ارز جدید در بورس جدید؟

تا زمانی که ارزها در یک کشور قابل مبادله باشند، هر ارزی را در بورس می‌توان استفاده کرد.
”باورم نمی‌شد؛ وقتی متوجه شدم آنها نمی‌دانند جلسه به طور زنده در حال پخش است، با سرعت شروع به یادداشت برداری کردم.“ اینها جملات یکی از خبرنگاران حاضر در هتل اینترکنتیننتال ریاض، محل دومین نشست سران کشورهای عضو اُپک (در ماه نوامبر) است.
قرار بوده نشست سران کشورهای عضو به صورت خصوصی برگزار شود، اما یکی از تکنیسین‌های حاضر در محل اجلاس، تلویزیون محل حضور خبرنگاران را به سوکتی اشتباه وصل کرده و از این طریق، حدود نیم ساعت از مذاکرات خصوصی آنها به طور کامل برای خبرنگاران پخش می‌شود. البته خبرنگاران نیز اصراری برای اطلاع دادن موضوع به مسؤولان سالن نداشته‌اند و قضیه با ورود ناگهانی یکی از نیروهای حفاظت به محل سالن خبرنگاران و فریادهای ”کابل را قطع کن، کابل را قطع کن“ خاتمه می‌یابد. ‌ ‌
ظاهراً موضوع مذاکرات درخلال این نیم ساعت معروف، دیدگاه‌های کشورهای عضو در خصوص تضعیف ارزش دلار و پیشنهاد گروه بازها (کشورهای خواستار قیمت‌های بیشتر برای نفت) برای استفاده از ارز یا ارزهای جایگزین به جای دلار در معاملات نفتی اعضای اُپک بوده است. اطلاعات منتشره حاکی از آن است که مسؤولان کشور عربستان سعودی با اعتراض به این پیشنهاد، تصریح کرده‌اند که حتی اشاره به این موضوع در حضور خبرنگاران می‌تواند به تضعیف بیشتر دلار آمریکا منجر شود. رویترز با انتشار سریع گزارشی در خصوص متن این مذاکرات، آن را افشا کرد. ‌ ‌
اطلاق عنوان ”کاغذ بی‌ارزش“ از سوی رییس‌جمهور ایران به دلار آمریکا و لزوم جایگزینی ”پول خود،“ ذهنیت بازارهای مالی دنیا از طلوع نشانه‌های افول دلار به عنوان ارز رایج معاملات نفتی را تقویت کرد. احمدی‌نژاد در پایان نشست سران گفت: سران همه کشورهای حاضر، از بکارگیری دلار ناراضی بودند، چراکه درآمدهایشان کاهش یافته است. ‌ ‌
هر چند پیشنهاد گروه بازها (ایران، اکوادور و ونزوئلا) در این زمینه، در بیانیه رسمی اُپک مورد اشاره قرار نگرفت، اما این کشورها موفق شدند موافقت سایر اعضا برای برگزاری کمیته وزرای اقتصاد و نفت، با هدف بررسی اثرات تضعیف دلار بر درآمدهای این کشورها را جلب کنند. ‌ ‌
با پایان نشست اُپک، یکی از مقامات بانک مرکزی اندونزی اعلام کرد که این کشور، آمادگی جایگزینی دلار با سایر ارزها را در مبادلات نفتی دارد. وی گفت کشورش تنها در انتظار مشخص شدن وضع فروش نفت به دلار، یا یورو توسط سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اُپک) است تا با توجه به تصمیم اتخاذ شده، اقدامات لازم را انجام دهد. ‌ ‌
ساموئل بادمن، وزیر انرژی آمریکا، درخصوص بحث‌های مطرح شده در زمینه جایگزینی سایر ارزها به جای دلار گفت: آمریکا از بحث‌های مطرح شده در اُپک درباره دلار نگرانی ندارد. ‌ ‌
● روسیه و ارز جدید نفتی
موضوع فروش نفت و گاز بر اساس ارزی به غیر از دلار، با طرح آن از سوی مدیرعامل گروه صنعتی بزرگ انرژی روسیه (گاز پروم) وارد فاز جدیدی شده است. الکساندر مدودف، قائم مقام گازپروم، در روزهای پایانی آذرماه سال جاری از وجود طرح‌هایی برای جایگزینی روبل به جای دلار در مبادلات گازی روسیه (بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده گاز طبیعی دنیا) خبر داده است. مدودف گفت: ما این ایده را که منابع خود را به روبل بفروشیم، کاملاً عملی می‌دانیم. ‌
مدودف این اظهارات را پس از اعلام شرکت لوک اویل مبنی بر تمایل استفاده از روبل در معاملات نفتی خود، طی دو سال آینده بیان کرد و به فاصله ناچیزی پس از آن، نیکلای مانولوف، سخنگوی شرکت روسنفت (بزرگترین تولیدکننده نفت روسیه) نیز در خصوص جایگزینی روبل به جای دلار در معاملات نفتی اعلام کرد، کارشناسان این شرکت در حال بررسی همه احتمالاتی هستند که می‌تواند به نفع این شرکت باشد. وی گفت: همه چیز به باصرفه بودن این حرکت از نظر اقتصادی بستگی دارد. ‌ ‌
لئونید فیدون، معاون شرکت لوک اویل، با اشاره به این که فروش نفت و گاز به روبل بسیار جذاب است، گفته بود: گازپروم، قراردادهای فروش بر اساس روبل را تحت بررسی دارد و من فکر می‌کنم در صورت آمادگی بانک‌ها، شرکت‌های روسی به لحاظ فنی می‌توانند تا سال ۲۰۰۹، قراردادهای فروش خود را براساس روبل تنظیم کنند. ‌ ‌
● جایگزینی در ایران
جمهوری اسلامی ایران طی سال‌های اخیر، به بررسی امکان جایگزینی سایر ارزها به جای دلار در معاملات نفتی پرداخته است. مطالعه‌ای که طی سال‌های پایانی دهه ۱۳۷۰ توسط مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی با عنوان ”بررسی امکان جایگزینی یورو به جای دلار در معاملات نوین نفتی“ مطرح شده بود، اولین پژوهش جامع در این زمینه است. نتیجه مطالعه این بود که در شرایط موجود، انجام جایگزینی امکان‌پذیر نمی‌باشد.
زنگنه، وزیر پیشین نفت نیز در این زمینه گفته بود: هر کشوری در زمینه صادرات نفت خود با هر ارزی، سیاست خاص خود را دارد و تا تحقق تغییر قیمت پایه نفت از دلار به یورو فاصله زیادی وجود دارد. در آن زمان، زنگنه به دلیل موضع‌گیری خود در این زمینه و آنچه که ابراز ضعف در برابر دلار خوانده شده بود، مورد سرزنش برخی محافل قرار گرفت.
گفتنی است، طی دو سال اخیر، ایران اقدامات عملی برای تغییر سبد ارزی خود از دلار به سایر ارزها را آغاز کرده و بانک مرکزی ایران، سهم دلار را در سبد ارزی کاهش داده است.
هم‌اکنون، عرضه نفت ایران به یورو آغاز شده است. چین به عنوان یکی از بزرگترین خریداران نفت ایران – که سهم روزافزونی از تقاضای نفت را به خود اختصاص داده است – هم‌اکنون پرداخت‌های خود به این کشور را بر حسب یورو انجام می‌دهد. ایران همچنین به شرکت‌های پالایش نفت ژاپنی اعلام کرده است که می‌تواند در قبال فروش نفت به آنان، ”ین“ دریافت کند که این امر محقق شده است. ‌ ‌
● مکانیزم اثر
اما استفاده از سایر ارزها تا چه حد می‌تواند در افزایش ارزش درآمد کشورهای صادرکننده نفت مؤثر باشد؟ برخی کارشناسان معتقدند تا زمانی که قیمت‌گذاری نفت در بازارهای پایه (مانند بورس نیویورک و لندن) به دلار انجام می‌شود، تغییر ارز دریافتی در معاملات نمی‌تواند تأثیر چندانی بر ارزش واقعی درآمدهای صادرکنندگان نفت داشته باشد.
یک منبع نزدیک به تصمیم‌گیران اُپک، در این خصوص می‌گوید: نمی‌دانم در عمل چگونه می‌توان معاملات نفتی را با پول دیگری به غیر از دلار انجام داد. یاسر القندی، تحلیلگر گروه خدمات مالی اس ای جی در این خصوص معتقد است: ”نفت در بازار لندن مانند بازار نیویورک با دلار قیمت‌گذاری می‌شود و اگر به عنوان مثال، آن را با یورو معامله کنیم، در واقع، یک عملیات مبادله ارزی انجام داده‌ایم.“ ‌ ‌
طرح و اقدامات اولیه راه‌اندازی بورس نفت در ایران، از زمان وزارت مهندس زنگنه و با پیگیری و تأکید وی آغاز شد، اما با وجود پیشرفت‌های دوره‌ای قابل ملاحظه، هنوز به نتایج ملموسی منجر نشده است. با آن که هیچ گاه به صورت رسمی اعلام نشده است، برخی از منابع غیررسمی به راه‌اندازی بورس بدون استفاده از دلار اصرار داشته‌اند.
انتشار خبر تلاش ایران برای راه‌اندازی چنین بورسی، حساسیت غرب را به دنبال داشت. گاردین گزارش داد، هیأتی که از ایران به سرپرستی محمد جواد عاصمی‌پور برای استفاده از تجربیات بورس لندن در زمینه مکانیزم معاملات و قیمت‌گذاری نفت به این شهر سفر کرده بودند، با دستور منع همکاری با هیأت ایرانی از سوی مسؤولان بورس لندن مواجه شدند.
براساس اطلاعات منتشره، بورس لندن از سال ۲۰۰۱ توسط شرکت‌های بی پی، گُلدمن سَکس و مورگان استنلی – از جمله بازیگران اصلی بورس نیویورک – خریداری شده بود. گروه ایرانی در عین حال توانست از تجربیات برخی بازنشستگان بورس لندن استفاده کند. مطبوعات دست دوم غرب در واکنش به این اقدام ایران نوشتند، دلیل اصلی آغاز پرونده‌سازی هسته‌ای برای ایران از سوی ایالات متحد را باید در تلاش‌های این کشور برای راه‌اندازی بورس غیر دلاری جست‌وجو کرد.
روسیه نیز در حال پیگیری راه‌اندازی بورسی است که در آن، معاملات بر مبنای روبل صورت گیرد. در منطقه خلیج فارس نیز برخی کشورهای صادرکننده نفت – تحت نظارت بورس‌های غربی‌‌– به راه‌اندازی بورس معاملات نفتی (بر مبنای دلار) پرداخته‌اند. ‌ ‌بدیهی است که، یک بورس نفتی با پایه غیردلاری، در صورتی می‌تواند سهم شایسته‌ای در تغییر مکانیزم‌های موجود داشته باشد که سهم قابل توجهی از نفت، گاز و فرآورده‌های هیدروکربوری در آن، عرضه و معامله شود. ولی از دیدگاه صاحبنظران مالی، راه‌اندازی بورس نفت با ارزی غیر از دلار تحلیل‌های شایسته‌ای را به خود جلب نکرده است. تا زمانی که در بازارهای مالی ارزها قابل تبدیل به یکدیگر باشند، نهایتاً همه ارزها را می‌توان در یک بورس استفاده کرد.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران