حواس پنجگانه كودكان

جام جم: بسياري از والدين در بدو تولد فرزندشان، خصوصا اگر براي اولين بار بچه‌دار شدن را تجربه مي‌كنند، در مورد حواس پنجگانه او دچار نگراني مي‌شوند و نمي‌دانند كه سطح اين حواس در چند ماهه اول زندگي، بايد به چه ميزان باشد. طي هفته‌هاي اوليه زندگي نوزاد، شما ممكن است در مورد خوردن، خوابيدن، گريه كردن و حتي اجابت مزاج او دچار سردرگمي شويد؛ اما در واقع تمامي احساسات كودك، وقتي كه او با صداها، تصاوير و بوهاي موجود در اطراف آشنا مي‌شود، عمل مي‌كنند. براي ما بسيار سخت است كه بدانيم يك نوزاد، در ابتداي زندگي دقيقا چه احساساتي دارد؛ اما اگر شما توجه بيشتري به پاسخ‌هاي كودكتان به نور، صدا و لمس كردن نشان دهيد، مي‌توانيد احساسات پيچيده‌اي را در او مشاهده كنيد.

بينايي
نوزاد شما مي‌تواند تنها در فاصله 8 تا 14 اينچي، بهترين ديد را داشته باشد و وقتي دست‌هاي مادرو پدر را مي‌بيند مي‌تواند روي آن تمركز كند. نوزاد شما مي‌تواند اشياي دورتر را هم ببيند، اما تمركز روي اجسام دور براي او سخت‌تر است. حتي نور تابيده شده از پنجره‌اي دور هم مي‌تواند توجه فرزندتان را به خود جلب كند. بعد از چهره انسان‌ها، نور و حركت، عواملي هستند كه نوزاد تمايل به نگاه كردن به آنها را دارد. حتي خطوط ساده يك نقاشي كه چشم‌ها، بيني و دهان را به تصوير مي‌كشند هم مي‌توانند توجه نوزادتان را به خود جلب كند. البته اگر به حد كافي به او نزديك باشد، اگرچه ديد فرزندتان عمل مي‌كند، اما هنوز نياز به تطابق دارد. خصوصا وقتي تمركز از راه دور لازم باشد. حتي ممكن است به نظر برسد كه چشم‌هاي فرزندتان در حين نگاه كردن حركت مي‌كند يا حتي برخلاف مسير در حال چرخيدن است. اين موضوع كاملا طبيعي است و ماهيچه‌هاي چشم كودك در ماه‌هاي آينده قوي‌تر و بالغ‌تر خواهد شد. نوزاد شما كاملا در تشخيص اختلاف رنگ‌ها مهارت دارد و اين مهارت بيش از تشخيص رنگ‌هاي نزديك به هم است. تصاوير سياه و سفيد يا اسباب‌بازي‌هايي كه توجه كودك را جلب مي‌كنند بيش از اجسام و تصاويري كه رنگ‌هاي مشابه دارند، مفيدند.
تصاوير جالب براي نگاه كردن را در اختيار فرزندتان قرار بدهيد، اما در اين كار زياده‌روي نكنيد. در يك زمان، تنها يك تصوير كافي است و فراموش نكنيد كه به گردش بردن فرزند در طول روز، نياز به تغيير مناظر را براي او تامين مي‌كند.
شنوايي
بيشتر نوزادان، قبل از ترخيص از بيمارستان مورد تست شنوايي قرار مي‌گيرند. اگر فرزند شما چنين آزمايشي را تجربه نكرده، خيلي مهم است كه در ماه اول زندگي اين آزمايش را در موردش اجرا كنيد. بيشتر كودكاني كه مشكل كمبود شنوايي دارند، با يك آزمايش ساده، تشخيص داده مي‌شوند.
در برخي موارد، كاهش شنوايي ناشي از عفونت يا شوك ناگهاني است كه در چند ماهه اولي زندگي، چندان مشكل خاصي را ايجاد نمي‌كند؛ اما با افزايش سن كودك، ارزيابي قدرت شنوايي او اهميت بيشتري مي‌يابد.
نوزاد شما صداها را از وقتي كه در رحم مادر است، مي‌شنود. صداي ضربان قلب مادر، حركات سيستم گوارشي و حتي صداهاي خارجي ناشي از صداي مادر و ديگر اعضاي خانواده بخشي از دنياي كودك قبل از تولد است.
وقتي فرزند شما به دنيا مي‌آيد، صداهاي اطراف قوي و واضح مي‌شوند. فرزند شما ممكن است با صداي پارس يك سگ در نزديكي او تهييج شود.
سعي كنيد به چگونگي پاسخ فرزندتان به صدا، توجه نشان دهيد. صداي افراد، خصوصا مادر و پدر، يكي از موسيقي‌هاي مورد علاقه كودك است. نوزاد شما ديگر مي‌داند كه اينجا، جايي است كه غذا، گرما و نوازش وجود دارد. اگر فرزندتان ناگهان شروع به گريه كند، خواهيد ديد كه نزديك شدن صداي شما به او، آرامش خواهد داد. ببينيد كه در حال صحبت با فرزندتان او در چه فاصله‌اي صدا را مي‌شنود.
فرزند شما ممكن است هنوز نتواند ديدن و شنيدن را همزمان انجام دهد، اما حتي وقتي به جايي نگاه مي‌كند، توجه زيادي به صداي شما در حالي كه حرف مي‌زنيد، نشان مي‌دهد.
در اولين ماه‌هاي زندگي، كودكان از گريه كردن براي ايجاد ارتباطات استفاده مي‌كنند. پس از ماه‌هاي اول زندگي، شما توان تشخيص گريه‌هاي مختلف كودكتان را داريد و مي‌توانيد بفهميد كه هريك چه مفهومي دارد. گاهي كودك گرسنه است، گاهي خسته است، گاهي نياز به تميز كردن دارد يا فقط دوست دارد كه بغلش كنيد. در اين زمان‌ها در آغوش گرفتن فرزند،‌ خيلي مهم است. فرزند شما دوست دارد كه صدايتان را بشنود، پس با او صحبت كنيد و برايش آواز بخوانيد.
اگر فرزندتان صدايي از خود در مي‌آورد آن را تكرار كنيد و منتظر باشيد تا صداي ديگري از خود ايجاد كند. شما در حين صحبت كردن با ديگران قادر هستيد درس‌هاي ارزشمندي در مورد صداها به كودك خود بدهيد.
كودكان در اين سن بهتر به صداهاي بلند پاسخ مي‌دهند. تحقيقات نشان داده كه پاسخ دادن به كودك، قدرت كلامي او را تشويق مي‌كند. شايد به نظر زود برسد، اما لازم است. در اين زمان كودك به صداي موسيقي، زنگ و صداي موبايل هم علاقه خاصي نشان مي‌دهد.
چشايي و بويايي
تحقيقات نشان داده كه نوزادان تمايل بيشتري به طعم‌هاي شيرين نشان مي‌دهند و با چشيدن طعم‌هاي تلخ و ترش به گريه مي‌افتند. در 6 ماه نخست زندگي، كودك نيازمند تغذيه با شير مادر است و پس از آن خوراندن غذاهاي جامد به او آغاز مي‌شود. چون كودكان طعم‌هاي شيرين را ترجيح مي‌دهند، اغلب شروع كردن با سبزيجات شيرين مثل هويج يا سيب‌زميني شيرين مي‌تواند گزينه خوبي باشد. همين كه فرزندتان شروع به رشد مي‌كند، طعم‌هاي جديد و مختلفي به او پيشنهاد مي‌شود كه موجب مي‌شود به محدوده وسيع‌تري از غذاها، علاقه‌مند شود.
اما در اين سن و سال (يعني در بدو تولد)‌، شما نبايد خيلي نگران رشد قدرت چشايي فرزندتان باشيد. شير مادر (به عنوان بهترين غذا)‌ يا شير خشك، كاملا مناسب فرزندتان است و بايد از اين نظر خيالتان راحت باشد.
چشايي و بويايي كودك در اين سنين نيز همچون دوران نوزادي بوده و بيشتر مزه‌هاي شيرين را مي‌پسندد لذا نگراني در اين خصوص، منطقي به نظر نمي‌رسد.
آيا بايد نگران باشيم؟
اگر فقط مي‌خواهيد كه حس اعتماد بيشتري به دست آوريد كه حواس پنجگانه فرزندتان درست كار مي‌كند، مي‌توانيد يك سري تست‌هاي معمولي و غيرمعمولي را براي خود انجام دهيد. يك پرتو نور كوچك را در مسير خلاف خط ديد فرزندتان و با فاصله‌اي كم از صورتش قرار دهيد. كودك بايد به سمت نور برگردد. اگر او مدت زيادي توجه خاص به قضيه نكرد، چندان نگران نباشيد حتي يك نگاه كوچك به نور نشان مي‌دهد كه او مي‌بيند. فقط در 4 تا 8 هفته، چشم‌هاي كودك شروع به دنبال كردن نور متحرك مي‌كند. اگر چشم‌هاي فرزندتان به نظر چپ مي‌رسد، با پزشك مشورت كنيد. در موارد نادري، نياز به مراقبت‌هاي خاص پزشكي وجود دارد. همچنين اگر چشم‌هاي فرزندتان به نظر ابري يا لايه‌دار به نظر مي‌رسد، حتما به دكتر بگوييد.‌ همچنين اگر هنگام تمركز روي چيزي خاص، چشم‌هايش حركت دوراني دارند بايد حساسيت به خرج دهيد.
بيشتر نوزادان، با شنيدن صداي بلند در اطرافشان، هيجان‌ زده مي‌شوند. اگر مي‌خواهيد بررسي كنيد كه كودكتان مي‌شنود، يك صداي بلند وقتي كه پشت به فرزندتان ايستاده‌ايد ايجاد كنيد. كودك، ناگهان از جا خواهد پريد، اما اگر اين كار را هم نكرد ناراحت نباشيد. شايد اين به معناي آن باشد كه فرزندتان در حال تمركز روي چيز ديگري است و به اصطلاح در حال حاضر، در اين دنيا سير نمي‌كند! سعي كنيد اين قسمت را در زماني ديگر مجددا انجام دهيد.
راه‌هاي ديگري براي مطمئن شدن در مورد حس شنوايي كودك هم وجود دارد؛ آيا او با شنيدن صداي شما، يكمرتبه گريه‌اش را قطع مي‌كند؟ آيا او به صداي موسيقي پاسخ نشان مي‌دهد؟ آيا صداهايي كه دور از چشم او قرار دارد، توجهش را به خود جلب مي‌كند؟
اگر نگراني خاصي در مورد توانايي، بينايي يا شنوايي فرزندتان داريد حتما فورا با پزشك مشورت كنيد. حتي در مورد نوزادان هم تست‌هايي وجود دارد كه اگر لازم باشد، پزشك آنها را انجام خواهد داد. هر چه مشكل فرزند سريع‌تر كشف شود، درمان آن راحت‌تر خواهد بود.
اما با بزرگ‌تر شدن كودك، حواس رشد بيشتري مي‌كنند. در سنين بين يك تا 3 ماهگي در هر لحظه كه كودك بيدار باشد، محيط اطراف خود را حس مي‌كند و با ديدن چهره اعضاي خانواده، صداها و حس‌هاي روزمره، حس شادي و راحتي به او دست مي‌دهد.
همان‌گونه كه گفته شد نوزادان اشيا را خيلي ناواضح مي‌بينند چرا كه تنها از فاصله خيلي نزديك قادر به ديدن درست اشيا هستند. ديد مناسب 20‌/‌20 است و يك نوزاد ديد 400‌/‌20 دارد. اين تنها به فرزندتان اجازه مي‌دهد كه شما را در فاصله 8 تا 10 اينچي ببيند.
همين‌طور كه كودك رشد مي‌كند قدرت بينايي‌اش بهبود مي‌يابد تا اين كه در 3 ماهگي قدرت تشخيص خطوط چهره افراد موجود در اتاق را دارد. چهره والدين، ازجمله علايق كودك براي نگاه كردن است. او همچنين دوست دارد به چهره خود در آيند نيز نگاه كند. حتي مي‌توانيد توجه كودك را به مناظر بيرون پنجره يا به عكسي كه به ديوار آويخته شده جلب كند. قدرت تشخيص رنگ نيز در كودك، پيشرفت مي‌كند و اسباب‌بازي‌هاي رنگارنگ‌ قدرت تشخيص رنگ را در او افزايش مي‌دهد. بين 2 تا 3 ماهگي، كودك تمايل دارد به چيزهاي متحرك نگاه كند و حتي تلاش مي‌كند كه به آنها دست پيدا كند و در واقع بين بينايي و دست‌هاي او ارتباطاتي شكل مي‌گيرد. كودك از تماشاي محيط اطراف، وقتي كه در كالسكه نشسته و شما او را راه مي‌بريد، لذت مي‌برد. بدانيد كه دنيا، كلاس درس فرزندتان است و چيزهاي زيادي براي ديدن وجود دارد.
لامسه
مثل تمامي انسان‌ها، لامسه نيز حس بسيار مهمي براي يك نوزاد است. هنگام لمس كردن، كودك چيزهاي زيادي را در مورد محيط اطراف ياد مي‌گيرد. در ابتدا نوزاد تنها به دنبال راحتي مي‌گردد، زيرا ‌ كودك قبل از تولد، مدت‌ها در جاي گرمي قرار داشته، حال پس از تولد براي اولين بار با حس سرما آشنا مي‌شود.
كودكان در وجود والدينشان به دنبال نوازش‌هاي آرام هستند و دوست دارند كه در تماس با پتوي نرم، لباس‌هاي راحت و بوسه‌هاي عاشقانه والدين قرار گيرند.تقريبا با هر تماس كوچكي، نوزاد چيزهايي راجع به زندگي مي‌آموزد. پس بيشتر او را در آغوش گرفته و نوازش كنيد تا او حس كند دنيا، جاي آرام و دل‌انگيزي است.
مدت زيادي طول نمي‌كشد تا كودك علاقه به لمس كردن چيزها پيدا كند. بين يك تا 3 ماهگي پيشرفت اين حس در كودك كاملا به شما بستگي دارد، كودكي كه در آغوش گرفته و بوسيده مي‌شود، حس عشق را تجربه مي‌كند و مطالعات نشان مي‌دهد، كودكي كه مورد نوازش قرار نمي‌گيرد، اين حس در او تقويت نشده و پيشرفت نمي‌كند. تماس بدني بين والدين و كودك، تاثير مثبتي در رشد، فشار خون و سلامتي كلي كودك دارد.
به كودك خود اشياء با زمينه‌هاي مختلف و جنس‌هاي متفاوت را معرفي كنيد؛ نرمي پر، سفتي چوب و سرماي پنجره در يك روز زمستاني.
لازم است بدانيد كه تا 4 يا 6 ماهگي، كودك وقتي به چيز نزديكي نگاه مي‌كند، چشم‌هايش چپ مي‌شود. اين موضوع براي ماه‌هاي اوليه زندگي او كاملا طبيعي است. در پايان 3 ماهگي وقتي كودك، شما را مي‌بيند چهره‌تان را تشخيص داده و لبخند مي‌زند، اما اگر اين حالات را در فرزندتان مشاهده نكرديد، حتما با پزشك مشورت كنيد.درخصوص شنوايي نيز، تحقيقات نشان داده كه نوزاد صداي مادر را تشخيص مي‌دهد و در 3 ماهگي به سمت صدا برمي‌گردد. به هر حال توجهات ساده در ماه‌هاي ابتدايي زندگي كودك مهم بوده و تشخيص زود هنگام مشكلات او مي‌تواند به درمان قضيه كمك كند.