کمبود گاز در غنی‌ترین منطقه

خلیج فارس به عنوان غنی‌ترین منطقه جهان از نظر ذخایر هیدروکربن با کمبودی شگفت‌انگیز روبه رو است.
دورنمای کمبود گاز ۶ کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس را تهدید می‌کند. برخی کارشناسان برآورد می‌کنند تا سال ۲۰۱۵ مجموع کمبود عرضه شش کشور این شورا به دست کم ۷ هزار میلیارد فوت مکعب خواهد رسید. برای معنا دار کردن این رقم بهتر است بدانید بنا بر آمار شرکت نفت انگلیس، کل ذخایر باقی‌مانده گاز انگلیس کمتر از ۱۷ هزار میلیارد فوت مکعب است. ابر بحران رو به رشد گاز به تدریج در آسمان خلیج فارس بال می‌گستراند.
کمبود گاز در خاورمیانه می‌تواند تبعات گسترده‌ای در جهان داشته باشد و بر طرح‌های آتی منطقه‌ای برای برآوردن نیازهای مناطق دیگر تأثیر بگذارد. افزایش حجم مصرف سوخت‌های نفتی به منظور بالا بردن تولید برق نیز می‌تواند بر حجم صادرات در آینده تأثیر داشته باشد. از میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس – عربستان سعودی، کویت، قطر، بحرین، عمان و امارات متحده عربی – فقط قطر که دارای سومین ذخیره بزرگ گاز جهان است، می‌تواند از گزند این مشکل در امان بماند و بر توسعه اقتصادی این کشورها و توانایی آنها برای ایجاد اشتغال ‌تأثیر منفی خواهد داشت.
گاز، خوراک اصلی برای تولید مواد پتروشیمی و صنایع انرژی‌بر مانند آلومینیم و کود و نیز برای استفاده جهت تولید برق و شیرین‌ کردن آب است. رشد تقاضا برای برق در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از جمله سریع‌ترین نرخ در این زمینه در جهان است که سالانه به ۶ تا ۱۲درصد برآورد می‌شود. این نرخ در مورد کشورهای توسعه‌یافته فقط۲ تا ۴ درصد در سال است.
با توجه به آنکه به طور تاریخی تمرکز در این منطقه بر تولید نفت است، گاز از نظر اقتصادی جذابیت کمتری داشته است. اما امروزه، با توجه به افزایش شدید بهای نفت، اقتصاد این کشورها به سرعت درحال گسترش است و دولت‌های این کشورها می‌کوشند با صرف دلارهای نفتی، زیرساخت‌ها را ارتقا دهند و صنعت را تقویت کنند. با توجه به آنکه گاز عنصر مهمی در تحقق این هدف است، این کشورها باید بکوشند به سال‌های سرمایه‌گذاری اندک در بخش گاز پایان دهند.
از جمله مشکلاتی که این کشورها با آن روبه رو هستند، استخراج انواع گازی است که در منطقه یافت می‌شود – مانند گاز ترش که مرگبار و خورنده است– و تعیین آن دسته از صنایع پایین‌دستی‌که مصرف آنها اولویت دارند.
برآورد می‌شود عربستان سعودی که دارنده بزرگ‌ترین ذخایر نفت جهان است، حدود ۳۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای توسعه صنایع انرژی‌بر و صنایع مصرف‌کننده گاز در خلال ۵ سال آینده در نظر گرفته است.
یک مقام بخش انرژی در خلیج فارس گفت: عربستان سعودی در حال بررسی طرح‌های انرژی‌بر با توجه به شرایط ملی و بین‌المللی است که بتواند برای این کشور ارزش افزوده بیشتری به همراه آورد. وی افزود: «به همه شرکت‌هایی که می‌خواهند برای گاز به عربستان بیایند گفته‌ایم، خبری از گاز نیست مگر آنکه فرآورده واقعاً خوبی تولید کنند. کارشناسان می‌گویند یک رشته طرح در عربستان سعودی وجود دارد که معطل گاز است، از جمله آلومینیم و طرح‌های توسعه پتروشیمی. این در حالی است که به گفته یک اقتصاددان سعودی، تولید گاز عربستان از سال ۱۹۹۰ دو برابر شده است.
دولت عربستان از اکتشافات حوزه کاران – نخستین کشف گاز آن در دریا – دلگرم شده است، اما حجم این حوزه هنوز معلوم نیست. دولت بلوک‌های اکتشافی را برای یافتن گاز در منطقه ربع‌الخالی در سال ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ به شرکت‌های بین‌المللی اعطا کرد. این منطقه خارج از منطقه‌ای است که برای آرامکو، شرکت نفت ملی کشور، در نظر گرفته شده است. اما تا به حال، هیچ اکتشافی به عمل نیامده است و امسال شرکت توتال از فرانسه از این طرح خارج شد، سهام خود را به رویال داچ شل و آرامکو فروخت. توتال سه چاه آزمایشی حفر کرده بود، اما نتایج آن ناامیدکننده بود و سبب شد شرکت به این نتیجه برسد که امکان بالقوه اکتشافات تجاری اندک است.
برخی کارشناسان می‌گویند شاید عربستان صدور گاز را در آینده بررسی کند، هر چند که این کشور از چهارمین ذخایر بزرگ گاز جهان برخوردار است. اما اگر اکتشاف در حوزه ربع‌الخالی به گاز قابل توجهی نینجامد، شاید عرضه گاز حتی برای رفع رشد نیاز کافی نباشد.
این امر باعث نگرانی محمد المادی مدیر اجرایی ارشد سابیک شده است. سابیک گروهی متشکل از شرکت‌های تولیدکننده مواد پتروشیمی در عربستان سعودی است. وی می‌گوید سابیک برای طرح‌های جاری خود گاز دارد، اما نگرانی آن نسبت به آینده است، آینده‌ای که البته بسیار نزدیک به حال است. المادی گفت: «خاورمیانه اتکای بیش از حدی به نفت دارد و مدت‌ها از اکتشاف گاز غفلت شده است. به نظرم، مصرف گاز متعادل نیست. گاز می‌تواند در کارخانه‌های ذوب، رگه‌های فلز، تولید آب و محصولات پتروشیمی مورد استفاده قرار بگیرد. چگونه می‌توان به همه این مصارف، گاز اختصاص داد؟ در آینده این امر بسیار مهم است.»
کارشناسان می‌گویند اکنون در خلیج فارس عرضه انرژی برای مقابله با رشد داخلی در این کشورها یک اولویت اساسی است. اما وضعیت کشورها متفاوت است. کویت احتمالاً در کوتاه‌‌مدت با کمبود ظرفیت تولید برق روبه رو خواهد شد. در عمان، طرح‌های پیشنهادی که از سوخت گاز استفاده می‌کنند، احتمالاً لطمه خواهد دید. در امارات متحده عربی، وضعیت عرضه گاز خیلی بد است. رشد سریع تقاضا برای برق سبب شده است تا به نیروی هسته‌ای به عنوان یک گزینه در نظر گرفته شود.
مقامات امارات متحده عربی به این نتیجه رسیده‌اند که اوج تقاضای برق تا سال ۲۰۲۰ در این کشور به ۴۰ هزار مگاوات خواهد رسید. اما آنان برآورد می‌کنند میزان گاز طبیعی که در این مقطع می‌تواند برای تولید برق مصرف شود، فقط برای تولید ۲۰ تا ۲۵ هزار مگاوات کافی خواهد بود. دولت اعلام کرده است امسال برنامه هسته‌ای غیرنظامی را آغاز خواهد کرد. کشورهای حوزه خلیج فارس در جستجوی منابع گازی بیشتر هستند، اما با توجه به‌کمبود جاری تجهیزات حفاری و مهندس در سطح جهان، این کار آسان نیست.
این کشورها از منابع مالی برای غلبه بر این مشکل برخوردارند، اما به گفته کارشناسان، بین زمان اکتشاف یک حوزه نفتی و استخراج گاز از آن پنج سال فاصله است. در کویت که شرکت نفت نخستین حوزه گازی مستقل را کشف کرد، تولید آغاز خواهد شد. شرکت نفت کویت درصدد افزایش تولید به یک میلیارد فوت مکعب در روز تا سال ۲۰۱۵ است. اما با توجه به آنکه تولید گاز در کویت موضوع جدیدی است، مقامات کشور اذعان می‌کنند بدون کمک شرکت‌های بین‌المللی رسیدن به این اهداف دشوار است. پارلمان کویت مکرراً با واگذاری طرح‌هایی به غیر از طرح‌های خدماتی به شرکت‌های خارجی مخالفت کرده است. تولید اولیه گاز حدود یک ششم هدف مورد نظر برای سال ۲۰۱۵ خواهد بود.
شرکت نفت کویت امیدوار است گروه‌های بین‌المللی را به سرمایه‌گذاری در طرح‌های گاز جذب کند، هر چند که فضای سیاسی میزان مشارکت آنها را محدود خواهد کرد. استیو پیکاک مدیر بخش خاورمیانه‌ و جنوب آسیای شرکت نفت انگلیس گفت: اگر کشورهای منطقه بخواهند از منابع بالقوه خود استفاده کنند، به حمایت فنی شرکت‌های نفتی بین‌المللی نیاز خواهند داشت. وی گفت: «منابع زیادی وجود دارد. این امر اصلاً مشکل نیست. مشکل چالش‌های فناوری، هزینه و مسائل زمین‌شناختی است.» «بی پی» طرح ربع‌الخالی عربستان را به علت مشکلات زمین‌شناختی رد کرد، اما پارسال طرح بهره‌برداری از گاز در عمان را به دست آورد. مسئولان شرکت نسبت به حضور در عربستان سعودی ابراز علاقه کرده‌اند.

ترجمه - وحیدرضا نعیمی

منبع : روزنامه همشهری