عربستان در راه توسعه صنعت نفت

طرح سرمایه گذاری چهار میلیارد دلاری به منظور توسعه پالایشگاه ربیق, در دستور كار وزارت نفت و انرژی عربستان سعودی قرار گرفته است

دولت قصد دارد سرمایه‌گذاری روی این طرح را به بخش خصوصی یا شركای خارجی واگذار كند. چنانچه این طرح برطبق برنامه تا پایان سال 2008 به بهره‌برداری برسد، این پالایشگاه یكی از بزرگ‌ترین پالایشگاه‌های پیشرفته جهان می‌شود. در سال‌های اخیر، توسعه صنعت نفت و گاز در عربستان نسبت به سایربخش‌‌ها در اولویت‌ قرار گرفته است و سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی گسترده‌ای در این بخش صورت گرفته است. در صورتی كه طرح‌ها و پروژه‌های نفتی عربستان با موفقیت به پایان برسد، تاثیر به سزایی در بازار نفت عربستان و جهان خواهد گذاشت. عربستان سعودی 261 میلیارد بشكه ذخایر اثبات شده نفت در اختیار دارد. گفته می شود كه در صورت انجام عملیات بازیافت تا یك تریلیون بشكه قابل افزایش است. این كشور بزرگ‌ترین تولیدكننده و صادر كننده نفت در جهان است و بیشترین مازاد ظرفیت تولید را در اختیار دارد. در مجموع حدود 77 میدان نفت و گاز در عربستان وجود دارد،اما بیش از نیمی از ذخایر این كشور تنها در 8 حوزه قرار دارد. حوزه «قوار» با 70 میلیارد بشكه ذخیره نفت، بزرگ‌ترین حوزه خشكی و حوزه «صفاییه» با 19 میلیارد بشكه ذخیره نفت، بزرگ‌ترین حوزه دریایی این كشور به شمار می‌آید. حوزه «قوار» به تنهایی بیش ازنیمی از ظرفیت تولید عربستان را تامین می‌كند. تعداد چاه‌های این كشور كمتر از 1430 حلقه است كه نسبت به تولید آن بسیار اندك است.این كشور انواع متنوع نفت از نفت سنگین تا بسیار سبك تولید می‌كند. نفت سبك از مناطق خشكی استحصال می‌شود و نفت‌های سنگین و متوسط از میدان‌های دریایی تولید می‌شوند. حدود 5 میلیارد بشكه ذخایر نفت منطقه بی‌طرف میان دو كشور عربستان و كویت قرار دارد. عربستان سعودی یكی از عرضه‌كنندگان مهم نفت، به‌آمریكا، ‌اروپا و ژاپن است. در حال حاضر حدود 60 درصد نفت خام صادراتی و عمده فرآورده‌های نفتی صادراتی عربستان به سوی كشورهای آسیایی بارگیری می‌شود و پس از آن اروپا و آمریكا بزرگ‌ترین واردكنندگان نفت این كشور هستند.متنوع بودن اقتصاد آمریكا و اهداف استراتژیك،‌ عربستان را به حفظ و گسترش سهم خود در بازار انرژی آمریكا ترغیب كرد.كاهش شدید قیمت نفت، مشكلات مالی داخلی و كاهش سهم عربستان در بازار جهانی نفت، این كشور را مصمم ساخت تا علاوه بر تحكیم روابط با آمریكا با تولیدكنندگان مناطقی از قبیل دریای خزر كه هزینه تولید نفت در آنها نسبتاً پرهزینه است، رقابت كند.به گزارش مقامات عربستان سعودی، درآمد عربستان از فروش بیش از 90 میلیارد بشكه نفت خام در 40 سال اخیر 1 تریلیون دلار بوده است. این قدرت بزرگ نفتی جهان در سال‌های 2002-1962، 9/90 میلیارد بشكه نفت خام استخراج و تا پایان سال جاری 94 میلیون بشكه نفت خام تولید كرده است.از لحاظ تئوریك تصور می‌شد چنین تولید انبوهی سبب كاهش ذخایر زیرزمینی عربستان سعودی شود. در سال 1962 برآورد می‌شد كه این ذخایر حدود 8/56 میلیون بشكه درروز باشد، اما بر طبق آخرین آماری كه وزارت نفت عربستان سعودی ارائه داده است، تا پایان سال 2002 ذخایر نفت عربستان حدود 260 میلیارد بشكه برآورد شده است.متخصصان، افزایش ذخایر نفتی عربستان سعودی را در اثر اجرای برنامه‌های توسعه گسترده و تولید فناوری پیشرفته و درنتیجه رسیدن به لایه‌های عمیق تر موثر می‌دانند. افزایش ذخایر نفتی، نقش عربستان را در بازار جهانی برجسته‌تر می‌سازد.پیش بینی می شود که در سال 2020 میزان صادرات نفت عربستان به 17/11 میلیون بشكه در روز و درآمد سالیانه‌آن به 4/23 میلیارد دلار برسد. با توجه به رشد اقتصاد جهانی، تلاش عربستان برای توسعه صنعت نفت و گاز در چارچوب منافع ملی این كشور قراردارد. رشد GDP تولید ناخالص داخلی جهان از 4/3 درصد در سال 2003 به 2/4 درصد در سال 2004 خواهد رسید. رشد اقتصادی با افزایش مصرف انرژی همراه است. به موازات این رشد، عربستان سعودی هم سعی در افزایش میزان تولید و صادرات خود در آینده دارد. به طور كلی سیاست نفتی عربستان بر پایه چهار واقعیت استوار است: در اختیار داشتن بزرگ‌ترین ذخایر نفتی جهان و كمترین هزینه تولید (حدود 5/1 دلار برای هر بشكه) حفظ مازاد ظرفیت تولید، وابستگی اقتصاد كشور به صنعت نفت و ثبات رویه سیاسی و اقتصادی.با آن‌كه حدود 15 تا 70 درصد كل ظرفیت تولید این كشور به نفت سبك اختصاص دارد و بقیه آن نفت متوسط و یا سنگین است، عربستان همچنان به افزایش ظرفیت تولید نفت سبك ادامه می‌دهد. در این میان توسعه میدان شعیبه در مناطق دوردست، هم مرز با امارات متحد عربی در اولویت قرار دارد. ذخایر این میدان 7 میلیارد بشكه نفت خام سبك و شیرین با درجه گرانروی (API)42-40 برآورد می‌شود كه می‌توان روزانه 500 هزار بشكه نفت خام و 870 میلیون فوت مكعب گازطبیعی از آن برداشت كرد.گفتنی است دو شركت آمریكایی «پارسونز» و «بكتل» نقش عمده‌ای درعملیات تولید این میدان برعهده دار.سرمایه‌گذاری برای تولید بیشتر از میدان قوار هم در دستور كار وزارت نفت عربستان قرار دارند. میدان‌های حوزه «نجد» با ظرفیت حدود 30 میلیارد بشكه در روز، «زولوف» با ظرفیت تولید 500 هزار بشكه در روز و «مرجان» با ظرفیت تولید 270 هزار بشكه در روز در مناطق دریایی، برای این كشور اهمیت ویژه‌ای دارند.عربستان سعودی 9 پالایشگاه در اختیار دارد كه ظرفیت اسمی آن 7/1 میلیون بشكه در روز است. در سال 1998 این كشور برنامه‌هایی را برای نوسازی و توسعه پالایشگاه‌های خود در نظر گرفته است؛ از جمله نوسازی و به روز كردن تجهیزات پالایشگاه300 هزار بشكه‌ای «راس التنوره» كه سرمایه مورد نیاز آن 2/1 میلیارد برآورد می‌شود. پالایشگاه «ربیق» با ظرفیت روزانه 325 هزار بشكه، بزرگ‌ترین پالایشگاه عربستان است كه در كناره دریای سرخ قرار دارد. برای نوسازی و بهینه‌سازی تولید و متنوع كردن فرآورده‌ها، طرحی مدنظر قرار گرفته كه ظرفیت آن را به 400 هزار بشكه در روز افزایش دهد. سرمایه مورد نیاز برای اجرای این طرح 2 میلیارد دلار برآورد می‌شد. با كاهش شدید قیمت نفت، اهداف این طرح تعدیل شد و در اكتبر 1998 اجرای آن به تعویق افتاد. اكنون با افزایش قیمت نفت و افزایش درآمد این كشور، این طرح، دوباره در دستور كار دولت قرار گرفته است. احداث كارخانه جداسازی نفت و گاز حوزه «قوار» از دیگر طرح‌هایی بوده كه درسال 1998 اجرای آن به تعویق افتاد و دوباره اخیراً در اولویت قرار گرفته است.عربستان سعودی در زمینه پتروشیمی نیز، طرح‌های زیادی در دستور كار خود قرار داده است. این كشور 10 مجتمع پتروشیمی دارد و شركت صنایع پایه عربستان (SABIC) حدود 5 درصد محصولات پتروشیمی جهان را تولید می‌كند. 70 درصد این شركت متعلق به دولت است.شركت پتروشیمی سعودی (صدف) به همراه شركت «سابیك» و شركت آمریكایی «شل» طرح مشتركی را آغاز كرده‌اند كه براساس آن،برای احداث یك كارخانه پتروشیمی با ظرفیت سالانه 700 هزار تن و با سرمایه یك میلیارد دلار برنامه‌ریزی شده است.شركت مهندسی دایلیم كره جنوبی، برای ساخت یك كارخانه شیمیایی در «الجبیل» با سرمایه 170 میلیون دلار قراردادی را منعقد كرد. ساخت این كارخانه به منظور تولید سالانه 500 هزار تن اتیلن بنزن و استیرین است.شركت ژاپنی چی‌یودا هم مناقصه‌ای 500 میلیون دلاری را برای احداث یك كارخانه پتروشیمی در منطقه صنعتی الجبیل به خود اختصاص داده است.براساس آخرین آمار، ذخایر گاز عربستان 6456 میلیارد متر مكعب و تولید آن سالانه 690/5 میلیارد مترمكعب است.62/3 درصد از ذخایر گازطبیعی جهان به عربستان اختصاص دارد و این كشور در مقام پنجم پس از روسیه،ایران، قطر و امارات قرار دارد.دوسوم گاز عربستان در میدان نفتی «قوار» و میدان‌های دریایی «صفاییه» و «زولوف» واقع شده است. میدان نفتی قوار به تنهایی یك سوم ذخایر گاز همراه را در خود جای داده است. بیشتر ذخایر گازی عربستان گاز همراه است. ذخایر مستقل گازی به طور عمده در میدان‌های «خوف» در مجاورت حوزه قوار و «الدوره» در منطقه بی‌طرف میان عربستان و كویت كه با ایران مشترك است (كشمكش برسرمالكیت این میدان همچنان ادامه دارد).افزایش تولید گازطبیعی و توسعه طرح‌های استحصال بیشتر گاز در اولویت‌های برنامه‌های توسعه صنعت نفت گاز عربستان است و شركت عربستانی«آرامكو» اعلام كرده كه قصد دارد در 25 سال آینده 45 میلیارد دلار در صنعت گاز عربستان سرمایه‌گذاری كند. این سرمایه‌گذاری هم در صنایع بالادستی و هم در صنایع پایین دستی نفت صورت می‌گیرد. تامین خوراك صنعت روبه‌رشد پتروشیمی، خوراك نیروگاه‌های برق و جانشین كردن مصرف گاز با نفت از اهداف بزرگ و مهم توسعه صنعت گاز است. توسعه صنعت گاز و جانشینی آن با نفت، علاوه بر توسعه صنایع داخلی، صادرات نفت را می‌تواند افزایش دهد و میزان نفتی را كه هم اكنون در داخل مصرف می‌شود، كاهش دهد.