد به دسترسی به ICT به طور كلی نیستند. سطح پایین آمادگی مردم نتیجه چند تا عامل است، مانند پایین بودن سطح آموزش و دانش، نبودن زیر ساختار فناوری ... و غیره. علاوه بر این استفاده از اینترنت نیاز به مجموعه پیچیده از اطلاعات و دانش فناوری دارد، نیازهای مشخص مثل برق، خطوط ارتباط، كامیپوترها و در بیشتر حالات تسلط بر زبان انگلیسی وجود دارد. این نیازها در كشورهای در حال توسعه مشكل برآورد می شود. بدون آمادگی مردم، خیلی از كاربردهای دولت الكترونیكی نمی توان پیاده سازی كرد. و اگر پیاده سازی شدند موفق نمی شود و اهداف را محقق نمی كنند.
از طرف دیگر، دولت سیار نمی تواند فرصت های زیادی را كه دولت الكترونیكی فراهم می كند، محقق سازد. كاربردهای دولت سیار با استفاده از دستگاه های سیار مثل تلفن های موبایل قابل دسترس هستند. هزینه این دستگاه های سیار پایین است. علاوه بر این استفاده از این دستگاه ها ساده است. این به هر شخصی معمولی اجازه می دهد كه از آن برای دسترسی به اطلاعات استفاده كنند. دولت ها می توانند از این فرصت برای بهتر رسیدگی به مردم خود استفاده كنند[۳].● خصوصیات و ویژگی های دولت سیار:
استفاده از فناوری ها و كاربردهای سیار، دولت سیار را از هر پیشرفت های دیگر در بخش دولتی كه از فناوری های جدید استفاده می كند، شامل دولت الكترونیكی، جدا می كند. براساس پژوهشهای متعدد كه درباره كاربردهای دولت سیار و استفاده آنها انجام شده است، چند تا عامل جدا كننده می توانند به این شكل مشخص شوند: دقت بهتر و شخصی سازی(personalization) در هدف گیری كاربران و در تحویل دادن محتوا، مناسبتر بودن قابلیت دسترسی و در دسترس بودن و وسیعتر بودن دائره كاربران.
۱- قابلیت دسترسی ودر دسترس بودن مناسبتر: (power of pull)
- دولت سیار استفاده از خدمات دولتی درونخطی توسط مردم را بیشتر می كند. مردم می توانند از خدمات دولت یدرونخطی "نه فقط در هر وقت"، ولی" در هر جا" بهره مند شوند.
- دستگاه های سیار همیشه روشن هستند. این را از كامپیوترهای شخصی متفاوت می كند كه بیشتر دستگاه های سیار همیشه روشن سوئیچ میشوند.
- دستگاه های موبایل به عنوان یك دستگاه قابل حمل كه همیشه همراه كاربران است، كاربردها میتوانند برای تأمین كردن اطلاعات آنی به كاربران طراحی شوند.
۲- دقت بهتر و شخصی سازی در هدف گیری كاربران و تحویل دادن محتوا: (power of push)
- یك كامیپوتر میتواند بین چند تا كاربر به اشتراك گذارده شود، ولی دستگاه های سیار برای استفاده یك كاربر طراحی شدند. این به این معنی است كه اطلاعات شخصی می تواند به وسیله آن یك دستگاه خاص كاربرخاص در "هرزمان" برسد.
- دولت سیار استفاده از خدمات دولتی درونخطی بوسیله مردم با استفاده از دستگاه شخصی‌تر افزایش میدهد.
۳- بزرگتر و وسیعتر بودن جامعه كاربر: (power of reach)
- دولت سیار از راه دستگاه های سیار، به تعداد بیشتری از مردم خدمات ارائه می كند.
- دولت سیار به یك مجموعه متعدد از مخاطبین(audience) شامل مردمی كه تجربه یا خبرگی كار با كامیپوترها و اینترنت ندارند، ولی كاربران فعال از ارتباطات موبایل هستند، خدمات ارائه می دهد[۲].
● كاربردهای دولت سیار:
كاربردهای دولت سیار می توان به سادگی با تبدیل كاربردهای دولت الكترونیكی به یك سكوی جدید، یا با ایجاد كاربردهای جدید كه با خصوصیات دستگاه موبایل هماهنگی داشته باشد، ایجاد شوند. كاربردهای نوع اول كاربردهای بهینه(Upgraded) شده، و كاربردهای نوع دوم كاربردهای ابتكاری(innovative) نامیده اند.
۱- كاربردهای بهینه شده:
با توجه به كاربردهای مختلف دولت های آروز دارند كاربردها و خدمات خود را برای مقابله با فشارهای ناشی از انتظارات مردم و فشارهای فناوری ارتقا یا بهبود بخشند. این شامل كاربردهای دولت سیار كه مكملی برای كاربردهای دولت الكترونیكی هستند نیز می شود؛ این كاربردها نباید به عنوان یك فرایند یا خدمت جدید تلقی شوند، بلكه در واقع به عنوان یك مكمل برای روش تقلیدی موجود تحویل دادن خدمت دولتی به مردم است. در نتیجه این مجموعه از خدمات، ارزش كاربردهای دولت الكترونیكی با توجه به مؤلفه كاربرد در «هر جا» و مولفه «هر وقت» بهبود می یابد.
۲- كاربردهای ابتكار ی:
این مجموعه ای از كاربردهای دولت سیار به كاربردهای تعلق دارد كه روی كاربردهای دولت الكترونیكی موجود بنا نمی شوند و فقط می توانند با استفاده از كاربردهای سیار ساده تر شوند. تعریف جدید ارزش كه با پیاده سازی كاربردهای سیار و این مجموعه از خدمات خلق شده متكی بر كاربردهای دولت الكترونیكی نمی شوند و ارزش واقعی از خود قابلیت تحرك بدست می آورد[۲].
● دولت سیار فرصتی برای كشورهای در حال توسعه:
موبایل یا ارتباطات بی سیم در خیلی از كشورهای درحال توسعه نفوذ دارد (شكل ۱). ارتباطات بی سیم رقیب اصلی خطوط تلفن های ثابت - كه مخصوص دولت در كشورها درحال توسعه است- می باشد. با اینكه در خیلی از مناطق، گرفتن یك خط تلفن ثابت سال ها طول می كشد و هزینه های زیاد صرف می شود، مردم امروز می توانند به سادگی یك ارتباط تلفن موبایل با خریدن یك كارت موبایل و یك دستگاه موبایل داشته باشند. سیستم تلفن موبایل می تواند بدون هیچ مشكل و سرمایه سنگین كه در كابل های تلفن خرج می شود، دور كشور برپا شود.این سیستم علاوه بر كاهش هزینه و نفوذ خیلی بالا تلفن موبایل امكان انتخاب را برای مردم بهتر و آسانتر می سازد. مردم در مناطق دور افتاده - جایی كه داشتن ارتباط تلفن رویا بوده است- اكنون می توانند همه مزایای تلفن و خدمات اضافی مثل SMS دسترسی به اطلاعات با استفاده از تلفن های موبایل خود داشته باشند. بنابراین اینترنت بی سیم به نظر می رسد كه انتخاب بهتری برای كشورهای در حال توسعه است؛ بخصوص وقتی كه تعداد تلفن های موبایل از تعداد كل كامپیوترهای شخصی و تلفن های ثابت فزونی می گیرد.
با در نظر گرفتن این عوامل وكاهش یا نبودن آمادگی برای دولت الكترونیكی و افزایش استفاده از تلفن های موبایل در كشورهای درحال توسعه و عوامل مثل از قابلیت وسیع دسترسی به تلفن های موبایل، سادگی استفاده و كاهش هزینه های استفاده و مالكیت، دولت سیار راه مناسبتری برای ارائه خدمات و تعامل با مردم به نظر می رسد. پیشرفت در فناوری های موبایل ودامنه فراگیری استفاده از آن در كشورهای در حال توسعه، به آمادگی مردم برای برپایی دولت سیار كمك می كند. علاوه بر این، كشورهای در حال توسعه بخصوص كشورهای كه هنوز فرایند دولت الكترونیكی شروع نكرده اند یا در مراحل اولیه پیاده سازی هستند، امكان استفاده از كاربردهای نوع اول (كاربردهای بهینه شده) دولت سیار بدون تحمل هزینه های زیاد پیاده سازی را دارند. به این معنی كه این كاربردها كه برای كشورهای توسعه یافته ارزش افزوده ایجاد می كند، برای كشورهای كه هنوز خدمات الكترونیكی ارایه نداده اند ارزش جدید خلق می كند.
▪ مثال های از كاربردهای دولت سیار در كشورهای در حال توسعه [۳] :
۱- تركیه: در تركیه تلفن های موبایل خیلی خوب نفوذ كرده اند ، ۲۳.۳ ملیون از ۶۹.۶ ملیون جمعیت تركیه (۳۴%) دارای تلفنهای موبایل هستند، در مقایسه با ۴.۳ ملیون (۶%) كاربران اینترنتی. در تركیه كاربردهای سیار متعددی وجود دارد كه بیشتر آنها روی فناوری SMS متمركز هستند؛ برای مثال، در استان "سیسای" فناوری SMS بوسیله شهروندان برای پرداخت مالیات و رای دادن(m-voting) استفاده می شود.
۲- جمهوری چك: در جمهوری چك تلفن های موبایل در ۹۵% از جمعیت ۱۰ ملیونی این كشور نفوذ كرده است. بیشتر كاربردهای دولت سیار به خصوص برای ارائه اطلاعات به شهروندان در حوادث طبیعی وبحرانها شروع و آزمایش شده است. برای مثال در سال ها قبل آژانس ها مربوط به حوادث طبیعی(طوفان ها وزلزله وغیره) از شبكه های از بلندگوها برای آگاه دادن مردم استفاده می كردند،كه هزینه های بالا بر دولت تحمیل می كرد. در سال های اخیر SMS جایگرین این سیستم شده است وثابت كرده كه این سیستم سیار مناسبتر وكارآمدتر است.
۳- فلپین: نفوذ تلفن موبایل در فلپین ۲۳.۸% است.وبیشتر كاربردها در این كشور از فناوری SMS استفاده می كنند. برای مثال، سرویسی كه توسط كمسیون خدمات مدنی(CSC)كه هدف آن افزایش كارآیی وسرعت تحویل خدمات بوده است، به بهره برداری رسید. مردم از این سرویس بعنوان یك سلاح برای فشار آوردن روی آژانس های دولتی برای حركت بسوی این هدف استفاده می كنند. قبل از این، خدمات با استفاده از ابزارهای الكترونیكی دیگرمانند پست الكترونیكی و تلفن ارائه می شد. ولی علاوه بر محدودیت ها وهزینه های بالا این ابزار ها ، استفاده از این خدمات آسان نبود؛ با ورود SMS در سال۲۰۰۱،CSC فرستادن شكایات را ساده كرد، زیراكه استفاده از SMS ارزانتر و سریعتر است.
تحولات در فناوری ها و خدمات اینترنتی منجر به پیشرفت های در تلاشهای دولت الكترونیكی برای تهیه خدمات به شهروندان و شركت ها شده است. پیشرفت در خدمات و فناوری های مرتبط به دولت الكترونیكی با سرعت قابل ملاحظه در كل جهان در حال وقوع است. یكی از پیشرفت های انقلابی، استفاده از فناوری های بی سیم در فعالیت های دولتی است. تعداد مردم كه با تلفن های همراه به اینترنتی سیار دسترسی دارند به سرعت افزایش می یابد، دسترسی به موبایل "هر جا" و "هر وقت"- یك جزء معمول زندگی روزانه خواهد شد، و دولت مجبور خواهد شد فعالیت های خود را با خواست های كاربران برای تعامل بهتر و آسانترمنطبق سازد. با وجود اینكه دولت سیار علاوه بر خصوصیات منحصر به فرد، نسبت به دولت الكترونیكی ارزش افزوده برای كشورهای پیشرفته ایجاد می كند، برای كشورهای در حال توسعه نتیجه بر عوامل زیر فرصت خلق ارزش جدید با استفاده از كاربردهای نوع اول (كاربردهای بهینه شده) دولت سیار بدون تحمل هزینه های زیاد پیاده سازی این كاربردها با استفاده از رسانه سیمی و با ارزش بیشتر را دارد:
افزایش استفاده از تلفن های موبایل در كشورهای درحال توسعه،
- كاهش یا نبودن آمادگی برای دولت الكترونیكی،
- كاهش هزینه های استفاده و مالكیت،
- سادگی استفاده،
- قابلیت وسیع دسترسی به تلفن های موبایل

منابع و مراجع:
۱. Ibrahim Kushchu, M. Halid Kuscu; From E-government to M-government: Facing the Inevitable; Mobile Government Lab (mGovLab); ۲۰۰۴.
۲. Ibrahim Kushchu, Chester Borucki; A Mobility Response Model for Government; Mobile Government Lab (mGovLab); May ۲۰۰۴.
۳. Farshid Ghyasi, Ibrahim Kushchu; Uses of Mobile Government in Developing Countries, Copyright May ۲۰۰۴ © mGovLab.
۴. Betty Yu, Ibrahim Kushchu; Evaluating Mobility for Citizens; Copyright May ۲۰۰۴ © mGovLab.
۵. Information for Development Program (infoDev) of the World Bank; the United Nations ICT Task Force; and the Wireless Internet Institute (W۲i), a Division of World Times, Inc.,۲۰۰۳.

فتحی عبدالرقیب
منبع : انسان گلوبال

منبع : پایگاه اطلاع رسانی ITanalyze