موگابه؛ از رزمندگی برای آزادی تا سرکوبی ناراضیان

«سامورا ماشل» رئیس‌جمهوری موزامبیک، و «جولیوس نایرره» رئیس‌جمهوری تانزانیا در ١٨ آوریل ١٩٨٠، روز استقلال زیمبابوه به «رابرت موگابه» همتای خود چنین گفتند: «تو در دستانت جواهر آفریقا را گرفته‌ای و اکنون از آن خوب مراقبت کن....» بیست وهشت سال بعد، این جواهر کاملاً نابود شده است.
رودزیای جنوبی پیشین شبکه بی‌نظیر راه‌آهن و جاده‌های عالی داشت. شهرهایش متمدن و پاکیزه بود. همه چیز در آن کاشته می‌شد؛ میوه‌های استوایی ــ آناناس، مانگو، موز، پاپایا ــ و میوه‌های مربوط به آب و هوای معتدل ــ سیب، هلو یا آلو. ذرت که خوراک اصلی کشور است، فراوان بود و می‌توانست حتی کشورهای مجاور را سیر کند. همه نوع مواد معدنی در آنجا یافت می‌شد؛ طلا، کروم، آزبست (پنبه‌ کوه‌)، پلاتین و معادن غنی زغال سنگ. پشت سد زامبسی دریاچه کاریبا ایجاد شده بود و به شمال و جنوب برق می‌رساند.
زیمبابوه برای سفیدها بهشتی واقعی بود. اما برای آفریقایی‌ها چنین نبود. هر چند سیاهانی بودند که از لحاظ مادی گلیم خود را از آب بیرون می‌کشیدند، اما از نظر سیاسی ابداً چنین نبود. رودزیای جنوبی از سرکوب‌گرترین دولت‌های پلیسی بود. زمانی‌که سیاهان سر به شورش گذاشتند و در جنگ خود پیروز شدند، با چنان ثروت و امکاناتی روبه‌رو شدند که نظیر آن را در هیچ کجای آفریقا حتی در آفریقای جنوبی نیز که با جنگ و نزاع قبایل رقیب و حلبی آبادهای وسیع خود فلج شده بود، یافت نمی‌شد. امروزه تمام این‌ها به باد رفته است و نام مردی با این فاجعه یا به عبارتی با این تراژدی تنیده شده، «رابرت موگابه» است.
برخلاف شهرتی که وی در ابتدای کار کسب کرده بود، رئیس‌جمهوری زیمبابوه هرگز چیزی جز یک انسان کوچک و بی‌قابلیت نبوده است. اوست که کشورش را دستخوش این تراژدی کرده و پس از آن به شدت مورد انتقاد قرار گرفته است. اما دیگر دیر شده است. در آن زمان موگابه در جنگ علیه استعمار یک قهرمان محسوب می‌شد، اما اکنون با سلطه بر قدرت از یک رزمنده آزادی به یک سرکوب‌گر تبدیل شده است.
سابقه شهرت آقای موگابه به دهه ۷۰ میلادی زمانی که چریک‌های او دولت حاکم سفیدپوست رودزیای جنوبی وقت را شکست دادند و حکومت سیاه‌پوستان زیمبابوه را برقرار کردند، باز می‌گردد. موگابه در فاصله دهه ۶۰ تا اواسط دهه ۷۰ هنگامی‌که زندانی سیاسی بود نفوذ خود را بر رزمندگان آزادی و جنبش استقلال‌طلبی زیمبابوه برقرار کرد. این پیرو مارکسیسم، بیست و هشت سال پیش با استفاده از تجربیاتی که در آن ایام کسب کرده بود، در مقام نخستین نخست‌وزیر زیمبابوه قدرت را به دست گرفت. او به فاصله دو سال آنچنان عمل کرد که نیروهای امنیتی تحت فرمان او هزاران غیر نظامی در جریانات داخلی کشتند.
آقای موگابه سیاست‌های استبدادی خود را بیست و یک سال پیش و چند سال پس از احراز مقام ریاست‌جمهوری تشدید کرد. او هشت سال پیش هزاران کشاورز سفیدپوست را در چارچوب برنامه‌ای که می‌گفت هدف‌اش جبران اشتباهات دوران استعمار است، از مزارع کشور بیرون راند. حاصل این اقدام کاهش در تولید مواد غذایی و رکود اقتصادی بود که با بیکاری و تورمی شدید همراه شد.
رابرت موگابه همچنین شش سال پیش انتخابات ریاست‌جمهوری را برد، اما آمریکا و اتحادیه اروپا با وضع تحریم‌ها علیه دولت او واکنش نشان دادند. انتقادها سه سال پیش هنگامی شدت گرفت که مقامات دولت موگابه به زور هزاران تن از ساکنان محله‌های فقیر نشین حراره را کوچ دادند. مخالفان موگابه معتقدند که زیمبابوه مجددا نیاز به آزاد شدن دارد، و اکنون این آزادی در پی رها شدن از سیاست‌های سرکوب‌گرانه موگابه است.
«ژان پینگ» رئیس کمیسیون اتحادیه آفریقا در جریان گشایش اجلاس شرم الشیخ به دیپلمات‌های ارشد اتحادیۀ آفریقا پس از آنکه موگابه برای ششمین بار و بدون رقیب بر کرسی ریاست‌جمهوری تکیه زد،گفت: «آفریقا باید با به دوش کشیدن مسئولیت‌هایش، برای حل معضل زیمباوه هر آنچه را که در توان دارد، بکار گیرد.»
دیپلمات‌های ارشد عضو اتحادیۀ آفریقا پشت درهای بسته، چندین ساعت را به بحث دربارۀ برخورد مناسب با موگابه در ارتباط با سرپیچی از دموکراسی، گذراندند. «توکوزانی خوپه» معاون حزب «جنبش برای تغییرات دموکراتیک» زیمباوه از اتحادیه آفریقا در نظر دارد، با محکوم کردن انتخابات بیست و هفتم ژوئن، نتایج انتخابات بیست و نهم مارس را به رسمیت بشناسد که مورد تأئید ناظران انتخابات نیز بوده است. خانم خوپه در این جلسه گفت: «در حالی‌که اعلام نتایج دور اول انتخابات بیش از دو ماه طول کشید، اعلام نتایج دور دوم پس از یک روز بیشتر به یک شوخی شباهت دارد.» اکنون یکی از پرسش‌هایی اصلی که در مقابل اتحادیۀ آفریقا قرار دارد، این است که آیا می‌توان رابرت موگابه را به عنوان رهبر مشروع زیمباوه قلمداد کرد؟
بر اساس یکی از مصوبه‌های اتحادیۀ آفریقا رهبران آفریقایی که از راه‌های غیردموکراتیک به قدرت برسند، مشروعیتی از جانب اتحادیه ندارند. در جلسۀ افتتاحیۀ کنفرانس، «آشارز میگیرو» قائم‌مقام دبیر کل سازمان ملل متحد، گفت که باید در کنار مردم زیمباوه که با بحرانی فوق العاده خطرناک روبه‌رو هستند، ایستاد.» او با اشاره به شرایط انتخابات در مرحلۀ دوم آن را غیر آزاد، غیرمنصفانه و بی‌اعتبار خواند و از رهبران منطقه خواست تا در مورد این مسئله ساکت ننشینند. اما کارشناسان سیاسی معتقدند که موگابه احمق نیست. مهارتی که او از خود برای کسب قدرت نشان داد، شاهدی است بر طبع کارآزموده یک دسیسه باز.
به عنوان نمونه، جنگ کنگو ــ زئیر که زیمیابوه بی‌رمق را بیشتر تهیدست کرده بود، به دلیل غنائم حاصل از معادن کنگو که در عوض فرستادن نیرو به آن کشور نصیب موگابه شد، ثروت او را فزونی بخشید. همین خصوصیت سبب شده تا اعتماد افسران ارتش را به او جلب کند، یعنی تنها نیرویی که قادر است، او را از قدرت به زیر کشد. اکنون که اخراج کشاورزان سفید تقریباً به انجام رسیده، روشن است که این موضوع هیچ ربطی به مسائل نژادی نداشته است و بحث بر سر انتقال ساده ثروت است.
بسیاری از سیاه‌پوستان فقیر که به جای سفیدها در مزارع مستقر شده بودند، به نوبه خود توسط بورژوازی جدید بیرون شده‌اند. آنانی که باقی مانده‌اند به شرط بارش باران می‌توانند ذرت، کدو حلوایی یا شلغم روغنی در قطعه زمین خود بکارند زیرا خشکسالی بازگشته است. ساکنان جدید این مزارع به موگابه تکیه می‌کردند و می‌گفتند:« رفیق موگابه به کار ما رسیدگی خواهد کرد....». با این همه آنان کوچک‌ترین شانسی برای ثبت‌نام فرزندان خود در مدارس ندارند چرا که هزینه‌ها سرسام آور است. علاوه بر آن چطور می‌توانند برای آن‌ها لباس بخرند به ویژه در دوره وحشتناکی که تقریباً چیزی برای خوردن ندارند. حتی اگر این خانواده‌ها بتوانند روی زمین‌های خود، در زیمبابوه ثروتمند و حاصلخیز، باقی بمانند همانند تمام دهقانان سراسر جهان که با کشاورزی معیشتی روزگار خود را می‌گذرانند، همچنان فقیر خواهند ماند.

مریم جعفری

منبع : دسترنج