اخلاق اسلامی رسانه ای

اخلاق رسانه ای در شرایط امروز با توجه به پیشرفت های سریع در تکنولوژی های جدید ارتباطی بویژه تحول روزنامه نگاری از شکل سنتی به صنعتی و تجاری به دلیل قدمت زیاد روزنامه ها به عنوان نخستین رسانه های جمعی, بیش از پیش حائز اهمیت است و نیازمند تکامل, تبیین و آموزش در سطح کلان دارد

اخلاق رسانه ای در شرایط امروز با توجه به پیشرفت های سریع در تکنولوژی های جدید ارتباطی بویژه تحول روزنامه نگاری از شکل سنتی به صنعتی و تجاری به دلیل قدمت زیاد روزنامه ها به عنوان نخستین رسانه های جمعی، بیش از پیش حائز اهمیت است و نیازمند تکامل، تبیین و آموزش در سطح کلان دارد.

تکامل اخلاق رسانه ای با پیدایش تکنولوژی ها و فرصت های جدید ارتباطی چون رسانه های متعامل، روزنامه نگاری شهروندی و تکثر منابع اطلاعاتی وارد مرحله جدیدی از حیات شده است که به گفته بسیاری از صاحب نظران علوم ارتباطات در مرحله ی گذار پارادایم جدیدی در حوزه ی اخلاق رسانه ای هستیم.

برای موفقیت در روند سیر تکامل اخلاق رسانه ای و آموزش های مناسب در این حوزه نیازمند منابع غنی و کاملی منطبق با شرایط روز هر جامعه ای وجود دارد که در کشور ما با توجه به وجود منابع دینی غنی و بالاتر از همه قرآن کریم و آموزه ها و رهنمودهای رهبری تبیین منشور اخلاق اسلامی رسانه ای لازم و حیاتی است.

در این نوشته تلاش شده گوشه ای از این آموزه ها با تطبیق بیانات رهبر معظم انقلاب با آیات قرآن کریم به مخاطبان در حوزه اخلاق اسلامی رسانه ای ارائه گردد.

حذف زوائد:

مقام معظم رهبری: زیاده تر نگویید از آنچه که هست، منصف باشیم، عادل باشیم. این طور نیست که ما چون مجاهدیم، چون مبارزیم و انقلابی بنابراین هرکسی که از ما یک ذره به خیال ما و با تشخیص ما کمتر است حق داریم که درباره اش هرچی که می توانیم بگوییم. بله ایمان ها یکسان نیست، حدود یکسان نیست و بعضی بالاتر از بعضی دیگر هستند. خدا این را می داند لکن در مقام تعامل و در مقام زندگی جمعی، باید این اتحاد و انسجام حفظ بشود و تمایزها کم بشود.

آیات منطبق: تدبیر در آیات ۴۵ و ۴۶ سوره یوسف، آیات ۶۰ تا ۶۲ سوره انبیاء و آیه ۷ و ۸ سوره قصص بیانگر آن است که چگونه قرآن کریم ضمن بیان مطالب و اخبار از پرداختن به زوائد پرهیز کرده است.

رهبری در نصایح و بیان نطرات خود به کرات سلاح تبلیغات و ارتباطات رسانه ای را موثرترین سلاح بین المللی علیه دشمنان و مخالفان معرفی کرده اند و آن را قوی ترین سلاح دانسته و آن ها را از بمب اتم هم بدتر و خطرناک تر معرفی کرده است.

مقام معظم رهبری: من مطبوعات را یک پدیده ی ضروری و لازم و اجتناب ناپذیر برای جامعه ی خود و هر جامعه ای می دانم. برای کطبوعات سه وظیفه قایلم:

۱- نقد و نظارت

۲- اطلاع رسانی صادقانه و شفاف

۳- طرح و تبادل آرا و افکار در جامعه

بر اساس همین سه وظیفه ی مهم مطبوعات از نگاه رهبری آیات منطبق با هر سه وظیفه به صورت موردی و دسته بندی شده در ادامه گردآوری شده است.

نقد و نظارت:

البته که باید در گام نخست نقد کردن را به درستی درک و معنای آن را ذکر یک نکته ی تاریک و سپس به جنگ این نکته تاریک رفتن با جنبه های مثبت و فایق آمدن بر آن تاریکی دانست و از تخریب و عیب جویی به جد پرهیز کرد.

رهبر معظم انقلاب: هزاران نفر در نظام اسلامی محض رضای خدا زحمت می کشند و تلاش می کنند و شب و روز فعالیت می کنند برای اینکه مطابق اسلام حرکت کنند و کاری انجام بگیرد، نظام اداره شود، وظایف بسیار سنگین انجام بگیرد، اما انسان یک خبر دروغی را بشنود بنا کند همه اینها را زیر سوال بردن، مسئولین دولتی را، دیگران را، این مصلحت نیست و خلاف است.

قرآن کریم در آیه ۱۱ سوره حجرات می فرماید:

« یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسی‏ أَنْ یَکُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسی‏ أَنْ یَکُنَّ خَیْراً مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإیمانِ وَ مَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ »

ای کسانی که ایمان آورده اید ، هرگز گروهی ( از مردان شما ) گروه دیگر را مسخره نکند شاید آن گروه ( مسخره شدگان ) بهتر از آنان باشند ، و نه زنانی زنان دیگر را ، شاید آن گروه بهتر از آنان باشند ، و از یکدیگر عیب جویی نکنید ، و همدیگر را به لقب های زشت مخوانید بد نامگذاری است ( یاد کردن مؤمن به ) فسق پس از ایمان ( مؤمن را به نام مرتکب گناهان خواندن ) ، و آنان که توبه نکنند آنهایند که ستمکارند.

افشای اخبار دروغ :

سوره یوسف آیه ۲۷:

« وَ إِنْ کانَ قَمیصُهُ قُدَّ مِنْ دُبُرٍ فَکَذَبَتْ وَ هُوَ مِنَ الصَّادِقینَ »

و اگر پیراهنش از پشت پاره شده ، زن دروغ گفته و او از راستگویان است.

البته در این حوزه و در مورد وظیفه نقد و نظارت مقام معظم رهبری وظایفی را متوجه مخاطب می داند:

شنونده ی تهمت یا غیبت باید ( نسبت به کسی که غیبت او می شود یا به وی تهمتی می زنند ) حسن ظن داشته باشد و آن را قبول نکند.

قرآن کریم می فرماید:

آیه ۱۲ سوره نور:

« لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَیْراً وَ قالُوا هذا إِفْکٌ مُبینٌ »

آیا سزاوار این نبود که شما مؤمنان زن و مردتان چون از منافقان چنین بهتان و دروغها شنیدید حسن ظنتان درباره یکدیگر بیشتر شده و گویید این دروغی است آشکار؟!.

آیه ۱۶ سوره نور:

« وَ لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ ما یَکُونُ لَنا أَنْ نَتَکَلَّمَ بِهذا سُبْحانَکَ هذا بُهْتانٌ عَظیمٌ »

و چرا آن گاه که این ( مطلب را ) شنیدید نگفتید ما را نسزد و جائز نباشد که به این ( سخن ) لب گشاییم ، منزهی تو ( ای خدا ) این بهتانی است بزرگ.

اطلاع رسانی صادقانه و شفاف:

در اطلاع رسانی شفاف بی شک باید روش های مقابله با تحریف و عملیات روانی را شناخت و به درستی با آنها مقابله نمود.

مقام معظم رهبری: معتقدم که آزادی قلم و بیان، حق مسلم مردم و مطبوعات است. در این هم هیچ تردیدی ندارم و این جز اصول مصرحه قانون اساسی است.

وجود مطبوعات آزاد، یکی از نشانه های رشد یک ملت و در حقیقت خودش مایه رشد است. از یک طرف رشد و آزادگی ملت، از طرف دیگر وجود خودش نیز مایه رشد است. البته معتقدم در کنار این ارزش، ارزش ها و حقایق دیگری هم وجود دارد که با آزادی مطبوعات و آزادی قلم، آن ارزش ها نباید پایمال شود. هنر بزرگ این است که کسی بتواند:

هم آزادی را حفظ کند

هم حقیقت را درک کند

هم مطبوعات آزاد داشته باشد

هم آن آسیب ها دامنش را نگیرد

اخلاق اهمیتش از علم هم بیشتر است.

تطبیق آیات قرآن کریم:

« سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِنْ جاؤُکَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ إِنْ تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَنْ یَضُرُّوکَ شَیْئاً وَ إِنْ حَکَمْتَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطینَ »

آنها جاسوسان دروغ زن و خورندگان مال حرامند ، اگر به نزد تو آمدند خواهی میان آنها حکم کن یا روی از آنها بگردان ، و چنانچه روی از آنها بگردانی هرگز کوچکترین زیان به تو نتوانند رسانید ، و اگر حکم کردی میان آنها به عدالت حکم کن ، که خدا دوست می دارد آنان را که حکم به عدل کنند.

مستند بودن خبر:

آیه ۶ سوره حجرات:

« یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلی‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمینَ »

ای کسانی که ایمان آورده اید ، اگر فاسقی برای شما خبری آورد بررسی و تحقیق کنید تا مبادا گروهی را به نادانی آسیب رسانید ، آن گاه از کرده خود پشیمان گردید.

اطلاع رسانی دقیق:

آیه ۷۱ سوره آل عمران:

« یا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَکْتُمُونَ الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ »

ای اهل کتاب! چرا حق را با باطل ( میآمیزید و ) مشتبه می کنید ( تا دیگران نفهمند و گمراه شوند ) ، و حقیقت را پوشیده می دارید در حالی که می دانید؟!

شفاف گویی و حق گویی:

آیه ۱۸ سوره انبیاء:

« بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَی الْباطِلِ فَیَدْمَغُهُ فَإِذا هُوَ زاهِقٌ وَ لَکُمُ الْوَیْلُ مِمَّا تَصِفُونَ »

طرح و تبادل آرا و افکار در جامعه:

رهبر معظم انقلاب: به هیچ وجه انتقاد کردن را مخالف و ضدیت نمی دانم اما انتقاد باید در چارچوب اصول باشد و اگر این باشد یک مخالفت مضر نیست. چارچوب اصول، اصول انقلاب است و اصول انقلاب هم سلیقه ای نیست.

برخی نوشته ها در مطبوعات، ضدیت با شاخص های اساسی جمهوری اسلامی است. این نوشته ها یا از برخی آدم های کوته نظر است (خوش بینانه) یا از افراد مغرض و خائن (بدبینانه).

در این ارتباط قرآن کریم می فرماید:

آیه ۶۸ سوره اعراف:

« أُبَلِّغُکُمْ رِسالاتِ رَبِّی وَ أَنَا لَکُمْ ناصِحٌ أَمینٌ »

که پیغام های پروردگار خویش به شما می رسانم و برای شما خیرخواهی امینم .

آیه ۱۷ سوره یس:

« وَ ما عَلَیْنا إِلاَّ الْبَلاغُ الْمُبینُ »

و بر ما جز ابلاغ آشکار پیام الهی ، تکلیف دیگری نیست .

آیه ۳ سوره یوسف:

« نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِما أَوْحَیْنا إِلَیْکَ هذَا الْقُرْآنَ وَ إِنْ کُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغافِلینَ »

ما با وحی این قرآن به تو ، بهترین قصه را با بهترین شیوه داستان سرایی بر تو می خوانیم و حقیقت این است که تو پیش از این از بی خبران ( از این داستان ) بودی.

در حوزه طرح تبادل آرا و افکار در جامعه به عنوان یکی دیگر از وظایف مطبوعات از نگاه رهبری باز هم وظایفی به عهده مخاطب هست.

مقام معظم رهبری: بحث درست بکنید، بحث منطقی بکنید. سخنی را بشنوید، سخنی را بگویید، بعد بنشینید فکر کنید این همان دستور قرآن است.

کلام قرآن کریم در این مورد:

« فبشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه »

سخن را باید گوش داد، بهترین را انتخاب کرد.

میثاق اختر