پنجشنبه, ۲۷ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 16 May, 2024
مجله ویستا
از معرفت تا جامعهشناسی علم (۲)
ما در اينجا بنا نداريم که وارد مباحث صرف اپيستمولوژيک شويم ولى چند نکته را بهطور گذرا بايد متذکر شويم. اول اينکه همانطور که در طرح شماتيک مىبينيد قلمروهاى معرفتى در مرز به هم مىپيوندند و بنابراين در اين نقاط مباحث تابع مسائل مطروحه در نظريههاى مرزى (Boundery Theories) است. اين به معنى اين است که علم در نهايت به فلسفه مىپيوندد و فلسفه به مذهب. در ثانى اينکه، اگرچه اين قلمروها در کنار هم عمل مىکنند و براى يکديگر لازم هستند ولى در بين اين قلمروها يک سلسله مراتب عينى ارزشى وجود دارد؛ به ترتيب تزايد از ايدئولوژى به علم به فلسفه به مذهب. با پذيرش اين چهار قلمرو معرفتى و تشخّص عينى ذاتى آنها آن وقت مشکلات معرفتى که در طول قرون و اعصار وجود داشته قابل پيشبينى و پيشگيرى خواهد بود؛ از آن جمله است تسلط مذهب بر فلسفه و علم در قرون وسطى (بهلحاظ روش، ارزش و موضوع) و انتقام از آن يعنى تسلط علم بر فلسفه و مذهب از آغاز قرون جديد (۱). | ||
(۱) . و در این راستا است که ماکس شلر میگوید پوزیتیوسیم کُنت و اسپنسریک فلسفه نبوده بلکه یک ایدئولوژی منفعتگرائی غربی بوده است. مراجعه کنید به. | ||
| ||
با اين طرح، جامعهشناسى علم جزئى يا زيرمجموعهاى از جامعهشناسى معرفت است. از جامعهشناسى علم دو تعريف مىشود ارائه داد، يکى تعريفى کلاسيک است که بيان مىکند که جامعهشناسى علم عبارت است از مطالعه و بررسى در مورد رابطهٔ بين فضاى علم (و عناصر آن از قبيل: دانشمندان، نهادهاى آموزشى و پژوهشي، مؤسسات علم، دانشگاهها، کتابخانهها، هنجارهاى علمي، جوّ علمى و ...) و جامعه (با اجزاء: افراد، امکانات اقتصادى - اجتماعى - سياسى - ديني، پارامترهاى تاريخي، نظامي، فکرى و غير آن). | ||
طرح شماتيک اين تعريف عبارت خواهد بود از: | ||
خطچين اين نماى شماتيک به معناى باز بودن نوع رابطه (از تأثير تا جبر عِلّي) است و دو جهته بودن پيکان دال بر اينکه جهت عملکرد مىتواند بنا به شرايط از يک طرف به طرف ديگر، بالعکس، يا در هر دو جهت باشد. | ||
واضح است که مطالعهٔ ارتباط بين علم و جامعه تنها ارتباط بين کليت علم و کليت جامعه نيست بلکه ارتباط عناصرى از يکى به کل يا عناصرى از ديگرى هم خواهد بود. در نتيجه بهعنوان مثال براى نوع مطالعات جامعهشناسى علم مىشود بر تأثير جنگهاى صليبى (از فضاى اجتماعي) بر تجربهگرائى در علم در قرون وسطى (از فضاى علمي) انگشت گذاشت يا بالعکس بر تأثير ذهنيت رياضى بر تکنولوژى نظامى در قرون اخير. | ||
اما تعريف دوم؛ تعريفى سيستماتيک است از جامعهشناسى علم؛ و آن عبارت است از در نظر گرفتن فضاى اجزاء علم بهعنوان يک سيستم. آنگاه جامعهشناسى علم عبارت خواهد بود از مطالعهٔ روابط جمعى بين عناصر اين سيستم. فىالمثل مطالعهٔ رابطهٔ بين رسميت يافتن نظريههاى علمى و مجلات علمي. | ||
طرح شماتيک تعريف سيستماتيک جامعهشناسى علم عبارت خواهد بود از: | ||
اما تاریخچهٔ شکلگیری و رشد این حوزه ، یعنی جامعهشناسی علم؛ تقریباً بین متخصصین این حوزه و کسانی که مطالعهای در آن دارند توافق کلی است که باید مرتون R.Merton را بهعنوان پایهگذار این رشته حساب کرد (۲) . این البته بدان معنا نیست که مسائل این حوزه و مباحث مربوطه قبل از او عنوان نشده بودند. مرتون خود نیز بر این باور است که ریشهٔ این حوزه در مباحث مارکس ، دورکیم و وبر است (۳) . البته او در جائی دیگر مطرح میکند که پیشقراولان این رشته ، پیشقراولان خود جامعهشناسی بودهاند: سن سیمون ، کنت ، مارکس (۴) و باز البته ناگفته نماند که نسبت دادن یک قلمرو یا حوزه به این یا آن دانشمند صرفاً یک مسئلهٔ ذهنی - تاریخی نیست بلکه همراه با آن پذیرفتن و تمسّک به یک مشرب و مشروعیت آن است. در نتیجه جامعهشناسی علمی که اصل آن به مارکس نسبت داده میشود با جامعهشناسی علمی که به کنت نسبت داده میشود در باطن یکی نیست؛ اولی سنت فکری مارکیستی دارد و دومی سنت فکری تحصّلی کنتی. | ||
(۲) . برای مثال مراجعه کنید به مقدمه N.Storer بر کتاب مرتون تحتعنوان. | ||
| ||
| ||
(۴) . مراجعه کنید به مقدمه N.Storer بر کتاب مرتون، P8. برای برداشتهای بهخصوص مارکس و دورکیم در مورد علم به مقاله دکتر محمد توکل در همین مبحث (جامعهشناسی علم) مراجعه کنید. | ||
در هر صورت وقتی از کلاسیکهای فوقالذکر به زمان معاصر نزدیکتر شویم ، در اینجا و آنجا کتب ، مقالات و نویسندگانی را مییابیم که مباحث جامعهشناسی علم را بدون اینکه این عنوان بعداً جعل شده را بهکار برند طرح کردهاند. از آن میان آگبرن (W.F.Ogburn) است با کتاب مهم خود تحت عنوان تغییرات اجتماعی (۵) و مقالهٔ او با توماس (D.S.Thomas) تحت عنوان 'آیا اختراعات گریزناپذیر هستند؟' (۶) که طبق آن به این نظر میرسد که کشفیات و اختراعات بستگی کامل با تحول اجتماعی دارند. | ||
| ||
|
همچنین مشاهده کنید
- علم و نظام اجتماعى (۴)
- معرفت، علم و حيات فردى (Knowledge, Science, and Individual Life, G.DeGrè, opcit) (۳)
- علم و ساخت اجتماعی
- جامعهشناسی علوم و جامعهشناسیهای علم
- علم و ساخت اجتماعى (۳)
- تغييرات اجتماعى و نرمهاى فرهنگى علم (۲)
- تغییرات اجتماعی و نرمهای فرهنگی علم
- از معرفت تا جامعهشناسی علم (۳)
- علم و نظام اجتماعى (۳)
- معرفت، علم و حيات فردى (Knowledge, Science, and Individual Life, G.DeGrè, opcit) (۲)
- علم و ساخت اجتماعى (۲)
- از معرفت تا جامعهشناسی علم (۲)
- از معرفت تا جامعهشناسی علم
- علم و نظام اجتماعى (۲)
- معرفت، علم و حیات فردی (Knowledge, Science, and Individual Life, G.DeGrè, opcit)
- علم
- دانشمند و نقش اجتماعی او (The Scientist and His social Role, G. De Gré, opcit) (۲)
- دانشمند و نقش اجتماعی او (The Scientist and His social Role, G. De Gré, opcit)
- علم و نظام اجتماعی
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
دولت مجلس شورای اسلامی تعطیلی شنبه ها ایران مجلس دولت سیزدهم قوه قضائیه شورای نگهبان رئیس جمهور رهبر انقلاب حسن روحانی مجلس یازدهم
مشهد سیل سیل مشهد قوه قضاییه تهران هواشناسی قتل پلیس شهرداری تهران فضای مجازی بارش باران سازمان هواشناسی
خودرو دلار مالیات قیمت دلار قیمت خودرو قیمت طلا بانک مرکزی بازار خودرو مسکن سایپا بورس ایران خودرو
نمایشگاه کتاب کتاب نمایشگاه کتاب تهران تلویزیون فردوسی سحر دولتشاهی شاهنامه سینمای ایران سریال مهران مدیری
وزارت علوم دانشگاه تهران شورای عالی انقلاب فرهنگی فضا تحقیقات و فناوری
رژیم صهیونیستی روسیه جنگ غزه فلسطین غزه ترکیه چین اوکراین نوار غزه طوفان الاقصی افغانستان یمن
فوتبال استقلال پرسپولیس لیگ برتر جواد نکونام بازی لیگ برتر ایران باشگاه استقلال رئال مادرید فولاد خوزستان مهدی طارمی فولاد
هوش مصنوعی گوگل عیسی زارع پور سرعت اینترنت تبلیغات تلفن همراه موبایل دوربین ناسا
دیابت خواب کاهش وزن چاقی زوال عقل کودک بارداری نمک