دیپلماسی تنوع

جامعه ایران به جهت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه‌ای متكثر است و حضور گروه‌های مختلف نمایانگر سلیقه‌های متفاوتی است كه امروزه در كنار هم زندگی می‌كنند.
در واقع این خصوصیت جوامع بزرگ است كه فراتر از دایره قوم و قبیله هستند و تنوع اندیشه و روش‌های زندگی در میانشان امری غیرقابل اجتناب است، به ویژه آنكه دارای سابقه تاریخی و فرهنگ دینی باشند چرا كه این ویژگی خود از عوامل تنوع و تكثر است اما این نوع تكثر، دلیلی بر گسستگی اجتماعی نبوده بلكه می‌تواند با اعتقاد به مشتركات بنیانی و اصولی، جامعه را در مسیری طبیعی و رو به پیشرفت قرار دهد.
همین تنوع در كشور ما پیش از رخداد انقلاب اسلامی نیز وجود داشت كه به طور عمده گروهی با اعتقادات مذهبی قوی (شامل سنت‌گراها و روشنفكران دینی) و گروهی تجددگرا بودند و البته اكثریت آنها با تكیه برنقطه مشترك ضرورت برپایی انقلاب و سرنگونی رژیم شاه، متحد شدند.
در این حال نقش بی‌بدیل حضرت امام (ره) در این اتحاد انكارناپذیر است كه چگونه همه طیف‌های فرهنگی و اجتماعی را به میدان انقلاب دعوت كردند و هرگز ملت را قطعه‌قطعه و جدا جدا ندیدند. امام در همان سال‌ها نهال مردمسالاری دینی را كاشتند چرا كه با تاكید بر اسلامی بودن روح انقلاب، بروز، پیروزی و حفظ آن را وابسته و متكی به خواست و حضور همه مردم دانستند.
تجربه سه دهه گذشته نشان می‌دهد آنچه در جامعه ایرانی می‌گذرد، به دلایل متعددی می‌تواند به اشكال مختلف و به دور از واقعیت‌ها در صحنه بین‌المللی بازتاب یابد. تحولات داخلی و شرایط سیاسی دولت‌های مختلف نیز بر این برداشت بیرونی بسیار تاثیرگذار بوده است.
چنانچه در دولت‌های هفتم و هشتم سیاست تنش‌زدایی و گفت‌و‌گوی تمدن‌ها برای اولین بار توانست تا حد زیاد به عنوان تاكتیكی موثر در مقابل هجمه تبلیغاتی عامدانه علیه ایران موثر افتد و ذهنیت جامعه بین‌الملل را نسبت به كشورمان تغییر دهد.
بنابراین اثبات این امر كه جامعه ایران (غیر از موارد مربوط به مصالح و امنیت ملی) تك‌صدایی و تك‌بعدی نیست و همه گروه‌ها در آن برای بقا و تحقق اهداف خود تلاش می‌كنند، كار مهمی است كه باید صورت گیرد و آثار آن نه فقط به اعتلای كشور در داخل بلكه به ارائه تصویر جامع‌تری در خارج منتهی شود.
در چنین شرایطی مناسبات در ابعاد غیردولتی در كنار فعالیت‌‌هایی كه در كانال‌های رسمی صورت می‌گیرد اهمیت زیادی دارد.تجربه سفر اخیرم به نروژ البته تجربه‌ای جدید در درك و اثبات این موضوع نبود، اما سبب شد یك بار دیگر ضرورت پرداختن به آن، ذهنم را به طور جدی درگیر كند.
امسال مراسم اصلی بین‌المللی روز جهانی محیط زیست در جزیره ترومزوی نروژ برگزار شد و میهمانان به دعوت نخست‌وزیر و نیز كلیسای آن كشور حضور یافتند. «موضوع داغ آب شدن یخ‌های قطبی» هم محور بحث‌های كنفرانس بود.
لازم است اشاره كنم به خاطر بی‌توجهی انسان در قرن اخیر پانل علمی بین‌الدولی تغییر آب و هوا مربوط به كنوانسیون تغییرات آب و هوایی (IPCC) در گزارشی اعلام كرده وضعیت گرم شدن زمین جدی‌تر از آنچه قبلا تصور می‌شد در شرف وقوع است و به شدت وضعیت اقلیم دنیا را متاثر كرده است.
نكته قابل توجه اینكه میزان گرم شدن زمین در قطب دو برابر سایر نقاط دنیاست و قاره اروپا از حدود ۱۵۰ سال پیش تاكنون ۵۰ درصد یخ‌های خود را از دست داده است. دكتر پاچوری، رئیس IPCC اذعان داشت كه براساس اجماع علمی جهانی، گرم شدن زمین یك تهدید قطعی - و نه احتمالی- است.
جالب اینكه در كنار اجلاس «توسعه پایدار و چشم‌انداز ۲۰ ساله جهانی» برنامه‌ای از سوی كلیسای لوتران نروژ برگزار شد كه حضور یك مسلمان طی آن در نوع خود بی‌نظیر بود. به گفته اسقف‌های نروژی «این اولین گام عملی - و نه فقط در سطح گفت وگو- برای حضور ادیان در كنار هم برای حل معضلات كنونی بشر بوده، زیرا سابقه نداشته مسلمانی در مراسم رسمی روز یكشنبه كلیسای مسیحی بین خطبه‌های اسقف‌ها به ایراد سخنرانی بپردازد».
بخشی از مراسم نیز استغفار از اعمالی بود كه به واسطه آن، كره زمین در شرایط وخیم فعلی قرار گرفته و مسلمان و مسیحی كنار هم به استغفار و دعا ایستادند. این در حالی بود كه مسوولان برنامه می‌گفتند پیش از دعوت، مخالفان جدی برای حضور یك مسلمان (شاید آن هم زن و از ایران) وجود داشته كه تا برگزاری مراسم همچنان بر رای خود مصر بوده‌اند ولی خوشبختانه حضور و سخنرانی‌ای كه با استناد به آیات قرآن كریم در مورد طبیعت تنظیم شده بود مورد استقبال بسیار خوبی قرار گرفت و فضای مخالفت را شكست.
آنچه را كه سعی كردم در این سفر مطرح كنم، نگاه متفاوت و به دور از مطالب كلیشه‌ای و مرسوم در این نوع مراسم بود. بنابراین به ریشه‌های فلسفی مشكلات محیط‌زیست جهانی پرداختم و گفتم هر آنچه رخ داده ریشه در جهان‌بینی و نوع نگاه ما نسبت به دنیا و نحوه مدیریت منابع دارد. تا زمانی كه نگاه ما همه‌جانبه نباشد بعید است مشكلات دنیا رو به كاهش گذارد.
تلاش من البته برای ارائه نگاهی متفاوت، همزمان با ارائه صدایی متفاوت از ایران بود كه به گوش حاضران می‌رسید. آن هم در فضایی كه همواره صدای معاندان نظام در آن به خوبی به گوش رسیده است. نگاه واقع‌بینانه‌ای كه از موضع مستقل حرف خود را می‌زند برای دیپلماسی كشور به عنوان عامل تعادل بخش در مناسبات بین‌المللی بسیار مفید است و می‌تواند در مسائل كلان دیپلماسی ایران به خصوص با طرف‌های جدی خود مثل اتحادیه اروپا موثر باشد.
در جامعه رو به فردای ایران نقش عوامل غیردولتی نباید به عنوان مخالفت و ضدیت تلقی شود، بلكه حوزه غیردولتی حوزه‌ای است كه نظام اسلامی مبتنی بر آرمان‌های انقلاب، امام و رهبری را قبول دارد و با افكاری كه لزوما دولتی نیست می‌تواند به ایجاد موازنه كمك كند.
شاید اگر نتوانیم مانع آب شدن یخ‌های قطب شویم، بتوانیم با ارائه تصویری چند صدایی از ایران برای ایجاد تعادل بیشتر در مناسبات جهانی تلاش كنیم و با آب شدن یخ‌‌هایی كه تنش را تشدید می‌كند آبی بر آتش جنگ و خشونت میان جوامع و كشورها بپاشیم.

معصومه ابتكار

منبع : روزنامه هم‌میهن