وقتی پزشکان برای هنرمندان می نوازند

موضوع طب هنری, معالجه و پیشگیری از آسیب های شغلی هنرمندان است

طب ورزشی کمی پس از تولد پزشکی نوین جای خود را در کنار دیگر تخصص‌های پزشکی باز کرد. مراقبت از ساق‌ها و عضلات با ارزش بازیکنان رشته‌های مختلف ورزشی، حفظ روحیه مبارزه‌جویانه آنها و مبارزه با دوپینگ، موضوع طب ورزشی است...

اهمیت حضور یک پزشک ورزشی گاهی به اندازه اهمیت حضور مربی کارآزموده در کنار بازیکنان تیم است، ولی تا همین چند دهه پیش کمتر پزشکی به فکر مشکلات جسمی و روانی‌ای بود که به دلیل اجرای حرفه‌ای فشرده یا حتی غیرحرفه‌ای روی صحنه برای هنرمندان پیش می‌آید. اجراکنندگان هنرهای نمایشی اعم از نوازندگان، اجراکنندگان حرکات موزون، هنرپیشه‌ها یا گویندگان، در معرض آسیب‌های روحی و جسمی خاصی قرار دارند. موضوع طب هنری، معالجه و پیشگیری از این آسیب‌هاست. این طب دانشی نوپاست که عمر شاخه‌های تخصصی آن به حدود ۳۰ سال می‌رسد.

برنامه پزشکی برای هنرهای نمایشی (MPPA) در سال ۱۹۸۵ تدوین شد و تا سال ۱۹۹۰ که به صورت بخش مستقل درآمد، جزو قسمت توانبخشی موسسه شیکاگو بود. در سال ۱۹۸۵، انجمن بین‌المللی طب هنری (IAMA) با هدف تدوین علمی نگرش بین رشته‌ای و ایجاد ارتباط بین هنرمندان و متخصصان سلامت پایه‌ریزی شد.

اعضای این انجمن پزشکان، هنرمندان، مربیان و محققانی‌ هستند که به جنبه‌های مختلف پیوند سلامت هنرمندان و علم پزشکی علاقه‌ دارند. این دانش نوپا ابتدا بر حل مشکلات مشترک نوازندگان، خوانندگان و اجراکنندگان حرکات موزون می‌پرداخت ولی کم‌کم تخصص‌های مختلف مربوط به درمان و پیشگیری عوارض خاص هر یک از این هنرها به وجود آمد. مثلا کار مداوم و یکسویه برخی عضلات و تاندون‌ها و حرکات محدود تعداد کمی از ماهیچه‌ها برای نواختن ساز یا شیوه نشستن یا ایستادن برای به دست گرفتن آن، باعث ایجاد دردهای مزمن یا شدیدی می‌شود که نوازنده را آزار می‌دهند. در مورد خوانندگان، حفظ حنجره و تارهای صوتی اصل اولیه است. امروزه طب اجرای هنری در تلاشی تازه می‌خواهد روند تغییرات صدا را بر اثر افزایش سن یا پس از سن یائسگی در زنان تحت کنترل درآورد. علاوه بر درمان مشکلات حاصل از اجراهای هنری مانند دردها و گرفتگی‌های مچ دست و گردن نوازندگان ساز یا آسیب‌های مچ و ساق پای اجراکنندگان حرکات موزون، طب هنرهای نمایشی با اصلاح حرکات فیزیکی نوازندگان در نوع به دست گرفتن ساز یا اصلاح وضعیت نشستن آنها یا اصلاح اجرای حرکات موزون به کمک اجرای صحنه‌ای آمده است. در واقع اکنون نگاه طب هنری تنها نگاهی درمانگر نیست، بلکه دانشی است که ردپای خود را در شیوه اجرای روی صحنه یا ایجاد روند درست تمرین‌های پشت صحنه به تدریج به جا می‌گذارد.

● شاخه های طب هنری

با گسترش و تخصصی‌تر شدن شاخه‌های این رشته، متخصصان آن هر کدام نیازهای مشخصی را مورد مطالعه و درمان قرار می‌دهند و به دلیل وضعیت خاص بیماران نگاه طب هنری، بیشتر درمان‌های توانبخشی است که به صورت ترکیبی باید فقط برای خود شخص تجویز شود.

این رشته اکنون یکی از درمان‌های مربوط به آسیب‌های شغلی تلقی می‌شود که در آن علاوه بر درمان اندام‌ها، از تخصص گفتار درمان‌ها و روان‌شناسان نیز استفاده می‌شود. درمان‌های اندامی شامل ناهنجاری‌های اعصاب، آسیب‌های دست، آسیب‌های ارتوپدی شامل شانه‌ها، لگن، زانو، مچ و ساق پا، مسائل مربوط به دندان، برآورد شنوایی و مراقبت‌های خاص تارهای صوتی و عملکرد آنهاست.

در کلینیک‌های تخصصی هنرهای نمایشی، پس از تشخیص و تجویز پزشکان، کارشناسان دیگری به تیم درمان ملحق می‌شوند.

▪ فیزیوتراپ‌ها: کار آنها ترمیم و ارتقای عملکرد مفاصل و ماهیچه‌ها، تقویت تعادل و استقامت و توانمندترکردن ماهیچه‌های اختصاصی برای اجراست. برای این کار از تمرکز حواس پنج‌گانه و حرکت‌های کششی و تقویتی خاص کمک گرفته می‌شود.

▪ درمانگران آسیب‌های شغلی: آنها به صورت اختصاصی بر توانایی‌های دست و عملکرد اندام‌های فوقانی که برای حرکات خاص حین اجرای نوازندگان ساز ضروری است، کار می‌کنند. این رشته گاه برای اجرا و نوع دست گرفتن و حرکات نوازنده هر ساز خاص متمایز می‌شود. متخصصان این رشته اجراکنندگان را برای سازگاری با محیط کار و سبک اجرای روی صحنه و تمرین‌های پشت صحنه نیز آماده می‌کنند. در نهایت، هدف حفظ سلامت هنرمندان در محیط کار و به حداقل رساندن آسیب‌های شغلی حاصل از اجرای هنری است.

▪ روان‌شناسان: هنرمندان فقط در معرض آسیب‌های بدنی نیستند. برای ورزشکاران، کمک به تمرکز بیشتر و حفظ روحیه مبارزه‌جویانه اصل روانی مهمی است، ولی آسیب‌های روانی‌ای که هنرمندان در معرض آن قرار می‌گیرند، با توجه به سرشت خاص شغلی آنها بسیار پیچیده است. باید به هنرمند کمک کرد تا بتواند بر اضطراب و فشار روحی برای اجرای بی‌نقص روی صحنه غلبه کند، با محیط، تیم اجراکننده و رهبر هماهنگ شود و دردهای مزمن فیزیکی حین اجرا را بدون اینکه اثری بر چهره‌اش نمایان شود، تحمل کند. علاوه بر آن، هنرمندان با افت توانایی در اجرا دچار افسردگی‌های زیادی می‌شوند که تا چندی پیش کارشناسان بدون توجیهی خاص از کنار آن می‌گذشتند.

▪ گفتاردرمانگر‌ها: به خواننده یا گوینده و هنرپیشه برای حفظ و بهبود کیفیت تارهای صوتی، انعکاس بهتر صدا و پایداری آن کمک می‌کنند. گفتار درمانگرها هنرهای نمایشی ناهنجاری تار صوتی را در زمان تمرین یا اجرا مشخص می‌کنند و به درمان و ترمیم آن می‌پردازند. هدف گفتاردرمانی جلوگیری از افت یا ناهنجارشدن و کاهش کیفیت صداست. دین افراد بهترین راه‌ها برای حفظ سلامت اندام‌های تولید صوت و روش‌های درست نفس کشیدن حین اجرا را به خوانندگان و گویندگان آموزش می‌دهند.

منبع:

Rehabilitaion Institute of Chicago International Art Medicine Association