ماموریت راهبردی احزاب

روز جمعه ۱۱ خردادماه ۸۶, دوازدهمین كنگره مجمع دانش آموختگان ایران اسلامی, در فضای محدود سالن كنفرانس ویلا برگزار شد در پیش جلسه كنگره مزبور كه جمعی از فعالان سیاسی, دانشگاهی, مطبوعاتی و اعضای این تشكل حضور داشتند

روز جمعه ۱۱ خردادماه ۸۶، دوازدهمین كنگره مجمع دانش‌آموختگان ایران اسلامی، در فضای محدود سالن كنفرانس ویلا برگزار شد. در پیش‌جلسه كنگره مزبور كه جمعی از فعالان سیاسی، دانشگاهی، مطبوعاتی و اعضای این تشكل حضور داشتند، گزارش دبیركل مجمع و سخنان دو سخنران مدعو این جلسه، حائز نكات مهمی است كه می‌تواند مورد بررسی بیشتری قرار گیرد:

۱) دبیركل محترم مجمع، آقای رحمانقلی قلی‌زاده ضمن گزارش سیر تحول شكل‌گیری این تشكل و مسائل و تنگناهایی كه برای فعالیت احزاب و تشكل‌های سیاسی در شرایط كنونی وجود دارد، دو راهبرد آزادی و دموكراسی‌خواهی را برای خروج از بحران‌های كنونی معرفی كردند كه می‌تواند محور مشترك فعالیت، همه احزاب و گروه‌های سیاسی قرار گیرد ( نقل به مضمون).

۲) جناب مهدی كروبی، دبیركل محترم حزب اتحاد ملی نیز ضمن یادآوری سرگذشت احزابی كه بعد از انقلاب تشكیل شده‌اند با نقد عملكرد برخی از احزاب موجود، تاكید كردند كه احزاب با استفاده از رانت قدرت نمی‌توانند كاركرد حزبی مفید و موثری داشته باشند. راه حل آن است كه احزاب مستقل از قدرت و با اتكا به مردم تشكیل و سازماندهی شوند تا بتوانند با جلب اعتماد مردم كاركرد حزبی موثری داشته باشند (نقل به مضمون).

۳) جناب بهزاد نبوی، عضو ارشد سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی نیز در سخنان خود ضمن اشاره به سوابق احزاب قدرت ساخته قبل و بعد از انقلاب به بیان مظلومیت احزاب و تحزب در ایران، البته بدون ذكر مصادیق آن، پرداختند و ریشه اصلی آن را استبداد معرفی كردند (نقل به مضمون).

اگر از تعریض‌ها و نقدهایی كه در مطالب سخنرانان مدعو مطرح شد، و از مظالمی كه در حدود سه دهه گذشته به احزاب خارج از حاكمیت مانند نهضت آزادی ایران رفته است صرفنظر شود، محورهای اصلی هر سه سخنران این پیش جلسه كنگره ماموریت خطیر احزاب سیاسی را در شرایط كنونی مورد تاكید قرار می‌دهد.

اگر در غیاب آزادی و دموكراسی و مشاركت واقعی مردم در اداره كشور، اجرای موفقیت‌آمیز برنامه‌های توسعه امكان‌پذیر نیست و اگر بدون حضور واقعی احزاب سیاسی،‌ نهادهای مدنی و آزادی مطبوعات، آزادی و دموكراسی قابل تحقق نیست، ماموریت راهبردی احزاب و گروه‌های سیاسی تلاش برای تامین آزادی‌های اساسی تصریح شده در قانون اساسی و اعلامیه جهانی حقوق بشر است تا موانع آزادی و دموكراسی و حاكمیت ملی از سر راه ملت برداشته شوند و با اجرای برنامه‌های توسعه، عقب‌ماندگی كشور جبران شود و مشكلات مردم كاهش یابد.

اجرای این برنامه با توجه به زمینه‌های دیرین فرهنگ استبدادی كه مطالبات ملت ما را در طول یكصدسال اخیر همواره در مقاطع مختلف با دشواری روبه‌رو ساخته است از عهده یك حزب یا گروه سیاسی خارج بوده و تنها راهكار، گفت‌وگو و همكاری مشترك همه احزاب و گروه‌های سیاسی و ائتلاف حول مطالبات تاریخی مردم ایران یعنی «آزادی و دموكراسی» و «حقوق بشر» است، تا سایه مظلومیت و محدودیت از احزاب سیاسی و سایر نهادهای مدنی روی بركند و به تدریج ساختارهای لازم برای تحقق این گفتمان غالب فراهم شود.

دبیركل مجمع در پایان گزارش خود سوالی را مطرح كرد كه چرا احزاب در ایران ریشه پیدا نكرده‌اند و نتوانسته‌اند تاكنون به رسالت و ماموریت خود در حوزه عمومی و كنترل دولت‌ها، جامه عمل بپوشانند. در پاسخ می‌توان به اختصار اشاره كرد كه ریشه اصلی این مشكل در فرهنگ دیرین استبدادی جامعه ما قرار دارد كه مانع شكل‌گیری همكاری‌های جمعی و به‌ویژه تداوم آنهاست.

روحیه خودخواهی، خودمحوری، خودرایی، جاه‌طلبی و نادرستی از آفت‌های موفقیت كارهای جمعی است. آسیب‌شناسی این معضل فرهنگی- اجتماعی نیازمند كار پژوهشی است. در گذشته كارهای با ارزشی صورت گرفته و ضروری است كار گذشتگان ادامه پیدا كند و به‌صورت راهكارهای نظری و عملی برای اصلاح این رفتارهای ناهنجار اجتماعی در اختیار همگان قرار گیرد.

شادروان مهندس بازرگان در مقاله تعریف «حكومت از پایین» كه در سال ۱۳۳۵ نوشته شده و اخیرا با حذف قسمت‌هایی از آن منتشر شده است و همچنین در جزوه «احتیاج روز» كه در سال ۱۳۳۶ در جشن عید فطر انجمن اسلامی دانشجویان ارائه و به دفعات چاپ شده است و آثار دیگری كه در مجموعه آثار آمده است، به این سوال مهم پاسخ داده و راهكارهای عملی نیز برای تمرین دموكراسی و تربیت اجتماعی ارائه كرده است.

(۱)اگر در این فرآیند خصلت‌های ناهنجار ما اصلاح شود و افراد با روحیه همكاری جمعی تربیت شوند زمینه برای تقویت همكاری احزاب و گروه‌های سیاسی نیز فراهم می‌شود و بستر برای استقرار دموكراسی و مشاركت قانونمند مردم در اداره جامعه فراهم خواهد شد.

البته این فرآیند تدریجی و طولانی است و هر مرحله آن كلاس و آزمایشگاهی است برای بروز و ظهور خصوصیات افراد و طرد افراد سطحی، تو خالی ولی پرادعا و جذب افراد با حقیقت و با استعداد.اگر مدیران احزاب و گروه‌های سیاسی كه هم خود را صرف دستیابی به قدرت و حكومت از بالا می‌كنند، تا موانع آزادی و دموكراسی مرتفع شود، دست‌كم بخشی از ظرفیت و توان خود را به راهكارهای حكومت از پایین كه در مقاله تاریخی زنده‌یاد مهندس بازرگان نیز به آن پرداخته شده است اختصاص دهند، دیدگاه دستیابی به قدرت به هر قیمت تعدیل می‌شود و كاهش رقابت‌های قدرت زمینه مناسب‌تری برای توافق‌ها و همكاری‌های اجتماعی فراهم می‌كند و در چارچوب مطالبات تاریخی مردم یعنی آزادی و دموكراسی و حقوق بشر، مرزبندی‌های تصنعی خودی و غیرخودی از بین خواهد رفت و احزاب سیاسی رسالت و ماموریت خود را بهتر به انجام خواهند رساند.

محمد توسلی

پی‌نوشت:

۱- علاقه‌مندان برای توضیح بیشتر می‌توانند به مقاله احتیاج روز اینجانب، مندرج در مجموعه مقالات كتاب «بازرگان، راه پاك»، انتشارات كویر مراجعه كنند.