اندومتریوز، چه علائمی دارد؟

همشهری آنلاین: خانمی۳۰ ساله از حدود یك سال پیش دچار قاعدگی های بسیار دردناک شده، طوری كه حتی به دارو هم جواب نمی دهد؛ ۲ سال است كه ازدواج کرده، ولی با وجود عدم پیشگیری از حاملگی هنوز باردار هم نشده، به متخصص زنان مراجعه می كند. تشخیص اول این است: اِندومتریوز.

 

 

«اندومتریوز» كه یك بیماری نسبتاً شایع زنانه به حساب می آید، یعنی وجود بافت اندومتر (مخاط رحم) فعال در خارج از محل اصلی (رحم).

این بافت در تمام بافت های بدن به جز طحال ممکن است به وجود آید، ولی شایع ترین محل بروز آن و در ۵۰درصد موارد، لگن است كه در این قسمت، تخمدان ها (در حدود ۴۰ درصد موارد) بیش از سایر اندام ها گرفتار اندومتریوز می شود.

شیوع اندومتریوز به طور کامل و قطعی مشخص نیست، ولی در حالت کلی متخصصان شیوع آن را از ۱تا ۱۰درصد پیش بینی می كنند. همچنین بیشترین سن ابتلا به این بیماری معمولاً بین ۲۵ تا ۴۰سالگی است. این در حالی است كه اندومتریوز عامل ۵تا۱۵ درصد موارد نازایی در زنان است.

در رابطه با این بیماری، علل شیوع و درمان های شناخته شده آن با دكتر مرضیه آقا حسینی، دانشیار دانشكده علوم پزشكی تهران و فلوشیپ نازایی بیمارستان شریعتی گفت وگوی زیر را ترتیب دادیم.

 

خانم دكتر، از شایع ترین علامت بیماری اندومتریوز شروع كنیم؟

اندومتریوز یك بیماری دوره باروری زنان است كه در آن، اندومتر علاوه بر اینكه در رحم وجود دارد در قسمت های مختلف لگن مثل تخمدان ها و لیگامان های نگهدارنده تخمدان و در هر جای غیر معمول دیگر نیز ممكن است وجود داشته باشد. بنابراین همزمان با عادت ماهیانه خانم ها این نقاط ممكن است خونریزی كنند كه در نتیجه آن مشكلات زیادی برای فرد بوجود می آید. شایع ترین آنها ممكن است درد موقع پریود ماهانه و یا نازایی و دردهای مزمن لگنی باشد.

 

تا به حال برای این بیماری علت شناخته شده ای تعریف شده؟

ببینید، تئوری های مختلفی برای علت اندومتریوز مطرح است. از جمله اینكه خون قاعدگی از لوله ها وارد حفره شكم می شود و در نتیجه ایجاد علامت می كند؛ مسئله ژنتیك هم برای این بیماری مطرح است ولی علت اصلی آن معلوم نیست. ولی به هر حال هر علتی كه داشته باشد باید درمان شود.

 

این بیماران بیشتر با چه علائمی به شما مراجعه می كنند؟

این نكته بسیار مهمی است. این بیماران اغلب علامتی ندارند. مثلاً خانمی به علت نازایی به ما مراجعه می كند و ما هیچ علتی برای نازایی او پیدا نمی كنیم نهایتاً برای پیدا كردن علت، ناچار می شویم بیمار را لاپاراسكوپی كنیم. در لاپاراسكوپی نقاط دقیق اندومتریوز را می توانیم پیدا كنیم.

حالت بعدی این است كه بیمار ممكن است اصلاً مشكل نازایی نداشته باشد و فقط به علت دردهای لگنی به ما مراجعه كند كه در این صورت در بررسی های لاپاراسكوپی اندومتریوز لگن را پیدا می كنیم.

یا یك خانم ۴۰ ساله ممكن است به علت خونریزی رحم به ما مراجعه كند و معلوم می شود كه اندومتریوز در تمام لگن و تخمدان ها وجود دارد. این بیماری ممكن است آنقدر بی علامت باشد كه در حین یك عمل جراحی پزشك پی به آن ببرد، یا به علت نازایی و یا دردهای لگنی.

 

خب، این بیماری چگونه منجر به نازایی می شود؟

اندومتریوز از روش های مختلف نازایی ایجاد می كند. در مواردی كه این بیماری خفیف است، میزان نازایی زیاد نیست. برای همین در هنگام لاپاراسكوپی اگر نقاطی كه مبتلا به اندومتریوز هستند، سوزانده شوند بیمار دیگر مشكلی نخواهد داشت و شانس حاملگی او بالا می رود.

ولی در مراحل پیشرفته تر احتمال نازایی بیشتر است. همچنین اندومتریوز غیر از اینكه اسپرم و تخمك گذاری را ضعیف می كند، در موارد پیشرفته بین رحم، لوله، تخمدان و ارگان های شكمی چسبندگی پیدا می كند بطوری كه نمی توان آنها را از هم افتراق داد. پس اندومتریوز از طریق این دو روش باعث ایجاد نازایی می شود و سلول تخم را از بین می برد.

 

در این صورت با سوزاندن نقاط اندومتریوز دیگر مشكلی وجود نخواهد داشت؟

نه اینطور نیست، ما باید با این بیماران بر اساس فاكتورهای مختلف برخورد كنیم. مثلاً خانم ۲۳ ساله ای كه به ما مراجعه می كند و مشكل نازایی دارد و در ضمن هیچ علت خاصی هم برای نازایی او وجود ندارد، لاپاراسكوپی در این بیمار اندومتریوز را نشان می دهد.

ما در این مواقع اندومتریوز را می سوزانیم و به بیمار مهلت بارداری می دهیم اما اگر نقاط اندومتریوز عمیق بودند، به بیمار توصیه می كنیم از داروهایی استفاده كند كه اندومتریوزش پیشرفت نكند. چون با هر ماه خونریزی ماهانه این بیماری پیشرفت می كند.

 

پس با این شرایط درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد؟

دقیقاً، مشكل اساسی ما با اندومتریوز این است كه هر چند وقت یكبار عود می كند و درمان قطعی ندارد. با این حال شاید بشود گفت بهترین درمان برای اندومتریوز حاملگی است.

در موقع حاملگی، اندومتریوز غیرفعال است چون تخمدان ها هم غیر فعالند و یك خانم باردار مسلماً دیگر تخمك گذاری نمی كند. در موقع شیردهی هم همینطور است. كما این كه بعد از یائسگی هم اندومتریوز غیر فعال می شود.

 

نمی خواهید بگویید كه بهترین راه برای این افراد حاملگی های مكرر است؟

البته در گذشته توصیه می كردند كه خانم ها مرتباً حامله شوند تا اندومتریوز غیرفعال باشد ولی امروز داروهای مختلفی برای این بیماری وجود دارند. ما به خانم هایی كه فعلاً قصد بارداری ندارند توصیه می كنیم كه از قرص های جلوگیری از بارداری استفاده كنند، یعنی طوری باید این داروها را مصرف كنند كه در سال دو تا سه بار عادت ماهیانه شوند.

البته در مواردی كه سن خانم ها بالاتر است باید از روش های پیشرفته مثل آی وی اف استفاده كنیم، ولی در مجموع حتی بیماران آی وی افی هم در اندومتریوز شانسشان كمتر از بیماران دیگر مثلاً بیمارانی است كه به علت عمل جراحی لوله هایشان بسته شده و این به علت همان فاكتورهای نامبرده شده در اندومتریوز پیشرفته است.

 

اندومتریوز چه عواقب دیگری را برای بیمار در پی دارد؟

اندومتریوما مشكل دیگر این بیماران است. اندومتریوما یعنی كیسه های تخمدانی كه خون كهنه در آنها جمع شده. یعنی خون قاعدگی در این كیسه ها جمع می شود. خیلی از خانم ها ممكن است اندومتریوز شدیدی نداشته باشند ولی این مشكل در آنها شدید باشد.

 

لازم است كه این كیست ها جراحی شوند؟

ببینید، اگر ما با یك كیست تخمدان مواجه باشیم كه در اثر تجمع خون بزرگتر شده، در این صورت اگر ما بیمار مبتلا به آن را عمل كنیم، نسج خیلی خوب تخمدان كه می تواند برای بیمار تخمك گذاری ایجاد كند، در اثر عمل خارج می شود.

به همین خاطر مثلاً اگر اندومتریوم زیر ۳ سانتی متر باشد، اصلاً نباید آن را عمل كرد. اما اگر كیست ها بزرگ و بالاتر از ۶ سانتی متر باشند، از طریق لاپاراسكوپی بهتر است كه بیمار جراحی شود.

 

در چند درصد موارد این بیماری ناشناخته باقی می ماند؟

با اینكه این بیماری در كشور ما شیوع بالایی ندارد و مخصوص كشورهای اروپایی است، ولی در خیلی از موارد ما این بیماری را نمی شناسیم. مخصوصاً اینكه لاپاراسكوپی در كشور ما روش شناخته شده ای نیست و خیلی از بیماران به خاطر هزینه هایش تن به این جراحی نمی دهند.

با توجه به ناشناخته بودن علائم آن برای بیماران در چه صورت می توانیم زنان را نسبت به تعقیب این بیماری آگاه كنیم؟

 

مسلماً تظاهرات این بیماری خیلی متنوعند و متخصصان باید همیشه مراقب این بیماری در زنان در سنین باروری باشند. ما از بیماران انتظار نداریم كه این بیماری را بشناسند. خیلی از بیماران حتی می خواهند ما این بیماری را برایشان تعریف كنیم. در هر صورت ما از متخصصان بیشتر انتظار داریم كه به فكر این بیماری در بیماران باشند. مخصوصاً وقتی برای نازایی هیچ علتی پیدا نشود.

 

توصیه آخر؟

با اینكه با رسیدن به سن یائسگی این بیماری خود به خود متوقف می شود ولی الان امكان انجام لاپاراسكوپی در همه شهرستان های ما وجود دارد فقط باید از سوی متخصصان به بیمار آگاهی داده شود تا بیمار از ادامه روند درمان به علت طولانی بودن آن خسته نشود.