استخراج منابع ارزشمند از اعماق دریاها

احداث مجتمع صنایع اقیانوسی می تواند درآمدهای ملی کشور را افزایش دهد

دانش امروز بشر از منابع سطح کره زمین و منابع نهفته در آن به حدی رسیده است که با تجارت و به کارگیری این منابع زیر زمینی، این دانش روز به روز رشد کرده است. این توانمندی، بشر را قادر ساخته در جهت شناخت ناشناخته‌ها در فضا و زیرسطح آب، گام‌های موثری به منظور ارتقای سطح زندگی خود بردارد.

نکته جالب اینجاست که تمام کانی‌هایی که زیر زمین کشف شده‌اند در بستر دریاها و اقیانوس‌ها نیز وجود دارد. برای دسترسی به بخشی از این منابع به ابزار و فناوری‌های خاصی احتیاج است. بعضی از این منابع را نیز می‌توان با استفاده از توانمندی و فناوری‎های قابل دسترس به دست آورد. ثروت دیگری که از اقیانوس‌ها می‌توان به دست آورد وجود مقادیر عظیمی از مواد مغذی است که اصطلاحا Nutrient نامیده می‌شود. این مواد که شامل سیلیکات، فسفات، نیترات، بی‌کربنات و... هستند در تغذیه آبزیان دریایی و تقویت زنجیره غذایی نقش اساسی دارند.

وجود منابع ارزشمند باعث شده اقیانوس‌ها و بخصوص آب‌های عمقی این روزها مورد توجه کشورهای مختلف قرار گیرند. به طور مثال ژاپن برای پرورش آبزیان و بهره‌گیری از این منبع عظیم غذایی و نشان دادن اهمیت این مواد مغذی در زنجیره غذایی در دریا، سازه غول‌پیکری را طراحی، ساخته و در دریا نصب کرده تا روزانه ۲۰۰ هزار متر مکعب آب عمیق اقیانوسی را به سطح دریا پمپاژ کند.در چنین شرایطی به کمک مواد مغذی آب عمیق باعث شکوفایی زنجیره غذایی دریایی و تکثیر سریع آبزیان (ماهی‌ها) می‌گردد و امکان صید آبزیان را افزایش می‌دهد.

پس از ۳ سال کار این تاسیسات، مطالعات مفصلی بر اثرات اقتصادی و زیست‌محیطی این فناوری شد و اثرات مثبت آن باعث شد ژاپنی‎ها سازه عظیم‌تری را برای به سطح آوردن روزانه یک میلیون مترمکعب آب عمیق طراحی کنند.

مواد معدنی یا Mineral ثروت دیگری است که در آب عمیق وجود دارد. این مواد شامل بخش عمده‌ای از عناصر بخصوص عناصر کمیاب و نادری هستند که برای سلامت و تعادل سیستم بدن ضروری است. به طوری که تشابه ترکیبات آب عمیق با ترکیبات خون بدن انسان باعث جذب سریع آب عمیق به بدن می‌شود. از این لحاظ قیمت این آب در بازار جهانی چند برابر آب معمولی است (به طور متوسط ۸۰۰۰ تومان برای هر لیتر).

ارزش اقتصادی بسیار بالای آب شرب عمیق به مواد معدنی موجود در آن است و کشورهایی چون آمریکا، تایوان و ژاپن از این محصولات به علت خواص درمانی و دارویی آنها درآمد زیادی کسب می‌کنند. با نگاه به گردش مالی آب شرب سرد عمیق در جدول ۲ اهمیت این مواد آشکارتر خواهد شد، چراکه درآمد سالانه از آب شرب عمیق آمریکا تنها در سال ۱۳۸۴ ، ۵ هزار میلیارد تومان، ژاپن در سال ۱۳۸۲، ۱۰ هزار میلیارد تومان و تایوان در سال ۱۳۸۵ حدود ۶ هزار میلیارد تومان بوده است. بعلاوه محصولاتی مانند سیوید (خوراکی، دارویی و بهداشتی یا به منظور سوخت طبیعی) با بازار پررونقی برابر با حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان با نرخ رشد ۱۰ تا ۲۰ درصد سالانه نیز باید مورد توجه قرارگیرد.

در چنین شرایطی اکثر کشورهای توسعه یافته برای جذب درآمد بیشتر از این بازار به فکر توسعه این صنایع برای سال‌های آتی هستند، چراکه تاسیس مجتمع‌های صنایع اقیانوسی که شامل آب شیرین‌کن برای آب سرد عمیق و آب سطحی اقیانوس است از تلفیق پسماند این آب شیرین‌کن‌ها زنجیره‌ای از صنایع ایجاد می‌شود. آبزی پروری، پرورش میگو و انواع ماهیان شور دوست، پرورش مروارید، گیاهان شور دوست مانند سیوید خوراکی و صنعتی از جمله این صنایع محسوب می‌شوند. ضمن آن‌که در انتها از باقیمانده این آب تلخیص نمک دریایی و نمک آب عمیق انجام می‌شود که هر کدام به تنهایی بازار خاص خود را دارد. از طرف دیگر در این مجتمع‌های صنعتی می‌توان با ایجاد یک پارک آبی به منظور اهداف تفریحی و درمانی و تولید محصولات آرایشی بهداشتی و دارویی نیز ایجاد کرد.

در مطالعات و بررسی‌های انجام شده توسط موسسه ملی اقیانوس شناسی به این نتیجه ارزشمند دست یافتیم که این پتانسیل برای کشور ایران نیز وجود دارد که مجتمع صنایع بزرگ اقیانوسی را راه‎اندازی کند. با تهیه طرح و مستندات مربوط و ارائه آن به وزارت علوم تحقیقات و فناوری و وزارت صنایع، با طی مراحل دفاع از طرح در شورای عتف با حضور نمایندگان دانشگاه، صنعت و دیگر صاحب‌نظران مورد موافقت قرار گرفت که چنین طرحی آغاز به کار کند.

در مرحله اول این طرح با اعتبار ملی در نظر گرفته شده، بهترین منطقه از نظر دسترسی به منابع آب سرد عمیق با خصوصیات (فیزیکی و شیمیایی) مورد نظر تعیین خواهد شد. سپس محل احداث این مجتمع صنایع اقیانوسی برای تولید آب شیرین از آب سطحی و آب سرد عمیق مشخص و به دنبال آن با استفاده از پسماند این دو آب، زنجیره مناسبی از صنایع مرتبط ایجاد خواهد شد.

حمایت دولت در اکتشاف و استخراج آب سرد عمیق می‌تواند محروم‌ترین منطقه از کشور را (از دیدگاه خاک و آب) با به کارگیری فناوری‌های روز دنیا به بهترین منطقه تبدیل کند و اجرای این طرح در رفع محرومیت و بیکاری از این منطقه نقش بسزایی خواهد داشت.

دکتر اکبر شهرباف دروازه نوی

موسسه ملی اقیانوس‌شناسی