جمعه, ۲۵ خرداد, ۱۴۰۳ / 14 June, 2024
مجله ویستا
از معرفت تا جامعهشناسی علم (۲)
ما در اينجا بنا نداريم که وارد مباحث صرف اپيستمولوژيک شويم ولى چند نکته را بهطور گذرا بايد متذکر شويم. اول اينکه همانطور که در طرح شماتيک مىبينيد قلمروهاى معرفتى در مرز به هم مىپيوندند و بنابراين در اين نقاط مباحث تابع مسائل مطروحه در نظريههاى مرزى (Boundery Theories) است. اين به معنى اين است که علم در نهايت به فلسفه مىپيوندد و فلسفه به مذهب. در ثانى اينکه، اگرچه اين قلمروها در کنار هم عمل مىکنند و براى يکديگر لازم هستند ولى در بين اين قلمروها يک سلسله مراتب عينى ارزشى وجود دارد؛ به ترتيب تزايد از ايدئولوژى به علم به فلسفه به مذهب. با پذيرش اين چهار قلمرو معرفتى و تشخّص عينى ذاتى آنها آن وقت مشکلات معرفتى که در طول قرون و اعصار وجود داشته قابل پيشبينى و پيشگيرى خواهد بود؛ از آن جمله است تسلط مذهب بر فلسفه و علم در قرون وسطى (بهلحاظ روش، ارزش و موضوع) و انتقام از آن يعنى تسلط علم بر فلسفه و مذهب از آغاز قرون جديد (۱). | ||
(۱) . و در این راستا است که ماکس شلر میگوید پوزیتیوسیم کُنت و اسپنسریک فلسفه نبوده بلکه یک ایدئولوژی منفعتگرائی غربی بوده است. مراجعه کنید به. | ||
| ||
با اين طرح، جامعهشناسى علم جزئى يا زيرمجموعهاى از جامعهشناسى معرفت است. از جامعهشناسى علم دو تعريف مىشود ارائه داد، يکى تعريفى کلاسيک است که بيان مىکند که جامعهشناسى علم عبارت است از مطالعه و بررسى در مورد رابطهٔ بين فضاى علم (و عناصر آن از قبيل: دانشمندان، نهادهاى آموزشى و پژوهشي، مؤسسات علم، دانشگاهها، کتابخانهها، هنجارهاى علمي، جوّ علمى و ...) و جامعه (با اجزاء: افراد، امکانات اقتصادى - اجتماعى - سياسى - ديني، پارامترهاى تاريخي، نظامي، فکرى و غير آن). | ||
طرح شماتيک اين تعريف عبارت خواهد بود از: | ||
خطچين اين نماى شماتيک به معناى باز بودن نوع رابطه (از تأثير تا جبر عِلّي) است و دو جهته بودن پيکان دال بر اينکه جهت عملکرد مىتواند بنا به شرايط از يک طرف به طرف ديگر، بالعکس، يا در هر دو جهت باشد. | ||
واضح است که مطالعهٔ ارتباط بين علم و جامعه تنها ارتباط بين کليت علم و کليت جامعه نيست بلکه ارتباط عناصرى از يکى به کل يا عناصرى از ديگرى هم خواهد بود. در نتيجه بهعنوان مثال براى نوع مطالعات جامعهشناسى علم مىشود بر تأثير جنگهاى صليبى (از فضاى اجتماعي) بر تجربهگرائى در علم در قرون وسطى (از فضاى علمي) انگشت گذاشت يا بالعکس بر تأثير ذهنيت رياضى بر تکنولوژى نظامى در قرون اخير. | ||
اما تعريف دوم؛ تعريفى سيستماتيک است از جامعهشناسى علم؛ و آن عبارت است از در نظر گرفتن فضاى اجزاء علم بهعنوان يک سيستم. آنگاه جامعهشناسى علم عبارت خواهد بود از مطالعهٔ روابط جمعى بين عناصر اين سيستم. فىالمثل مطالعهٔ رابطهٔ بين رسميت يافتن نظريههاى علمى و مجلات علمي. | ||
طرح شماتيک تعريف سيستماتيک جامعهشناسى علم عبارت خواهد بود از: | ||
اما تاریخچهٔ شکلگیری و رشد این حوزه ، یعنی جامعهشناسی علم؛ تقریباً بین متخصصین این حوزه و کسانی که مطالعهای در آن دارند توافق کلی است که باید مرتون R.Merton را بهعنوان پایهگذار این رشته حساب کرد (۲) . این البته بدان معنا نیست که مسائل این حوزه و مباحث مربوطه قبل از او عنوان نشده بودند. مرتون خود نیز بر این باور است که ریشهٔ این حوزه در مباحث مارکس ، دورکیم و وبر است (۳) . البته او در جائی دیگر مطرح میکند که پیشقراولان این رشته ، پیشقراولان خود جامعهشناسی بودهاند: سن سیمون ، کنت ، مارکس (۴) و باز البته ناگفته نماند که نسبت دادن یک قلمرو یا حوزه به این یا آن دانشمند صرفاً یک مسئلهٔ ذهنی - تاریخی نیست بلکه همراه با آن پذیرفتن و تمسّک به یک مشرب و مشروعیت آن است. در نتیجه جامعهشناسی علمی که اصل آن به مارکس نسبت داده میشود با جامعهشناسی علمی که به کنت نسبت داده میشود در باطن یکی نیست؛ اولی سنت فکری مارکیستی دارد و دومی سنت فکری تحصّلی کنتی. | ||
(۲) . برای مثال مراجعه کنید به مقدمه N.Storer بر کتاب مرتون تحتعنوان. | ||
| ||
| ||
(۴) . مراجعه کنید به مقدمه N.Storer بر کتاب مرتون، P8. برای برداشتهای بهخصوص مارکس و دورکیم در مورد علم به مقاله دکتر محمد توکل در همین مبحث (جامعهشناسی علم) مراجعه کنید. | ||
در هر صورت وقتی از کلاسیکهای فوقالذکر به زمان معاصر نزدیکتر شویم ، در اینجا و آنجا کتب ، مقالات و نویسندگانی را مییابیم که مباحث جامعهشناسی علم را بدون اینکه این عنوان بعداً جعل شده را بهکار برند طرح کردهاند. از آن میان آگبرن (W.F.Ogburn) است با کتاب مهم خود تحت عنوان تغییرات اجتماعی (۵) و مقالهٔ او با توماس (D.S.Thomas) تحت عنوان 'آیا اختراعات گریزناپذیر هستند؟' (۶) که طبق آن به این نظر میرسد که کشفیات و اختراعات بستگی کامل با تحول اجتماعی دارند. | ||
| ||
|
همچنین مشاهده کنید
- جامعهشناسی علوم و جامعهشناسیهای علم
- از معرفت تا جامعهشناسی علم (۳)
- علم و ساخت اجتماعى (۳)
- علم و نظام اجتماعى (۲)
- علم و نظام اجتماعى (۴)
- معرفت، علم و حيات فردى (Knowledge, Science, and Individual Life, G.DeGrè, opcit) (۲)
- از معرفت تا جامعهشناسی علم
- دانشمند و نقش اجتماعی او (The Scientist and His social Role, G. De Gré, opcit)
- تغييرات اجتماعى و نرمهاى فرهنگى علم (۲)
- تغییرات اجتماعی و نرمهای فرهنگی علم
- علم و نظام اجتماعى (۳)
- معرفت، علم و حیات فردی (Knowledge, Science, and Individual Life, G.DeGrè, opcit)
- علم و ساخت اجتماعى (۲)
- علم و نظام اجتماعی
- علم و ساخت اجتماعی
- معرفت، علم و حيات فردى (Knowledge, Science, and Individual Life, G.DeGrè, opcit) (۳)
- دانشمند و نقش اجتماعی او (The Scientist and His social Role, G. De Gré, opcit) (۲)
- از معرفت تا جامعهشناسی علم (۲)
- علم
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
دورههای مدیریتی دانشگاه تهران
ویزای تضمینی ایتالیا کانادا
انتخابات انتخابات ریاست جمهوری مسعود پزشکیان انتخابات ریاست جمهوری 1403 سعید جلیلی ایران انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم علیرضا زاکانی مصطفی پورمحمدی ریاست جمهوری دولت سیزدهم انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳
سیل جاده چالوس سیلاب هواشناسی تهران طوفان قتل پلیس سلامت آتش سوزی شهرداری تهران قوه قضاییه
قیمت خودرو یارانه قیمت طلا تورم خودرو یارانه نقدی حقوق بازنشستگان چین مسکن قیمت دلار همستر کامبت سایپا
تلویزیون رسانه ملی سریال صدا و سیما صنایع دستی فیلم همایون شجریان سینما سینمای ایران دفاع مقدس کتاب
هوش مصنوعی دانش بنیان دانشگاه آزاد اسلامی
رژیم صهیونیستی غزه آمریکا روسیه عراق جنگ غزه حماس اوکراین لبنان علی باقری کنی فرانسه ترکیه
فوتبال پرسپولیس استقلال یورو 2024 لیگ برتر جواد نکونام باشگاه پرسپولیس تیم ملی فوتبال ایران اوسمار ویرا تیم ملی ایران تیم ملی فدراسیون فوتبال
پهپاد ایلان ماسک سرطان واردات خودرو اپل گوگل سامسونگ خودروهای وارداتی بسته اینترنت ناسا
آلزایمر رژیم غذایی گرمازدگی پیری سیگار بیماری قلبی