|
| آرامگاه شيخ علاءالدوله سمنانى، روستاى صوفى‌آباد، سمنان (تركمانان، ايلخانيان)
|
|
| اين ساختمان واقع در روستاى صوفى‌آباد سمنان، در آغاز بنايى رفيع و با عظمت بود که به دستور عمادالدين جمالالدين عبدالوهاب وزير سلطان محمد خدابنده از خشت خام ساخته شد، سپس شيخ، خانقاهى بر آن افزود و در آنجا به رياضت پرداخت و پس از مرگ در آنجا به خاک سپرده شد.
|
|
| بناى خانقاه و آرامگاه اين عارف مشهور که بازماندهٔ معمارى اواخر قرن هفتم و اوايل قرن هشتم است، به علت نداشتن استحکام و بى‌توجهى رو به ويرانى نهاد، به طورى که به جز دو ستون ايوان، بقيهٔ بنا منهدم شد. سازمان ميراث فرهنگى استان، قسمت‌‌هايى از بنا را بازسازى کرده است.
|
|
| گرفتارى داخله و فقر و فلاکت مردم و يک طرفى بودن همسايه ما را کشيد به قرارداد؛ يعنى انحصار ايران به يک نفر دولت همسايه. البته بعد از اين که رقيب طرف نداشته باشد، مسلماً به مقتضاى صلاح خودش رفتار مى‌کند و تقصيرى هم ندارد؛ چه البته هرکس در مقام نفع و ضرر خودش است. به توفيق خداوند و بيدارى ملت ايران، از چنگ قرار داد هم خلاصى پيدا شد؛ حتى به وسايل مختلفه هم که متوسل شدند مثل کابينهٔ آقاى سيد ضياء‌الدين (که اسمش را سفيد يا سياه يا همه رنگ مى‌گذارند) باز هم موقعيت پيدا نشد، و توفيق شامل حال ماها شد، و اين دورهٔ پارلمان تشکيل شده، قبل از اين‌که پارلمان تشکيل شود. بعضى از نمايندگان اساس سياست را بر آن گذاردند که اين آثارى هم که از همسايهٔ جنوبى باقى مانده است، آن‌ها را هم محو نمايند. در تحت اين سياست که من هم يکى از آن‌ها بودم، اين دولت و اين پارلمان تشکيل شد و برطبق اين سياست، دولتى خواه‌ناخواه تشکيل شد و به آن دولت گفته شد که اگر مى‌توانى اين کارها را بکنى، بسم‌اللّه؛والاّ، شما را به خير و ما را به سلامت ...
|
|
| - قسمت اول و اصلى آرامگاه، محوطهٔ مربع شکلى به ضلع هفت متر است که گنبد عظيم بقعه، بالاى آن قرار دارد و در چهار طرف اين محوطه راهروها و اتاق‌‌هاى متعدد ساخته شده است. مزار عمادالدين جمالالدين عبدالوهاب بانى اين بنا در داخل اين قسمت قرار دارد، که در حال حاضر اثرى از مرقد ديده نمى‌شود.
|
|
| - قسمت دوم، ايوان رفيع و بلند آرامگاه است که رو به مشرق قرار دارد و از آجر ساخته شده و عبارت از دو جرز آجرى بلند به ارتفاع تقريباً ۸/۵ متر است و مشتمل بر دو تاقنماى تيزه‌دار آجرى بدون تزئين است. مزار شيخ که در بيرون ايوان و بر صفحه‌اى بزرگ واقع شده است داراى ۱/۶۰ متر طول و ۱/۱۰ متر عرض و ۷۰ سانتى‌متر بلندى مشتمل بر دو سنگ قبر است. اشعارى بر سنگ مزار حجارى شده است.
|
|
| روى قبر شيخ علاءالدوله، نرده‌اى آهنين و سقف‌دار برپا شده که قبر را نسبتاً از اشعهٔ سوزان آفتاب کوير حفاظت مى‌کند.
|
|
| آرامگاه شيخ عمادالدين شاهرود، (صفويان)
|
|
| در شش کيلومترى شاهرود، بقعهٔ مخروبه‌اى معروف به بقعهٔ شيخ عمادالدين به شکل متساوى‌الاضلاع وجود دارد که داراى هشت تاق مشتمل بر چهار تاق از خشت خام و چهار تاق ديگر از آجر است. در حوالى بقعه، آثار عمارتى ديده مى‌شود که متعلق به بقعه بوده است. در شرق آن نيز آثار دو گنبد کوچک‌تر ديده مى‌شود که بخشى از بدنه‌ها و تاق‌هاى آن باقى است ولى از خود گنبدها چيزى نمانده است.
|
|
| آرامگاه شيخ كبير (ابن حفيف)، شيراز (ايلخانيان)
|
|
| ابو عبداللّه شيخ محمد بن حفيف معروف به شيخ کبير از بزرگان عرفا و از اعاظم شيوخ شيراز است که کرامات و عادات بسيارى از او نقل شده است. تاريخ وفات شيخ را ۳۳۱ و ۳۷۱ هجرى قمرى نوشته‌اند. در زمان اتابکان فارس، اتابک زنگى بن مودود (متوفاى ۵۷۱ هـ.ق) بناى بقعهٔ شيخ کبير را تجديد کرد، در سال ۱۳۳۷ شمسى ادارهٔ باستان‌شناسى وقت تعميراتى را در آرامگاه صورت داد. در حال حاضر سنگ قبر شيخ در اتاقى که با کاشى مفروش است، قرار گرفته و در پشت بازار وکيل شيراز واقع است.
|
|
| آرامگاه شيخ محمد لاهيجى، شيراز (ايلخانيان)
|
|
| بناى اين آرامگاه نزديک دروازهٔ شاه داعى الى اللّه شيراز واقع است. اين بنا در اصل خانقاه بزرگى موسوم به خانقاه نور بخشيده بوده، که در آن عارف سالک «محمد بن يحيى بن على الجيلانى - لاهيجي» که از مريدان شيخ محمد نوربخش بود، به رياضت و عبادت مى‌پرداخته است. اين بنا متأسفانه در اثر مروز زمان ويران شده و زمين‌هاى اطراف آن نيز به تصرف درآمده است. قسمت کوچکى از بنا باقى مانده که قبرهاى شيخ لاهيجى و پسرش در درون آن قرار دارند که از سالنى با درهاى آهنى تشکيل مى‌شود. قبرها در وسط سالن قرار گرفته‌اند.
|
|
| آرامگاه شيخ محمود خيوى، آستارا
|
|
| آرامگاه شيخ محمود خيوى در يک منطقهٔ جنگلى با درختان سر به فلک کشيده در پنج کيلومترى جادهٔ آستارا به اردبيل و به فاصلهٔ سه کيلومتر از جادهٔ اصلى واقع شده است. اين آرامگاه با سنگ‌هاى تراش‌دار ساخته شده و گنبد دو پوستهٔ سنگى دارد. در تعميرها و بازسازى‌هاى بعدى، بخش‌هايى از آن را با آجر به صورتى بسيار ابتدايى بازسازى کردهاند. اين کار، به زيبايى و ارزش بنا لطمه زده است. عدهاى اين اثر را به اوايل دورهٔ اسلامى مربوط مى‌دانند؛ اما به نظر مى‌رسد تاريخ ساخت آن جديدتر باشد. گرچه از زندگى و احوال شيخ اطلاع چندانى در دست نيست، اما برخى‌ها گفته‌اند که وى اهل خيوه و از بزرگان و مشاهير اهل سنت بوده است. چنان که امروز هم اين بنا زير نظر عالمان اهل سنت محل اداره مى‌شود. برخى ديگر او را از مردم خياو (مشگين شهر) دانسته‌ا‌ند.
|
|
| آرامگاه صائب تبريزى، اصفهان
|
|
| صائب تبريزى، شاعر بلندپايهٔ سبک هندى، در سال ۱۰۱۶ متولد و در سال ۱۰۸۱ هـ.ق در اصفهان درگذشت و در باغ شخصى خود، به نام باغ تکيه مشرف به شهر نياسر، به خاک سپرده شد. بعد از وى، فرزند و نوادهٔ او نيز در کنارش مدفون شدند. آرامگاه، با توجه به زمان حيات او و شهرى که در آن زيسته و درگذشته، از معمارى دوران صفويه الهام گرفته است. بناى مزبور، ايوان زيبايى به طول ۱۴/۲۰، عرض ۶ و ارتفاع ۸ متر دارد که حدود ۲ متر از سطح باغ بلندتر ساخته شده است و ده پلهٔ سنگى سراسرى دارد. بر روى سرستون‌ها، قوس‌هاى جناغى قرار گرفته و زير سقف، با طرح شطرنجى آيينه کارى شده است. جبههٔ شرقى و غربى ايوان داراى دو دهنه، يک ستون و دو قوس است. سنگ مزار صائب عبارت است از يک قطعه سنگ مرمر يکپارچهٔ يزدى که سنگ مزار قديمى را در وسط آن جاسازى کردهاند. سنگ اصلى مزار که به دو نيم شده است، داراى کتيبه‌اى شامل يک مطلع و يک غزل از صائب به خط محمدصالح، خويش‌نويس مشهور دورهٔ صفوى است.
|
|
| يک بيت شعر و تاريخ کتابت سنگ قبر چنين آمده است:
|
|
| «محوکى از صفحهٔ دل‌ها شود آثار من
|
|
من همان ذوقم که مى‌يابند از گفتار من»
|
|
|
| تاريخ سنگ قبر چنين است : «تحريراً فى شهر جمادى الاول سنهٔ ۱۰۸۷ فقير محمدصالح».
|
|
| در مقابل ايوان آرامگاه، حوض و آبنماى بزرگى نظير حوض عمارت چهل ستون ايجاد شده است. در بالاى قبر صائب، دو قبر ديگر نيز هست : يکى متعلق به فرزند صائب است؛ با اين کتيبه : «وفات مرحمت و غفران پناه ميرزا محمد محسناء بن ميرزا محمد على صائب فى ۷ شهر محرم‌الحرام سنهٔ ۱۱۴۹». و قبر ديگرى با کتيبهٔ : «وفات مرحمت و غفران‌پناه ميرزا محمدعلى ولد ميرزا رحيم صائب بتاريخ يوم يکشنبه ششم شهر جمادى‌الثانيه سنهٔ ۱۱۴۱».
|
|
| غزل زير يکى از سروده‌هاى دلنشين صائب تبريزى است:
|
|
| صد گل به بــاد رفــت و گلابــى نديــد کــس
|
|
صد تاک خشک گشت و شرابى نديـد کــس
|
| با تشنگــى بســاز کــه در ساغـــرِ سپهـــــر
|
|
غيـــر از دلِ گداختــه، آبــى نــديــد کـــس
|
| طى شد جهان و اهل دلى از جهان نخاســت
|
|
دريا به تـه رسيــد و سحابــى نديــد کــس
|
| اين ماتم دگــر، کــه دريــن دشــتِ آتشيـــن
|
|
دل آب گشت و چشــمِ پرآبــى نديــد کــس
|
| حرفى است اين که خضر به آب بقا رسيـــد
|
|
زيــن چــرخِ دل‌سيــه دَمِ آبــى نديـد کـس
|
| از گـــردش فلــک، شـــب کوتـــاهِ زندگــــي
|
|
زان‌سان به سر رسيد که خوابى نديد کس
|
| از دانـــش آنچـــه داد، کــمِ رزق مى‌نهـــــد
|
|
چون آسمان، درستْ حسابى نديــد کــس
|
| صائب به هر که مى‌نگرم مست و بيخودست
|
|
هـرچنــد ساقيــّى و شرابــى نديــد کــس
|
|
|
| آرامگاه صدرجهان (امام‌زاده اباذر)، قزوين (سلجوقيان)
|
|
| اين آرامگاه که مورد احترام اکثر مردم قزوين است.، در ارتفاعات شمال شرقى قزوين و در ناحيهٔ کوهستانى خوش آب‌وهوا و بسيار زيبايى قرار گرفته است. با توجه به هواى خنک اين ناحيهٔ کوهستانى، در سراسر تابستان گروهى از مردم براى زيارت و استراحت چند روزه به آن مسافرت مى‌کنند. دربارهٔ نسب اين امام‌زاده گفته مى‌شود که او فرزند امام جعفر صادق عليه‌‌السلام است.
|
|
| براى رسيدن به منطقهٔ وسيعى که بقعه و بناهاى وابسته به آن در بالاى آن قرار دارند، بايد از راه‌پلهٔ سنگى بلندى که در پايين آن قرار دارد، بالا رفت. پس از طى پله‌ها، صحن وسيعى قرار دارد که در اطراف آن اتاق‌هايى براى سکونت زائران ساخته شده است.
|
|
| در حال حاضر، بناهاى جديد بقعهٔ اصلى را در ميان گرفته‌اند. داخل بقعه يک چهار ضلعى به ابعاد ۴/۳۰ متر است. بخش زيرين بنا با چهار فيل‌پوش پوشيده شده است. داخل بقعه فاقد هر گونه تزئين مى‌باشد. گذشته از ضريحى که در وسط بقعه قرار دارد، در کنار درِ ورودى و در گوشهٔ بقعه، سنگ قبر مکعب مستطيلى قرار دارد که داراى کنده‌کارى و نوشته است؛ ولى به دليل آن که طى ساليان دراز بر روى آن شمع روشن کردهاند، امکان خواندن کتيبهٔ آن ميسر نيست. صاحب اين قبر «صدرالدين احمد خالدي» ملقب به «صدرجهان»، وزير غازان‌خان است. شکل سنگ‌قبر و به‌خصوص برجستگى‌هاى چهارگانه‌اى که در گوشه‌هاى آن ايجاد شده است، به آثار دورهٔ ايلخانان شباهت بسيار دارد. در وسط نماى خارجى بقعه و در داخل رواق، درى با قوس جناغى با کتيبه‌اى در حاشيه قرار دارد. دور کتيبهٔ درِ ورودى با يک حاشيهٔ کاشى‌کارى و طرح‌هاى اسليمى و گل‌و‌بوته تزئين يافته است.
|
|
| در سمت راست درِ ورودى، پنجرهٔ سنگى بسيار جالبى ديده مى‌شود که به صورت مشبک و با طرح‌هاى ستاره‌اى و شش ضلعى طراحى شده است. در بالاى پنجرهٔ مزبور، کتيبه‌اى به تاريخ ۱۲۲۰ هـ.ق وجود دارد. هم‌چنين در بالاى درِ ورودى رواقِ بنا، کتيبه‌اى به خط کوفى زيبا قرار دارد که تاريخ ۶۹۳ هـ.ق را نشان مى‌دهد.
|
|
| گنبد خارجى بنا از دو بخش گردنى و کاسهٔ گنبد تشکيل يافته است. کاشى‌کارى گنبد به هنگام تعميرات بنا در سال ۱۳۴۳ هـ.ش انجام شده است. در روى گردنيِ گنبد و بر زمينهٔ لاجوردى، کتيبه‌اى به خط سفيد نوشته شده است و سطح گنبد نيز با کاشى‌هاى دورهٔ قاجار با نقش‌هاى هندسى پوشيده شده است.
|
|
| آرامگاه عارف قزوينى، همدان
|
|
| در محوطهٔ آرامگاه شيخ‌الرئيس ابوعلى‌سينا، مقبرهٔ ابوالقاسم عارف قزوينى شاعر و ترانه‌سراى معروف معاصر قرار دارد.
|
|
| آرامگاه عبدالصمد نطنزى (صمديه)، نطنز
|
|
| اين بقعه به فاصلهٔ اندکى از تقاطع رودخانه و خيابان شهر نطنز واقع شده است. عدهاى بر اين گمانند که اين بنا، مدفن شيخ نورالدين عبدالصمد نطنزى است؛ حال آن‌که نامبرده در سال ۶۹۹ هـ.ق به گواهى کتيبهٔ گچ‌برى ذيل مقرنس‌هاى سقف خانقاهش که در جنب مسجد جمعهٔ نطنز قرار دارد، به خاک سپرده شده است. بقعهٔ صمديه در سال ۹۱۵ هـ.ق به دستور خواجه عبدالصمدبن محمد علاءالدين احمد نطنزى به منظور آرامگاه خانوادگى وى ساخته شده است.
|
|
| بناى بقعه شامل ايوانى با تاق رومى پيش و پس و رواقى در پشت است. ديوارهاى خارجى ايوان، هر يک داراى دو طاق‌نماى تزئينى با نغول (گودى) در دو مرتبه است که سقف آجرى آن را با نقوش مختلف هندسى مزين کردهاند. در کنارهٔ ايوان، سنگ قبرى است که بر سطح جانبى آن، صلوات بر چهارده معصوم و بر پيشانى آن، عبارت «وفات صاحب عصر زادهٔ حق ... شمس‌‌الدين محمد» خوانده مى‌شود. رواق، بنايى مستطيل شکل با تاق ضربى آجرى با شاه‌نشين‌هايى در شرق و غرب است که در شاه‌نشين‌هاى شرقى، روزنه‌هايى با پنجره‌هاى چوبى مشبک تعبيه کردهاند. در وسط رواق، مرقدى با پوشش گچى و در يکى از شاه‌نشين‌هاى سمت شرق رواق، دو سنگ مرمر با نقوش و کنده‌کارى‌هاى بسيار زيبا قرار دارد. بر سنگ‌ها، اشعار و عباراتى نوشته شده که براساس متن آن، چند تن از فرزندان خواجه عبدالصمد در اين بقعه، مدفون هستند. به رغم اين‌که چنين سنگ‌قبرهاى زيبا و نفيسى بر مرقد فرزندان خواجه عبدالصمد نهاده شده، اما از سنگ قبر خود وى نشانى ديده نمى‌شود. در محوطهٔ باغ بقعه، سنگ قبرى به تاريخ ۱۰۲۰ هـ.ق کشف شده است.
|
