|
| بناى عمارت، ممسنى (ساسانيان)
|
|
| در شمال دهنوى مرکزى در دهستان رستم ممسنى، آثارى به جا مانده است که به نام «عمارت» بر فراز کوه دورگ جلب نظر مى‌کند. شواهد و قرائن موجود نشان مى‌دهند آثار ياد شده با شهر تل اسپيد، در يک زمان بنا شدهاند.
|
|
| در شمال اين بناى مخروبه، اثرى ديگر از سنگ و ساروج ديده مى‌شود که به نام «کل لوله» مشهور است. در شمال عمارت، چشمه‌اى روان است که در گذشته آب آشاميدنى شهر عمارت را تأمين مى‌کرد. قدمت تاريخى اين شهر نامعلوم است.
|
|
| بيت حضرت امام خمينى (ره)، خمين (قاجاريان)
|
|
| بيت پدرى امام که در حاشيه شمالى رودخانه خمين در محله قديمى سر پل قرار دارد، ميراث تاريخى با ارزشى است که مورد بازديد خيل عظيمى از ايرانگردان و جهانگردان است و بدون ترديد در آينده نيز مشتاقان بسيارى را به خود جلب خواهد کرد. اين خانه از بناهاى دوره قاجار است و حدود ۱۶۰ سال قدمت دارد. معمارى اين بنا به سبک شرقى - اسلامى است و مصالح اصلى به کار رفته در آن نيز از خشت و گل و چوب است. شکل معمارى، دالان‌هاى تنگ و تودرتو و بناى دو برج نظامى در ضلع شمالى و جنوب قلعه، گوياى وضعيت اجتماعى، سياسى آن دوران است و حکايت از ناامنى و جنگ و گريزهاى آن دوره دارد. متأسفانه برج جنوبى بنا طى ساليان گذشته از بين رفته است. اين بنا توسط پدربزرگ حضرت امام مرحوم حاج سيد احمد در سال ۱۲۵۵ قمرى از شخصى به نام محسن خان به قيمت نود تومان خريدارى شده است و آن گونه که آيت‌ا... پسنديده برادر بزرگ حضرت امام در خاطراتشان نقل کرده‌‌اند، اين خانه پناهگاه مردم در روزهاى ناخوش حمله ياغيان به خمين بوده است. در هنگام يورش ياغيان همه در اين خانه اجتماع مى‌کردند. زن‌ها و کودکان در اتاق‌هاى متعدد بيتوته مى‌کردند و مردان بر بالاى برج‌ها از حريم قلعه دفاع مى‌کردند و مهاجمان را به عقب مى‌راندند.
|
|
| پدر بزرگ و پدر حضرت امام هر دو از روحانيون محترم و تفنگدار بودند. حضرت امام يکى دوبار در سخنان خويش اشاره فرمودند که به همراه برادرشان از فراز اين برج‌ها به سوى اشرار نشانه مى‌رفتند و تير مى‌انداختند. پدر امام - مرحوم حاج سيد مصطفى - در همين خانه متولد شد. امام و دو برادر و سه خواهرشان نيز در همين خانه متولد شدند و در همين خانه نيز برخى دروس مقدماتى را آموختند. حضرت امام در سن ۱۹ سالگى اين خانه را براى ادامه تحصيل ترک کردند و به اراک و سپس به قم عزيمت نمودند، ليکن همچنان به اين بيت پدرى رفت و آمد مى‌کردند. بيت تاريخى خانواده حضرت امام (ره) علاوه بر جاذبه‌هاى تاريخى و سياسى، از نظر معمارى نيز در خور تأمل و توجه است و همين ويژگى آن نيز مى‌تواند به عنوان يک عامل مهم در برنامه‌ريزى توسعه جهانگردى منطقه مؤثر واقع شود.
|
|
|
|
| اين خانه در ضلع غربى کوچهٔ امير احمد، خيابان علويِ شهر کاشان و در نزديکى حمامى به همين نام، قرار دارد. ساختمان خانهٔ بروجردى‌ها بر اساس اطلاعات کتيبه‌‌هاى آن، در سال‌هاى ۱۲۹۲ تا ۱۳۱۰ هجرى قمرى ساخته شده است.
|
|
| عرصهٔ اين خانه در سال ۱۳۵۳ شمسى به تملک سازمان ميراث فرهنگى درآمد؛ ولى اعيانيِ آن که در شرق و شمال شرقى خانه واقع شده، هنوز در مالکيت خصوصى باقى مانده است.
|
|
| اين خانه را حاج سيدجعفر نطنزى که از بروجرد مال‌‌التجاره وارد کاشان مى‌کرد، براى فرار از پرداخت خمس و زکات ساخته است.
|
|
| بناى اين مجموعه (اعم از بيرونى و اندروني)، از تاريخ شروع به ساخت تا پايان عمليات ساختمانى، در حدود ۱۸ سال يعنى تا سال ۱۳۱۰ هجرى قمرى به طول انجاميده است. در ساخت اين خانه، بيش از ۱۵۰ بنّا و گچکار و آيينه‌کار و ديگر هنرمندان به کار گرفته شدهاند. اين ساختمان باشکوه، در نوع خود، يکى از شاهکارهاى معمارى خانه‌هاى مسکونى کاشان و ايران به حساب مى‌آيد و از نظر ويژگى‌هاى معمارى يکى از بهترين خانه‌هاى دو قرن اخير شناخته شده و مورد تحسين همگان قرار گرفته است.
|
|
| ورودى خانه از طريق يک هشتى و غلام‌نشين (با هلال‌هاى چند ضلعى و نورگيرهايى در سقف) و طى يک راهرو نسبتاً طولانى، به جبههٔ شمالى بنا ختم مى‌شود. در قسمت مجاورِ درِ ورودى راهرو، يک اتاق شاه‌نشين پنج‌درى با گچبرىهاى بى‌نظير تزئين شده است. جلوى اين شاه‌نشين ايوانى وسيع، آفتاب‌گير و سر باز ساخته شده است. در طرفين ايوان، دو اتاق قرينهٔ نسبتاً کوچک جنوبى براى استفاده در زمستان تعبيه شده است.
|
|
| در قسمت شمال شرقى بنا، آشپزخانه يا مطبخ قرار گرفته که در اطراف ديوارهاى آن تاقچه‌ها و صندوق‌خانهٔ ظروف و ديگر اشياءِ مورد نياز پخت و پز تعبيه شده است.
|
|
| در قسمت غربى اين بنا، ايوان‌هاى کوچک سرپوشيده و در قسمت شرقى نيز اتاق‌ها و ايوان‌هاى سرپوشيدهٔ ديگرى وجود دارد که در حياط مقابل آن، راه‌پله‌‌هاى ارتباطى بين طبقات و زيرزمين قرار گرفته است.
|
|
| زيرزمين، محوطهٔ وسيعى است که اختلاف سطوح زيبايى دارد. اين سطوح و نحوهٔ ساخت آنها، قدرت خلاقيت و مهارت معماران اين بنا را نشان مى‌دهد. در ديوارهاى همين قسمت، اشکاف‌هاى عريض با درهاى چوبى مشبک تعبيه شده و حفره‌هاى مشبکى نيز در قسمت پايين ديوارها ديده مى‌شوند.
|
|
| در دو طرف ساختمان اصلى، پله‌هاى ورودى قرار گرفته‌اند و به قسمت جنوبى ساختمان که «پشت به قبله» ساخته شده، مرتبط مى‌شود. اين قسمت بنا، ايوان بسيار بزرگى با سقفى بلند دارد که به تالار تنبى (نشيمن) اشراف دارد، پشت آن به اندازهٔ يک پله گودتر شده است و سطح آن به داخل حوضخانهٔ هشت‌ضلعى مشرف است. انتهاى اين قسمت سرپوشيدهٔ بزرگ به قسمت شاه‌نشين که از ساير قسمت‌ها مرتفع‌تر و از لحاظ تزئينات داخلى ممتاز‌تر است، منتهى مى‌شود. سقف اين قسمت از بنا به شکل گنبد ساخته شده و روى اين گنبد، نورگير بسيار زيبايى به شکل تاق‌هاى کوچک تعبيه شده است. از قسمت داخل، سقف آن مقرنس‌کارى شده که به صورت زيبايى رنگ‌آميزى شده است. قسمت خارجى اين بنا (گنبد) فوق‌العاده هنرمندانه طراحى و اجرا گرديده است. روى ديوارهاى شاه‌نشين، تصاويرى از پادشاهان قاجار با رنگ‌هاى مختلف نقاشى شده که مانند تابلوهاى ديوارى به سبک اروپايى است. لباس نگهبانان اين تابلوها کاملاً اروپايى است. اين بنا داراى سرداب‌هايى در جهات مختلف ساختمان است که در تابستان‌ها، براى رهايى از گرماى کوير، به داخل آنها پناه مى‌برده‌اند. تهويهٔ هواى اين سرداب‌ها به وسيلهٔ بادگيرهايى زيبا انجام مى‌گيرد.
|
|
| مصالح به کار رفته در بنا عمدتاً محلى است. بيش‌ترين عنصر مصرفى در بنا، آجر و خشت خام در ابعاد مختلف است. ديگر عنصر اين ساختمان، کاشى لعابى است با رنگ‌هاى لاجوردى و در ابعاد گوناگون که در کاشان ساخته شده است. گِل، کاهگل و ساروج از بهترين ملاط‌هايى بوده که در آن دوره مورد استفاده قرار مى‌گرفت. گچبرىهايى که در بنا به کار رفته، شامل مقرنس‌‌هايى است که در کنج و گوشه‌‌هاى بنا و در داخل فضاهاى شاه‌نشين ديده مى‌شود. عنصر ديگرى که در بنا به کار رفته، سنگ است که کاربرد آن در بناهاى اين منطقه بسيار نادر بوده است؛ ولى با مشکلات فراوان تهيه و در بنا به کار برده شده است. از اين سنگ‌‌ها اغلب براى پنجره‌ها، درگاه‌ها و تيرها استفاده شده است.
|
|
| اَهَمّ خانه‌هاى قديمى استان عبارت‌اند از:
|
|
| خانهٔ اخوان خرازى، خانهٔ پيرنيا، خانهٔ جمال قدسيه، خانهٔ شيخ‌الاسلام و خانهٔ حاج محمدتقى لواف در اصفهان. خانهٔ حبيبى و خانهٔ صوت‌الملک در خوانسار. خانهٔ شريفيان، خانهٔ حاج سيدآقا، خانهٔ حکيم‌باشى، خانهٔ حاجى صالحى، خانهٔ لاجوردى‌ها و خانهٔ نراقى در کاشان.
|
|
|
|
| اين خانهٔ قديمى در ابتداى خيابان بوعلى‌سينا و انتهاى بن‌بست ميرفندرسکى واقع شده است.
|
|
| اين بنا مربوط به دورهٔ قاجاريه و داراى پلان مستطيل شکل اندرونى و بيرونى است. در اين خانهٔ دو طبقه يک طبقه زيرزمين و يک طبقه ساختمان اصلى است.
|
|
| مساحت کل ساختمان شامل ابنيه و محوطه‌هاى باز، در حدود ۱۰۵۶ مترمربع است و حرکت در آن از طريق راهرو دال مانند به حياط اول و به وسيلهٔ چند پلهٔ سنگى به ساختمان اصلى صورت مى‌گيرد.
|
|
| ساختمان تزئينات متعددى از قبيل گچبرىهايى به شکل گل و بوته، آجرکارى‌هايى از نوع حصيرى و تکرار نام «علي» به توالى در بالاى در و پنجرهٔ بهارخواب و آجر لعابدار مشکى در ناحيه طاق‌نماها دارد که در مجموع تزئينات بيرونى ساختمان را تشکيل مى‌دهد. تزئينات داخلى نيز گچبرىهاى گل و بوته در ناحيهٔ گنجه‌ها، رف‌ها و سرستون‌هاست. اين بنا پنجره‌هايى با شيشههاى رنگين و نماهاى چوبى بزرگ و سقف لمبه دارد.
|
|
|
|
| اين خانهٔ قديمى در مرز محلهٔ بهبهانى و شنبدى بوشهر واقع شده است و تزئينات گچبرى در اشکال گل و بوته دارد. در ورودى اين خانه مقرنس‌کارى شده است و پنجره‌هاى نفيس منبت‌کارى با شيشههاى رنگين دارد. اين خانه به خانوادهٔ قاضى تعلق دارد.
|
|
|
|
| اين خانه در سال ۱۲۸۶ قمرى ساخته شد. مالک آن حاجى محمد ابراهيم لارى بوده است. سابقاً به عنوان خانقاه نعمت‌الهى از آن استفاده مى‌شد. درها، پنجره‌ها، ارسى‌ها و اتاق‌هاى آينه‌کارى و نقاشى شدهٔ آن يکى از نمونه‌هاى زيبا و عالى خانه‌هاى اعيانى قرن سيزدهم يزد است.
|
|
| خانهٔ محمد صادقى، لاهيجان
|
|
| از بناهاى مسکونى دورهٔ قاجارى است که در بافت قديمى شهر لاهيجان قرار دارد. ساختمان آن داراى يک تالار و يک شاه‌نشين با تاق گنبدى و سقف مقرنس‌کارى شده و اُرُسى‌هاى مشبک است. اتاق‌هاى جنبى آن نيز تزئينات نقاشى و گچبرى دارد. تزئينات اين بنا، بسيار ظريف و استادانه اجرا شده و مشخصهٔ معمارى مسکونى دورهٔ قاجارى در گيلان است. دو درِ ورودى آن به شاه‌نشين بنا مرتبط شدهاند. بالاى درها، پنجره‌هاى مشبک نصب شده است. يک نوار مقرنس نيز، ايوان را که دو ستون چوبى دارد، احاطه کرده است.
|
|
| ساير خانه‌هاى قديمى استان عبارت‌اند از:
|
|
| خانهٔ حاج ميرزا احمد ابريشمى، خانهٔ آيت‌الله آقا رودبارى، خانهٔ ديوان بيگى، خانهٔ سردار معتمد رشتى، خانهٔ سيد اسماعيل ضيابرى، خانهٔ داودى‌زاده و خانهٔ حاج سيدهاشم بحرانى که کلاً از آثار دورهٔ قاجارى مى‌باشند و در شهر رشت واقع شدهاند.
|
|
|
|
| اين خانه محل اجتماع سران مشروطيت در تبريز بود و تاريخ ساختمان آن ۱۲۴۷ شمسى مطابق با ۱۲۸۸ هجرى قمرى است. بانى اين خانه حاج مهدى کوزه‌کنانى از فعالين نهضت مشروطيت بود؛ به علت ارزش‌هاى فرهنگى و تاريخى که اين خانه دارد، به ويژه پيوند آن با نهضت مشروطيت، در فهرست آثار ملى به ثبت رسيده است.
|
|
| مساحت خانهٔ مشروطيت بيش از ۱۰۰۰ مترمربع است، ۸۰۰ مترمربع زيربناى فضاى اصلى آن است (در دو طبقه) و ۲۴۰ مترمربع هم فضاى خدماتى آن در طبقه همکف است.
|
|
| در سمت حياط يک ايوان ستون‌دار نماى جنوبى را از بارندگى و تابش تند آفتاب تابستان و برف و سرماى زمستان در پناه گرفته است. هشتى يا سرسراى ورودى خانه با بدنهٔ آجرى و پوشش‌هاى کاربندى، با به کار بردن رنگ بر روى آجرها با جلوه‌اى شاد و زيبا، بيننده را به تحسين وا مى‌دارد. راه ارتباط طبقهٔ همکف به طبقهٔ اول، روى محور سرسرا به اندازهٔ نيم طبقه بالا رفته و از طريق پاگرد به سرسراى طبقهٔ اول منتهى مى‌گردد.
|
|
| اين سرسرا در سه طرف فضاى پاگرد به صورت راهرو طراحى شده و اطاق‌هاى طبقهٔ اول در اطراف آن قرار دارند. سقف سراسرا در وسط و درست در بالاى پاگرد با افزايش ارتفاع چهار ستون موجود، ارتفاعى بيشتر از سقف طبقه اول دارد و به اصطلاح کلاه‌فرنگى را تشکيل مى‌دهد و از اختلاف ارتفاع به وجود آمده، نور ملايمى به سرسراى بالا و پاگرد پله مى‌ريزد.
|
|
| فضاى اصلى خانه رو به سمت جنوب دارد و پنجره‌هاى اورسى با نقش‌هايى از چوب و شيشههاى رنگى، نور تند جنوب را کنترل مى‌کند و روشنايى تنظيم شده‌اى به درون مى‌ريزد و به اين وسيله تابلوهاى زنده و چشم‌نوازى را در بدنه جنوبى اين فضا به وجود مى‌آورد.
|
|
| بناى تاريخى مشروطيت پس از تلاش‌هاى فراوان در اسفند ۱۳۶۵ به وسيلهٔ مرکز ميراث فرهنگى استان خريدارى و از سال ۱۳۶۶ تعميرات اساسى و باز پيرايى آن شروع شد. در حال حاضر از اين خانه به عنوان ادارهٔ مديريت ميراث فرهنگى استان استفاده مى‌شود.
|
