«حجاب» از منظر قرآن

مسلماً علت دستور پوشش در اسلام نبود امنیت نبوده است لااقل علت منحصر و اساسی, نداشتن امنیت نبوده است, زیرا این امر نه در آثار اسلامی به عنوان علت پوشش معرفی شده است و نه چنین چیزی با تاریخ تطبیق می كند

بحث پوشش و خصوصاً پوشش اسلامی، یكی از داغترین موضوع های داخلی و خارجی امروز است؛ از ممنوعیت حجاب در كشورهای اروپایی مانند فرانسه و تركیه گرفته تا بحث های روشنفكر نمایان و متحجران مسلمان.

در این مقاله نه می خواهیم و نه می توانیم به همه مسائل و شبهات مربوط به «پوشش» (یا اصطلاحاً حجاب) حتی اشاره كنیم، بلكه هدف بررسی مسأله رابطه پوشش و امنیت زن- و بالطبع امنیت اجتماع- است. در زمینه بحث پوشش و دیدگاه اسلام در این باره، مسلماً كتاب بسیار گرانقدر «مسأله حجاب»- مانند تمامی آثار ارزشمند استاد شهید «مرتضی مطهری»- از بهترین و كامل ترین منابع مطالعه است كه به گفته خود استاد در كتاب بی نظیر «پاسخ های استاد به نقدهایی بر كتاب مسأله حجاب»: «مسأله حقوق و حدود زن در جامعه امروز از نظر اسلام، علاوه بر جنبه عملی جنبه اعتقادی پیدا كرده است، یعنی باورهای بی اساس اجتماع عین متون اسلامی دانسته شده و دستورهای واقعی اسلامی هم فلسفه اش توضیح داده نشده است و در نتیجه مقررات اسلامی در باره زن وسیله ای شده است برای تبلیغ علیه اسلام و ما مرتب شاهد آن هستیم.

این كتاب به لطف خدا اثر فوق العاده ای در خنثی كردن این تبلیغات داشته است و این كتاب كاری جز بیان حقیقت اسلام نكرده است؛ پس ما این كتاب را برای یك معتقد و اهل تسلیم كه به هر حال به فتوای یك مجتهد عمل می كند ننوشته ایم، ما آن را برای منكران و مرددان وضعیف الاعتقادها نوشته ایم.»(۱)

شهید مطهری در این كتاب بیشتر به بیان فلسفه پوشش اسلامی می پردازد؛ باید خاطرنشان كرد كه لازمه ایمان به دستورات الهی، دانستن فلسفه تمام احكام نیست ولی با دانستن و اثبات این حقایق از راه استدلال و تجربه، علاوه بر باز كردن راه توسعه علم و نیز افزایش آرامش درون، راه را بر خرده گیران مغرض نیز خواهیم بست. در ادامه، پس از نقل چندین آمار، گزیده ای از این كتاب (بخش های مربوط به بحث) می آید كه بدیهی است برای مسلط شدن بر این موضوع، مطالعه ۲ كتاب مذكور به همه دوستان، خصوصاً بانوان مؤمن توصیه می شود.

ما را چه شده است كه وقتی زنان انصار «آیه جلباب» را شنیدند، با اشتیاق رو به پوشش الهی آورده، چادر های مشكی بر سر كردند(۲)، چرا كه با این آیه یك حریم برای ایشان ایجاد می شد ولی اكنون...؟

آیا واقعاً می دانیم امروزه در چه جهانی زندگی می كنیم؟ دنیایی كه تمام همت طراحان مد، آن است كه نسبت بین پوشیدگی و برهنگی را طوری تنظیم كنند كه حداكثر جذابیت را در نظر جنس مخالف ایجاد كند(۳) مردان و زنان جهان به بدنسازی و زیبایی اندام به چشم وسیله جلب توجه دیگران می نگرند؛ از طرفی توان مقابله با شكمبارگی خود راندارند و از طرفی به هر وسیله ای برای تناسب اندام متوسل می شوند...

با توجه به «مطالعات ملی قربانیان جنایت» در سال ۲۰۰۴ (بزرگترین و مطمئن ترین تحقیقات جرم شناسی آمریكا كه هر سال توسط وزارت دادگستری ایالات متحده انجام می شود) و گزارش FBI در اكتبر ،۲۰۰۵ به طور متوسط ۲۰۹۸۸۰ نفر قربانی «هتك حرمت ، تلاش برای آزارهای جنسی» وجود داشته كه نسبت به سال ۲۰۰۳ رشد داشته است؛ یعنی تقریباً هر ۲‎/۵ دقیقه یكبار. اگر فقط آمار تعدیات كامل را در نظر بگیریم، به رقم حدوداً یك تعدی در هر ۸ دقیقه می رسیم.(۴) پژوهشی دیگر نشان می دهد كه این تعدیات سالانه موجب بیش از ۳۲۰۰۰ مورد بارداری های نامشروع می شود.(۵)

در تحقیقی كه وزارت دادگستری و مراكز پیشگیری و كنترل بیماری ها ( به تأیید یك مركز درمانی در دانشگاه كالیفرنیا)(۶) روی ۸۰۰۰ زن و ۸۰۰۰ مرد انجام دادند و مطابق تحقیقات «كالج ملی مطالعه زنان قربانیان جنسی»، به این نتیجه رسیدند كه بین یك سوم تا یك ششم زنان ایالات متحده در طول زندگی خود مورد نوعی آزار جنسی قرار گرفته اند (۱۷‎/۷ میلیون زن قربانی هتك حرمت یا تلاش برای هتك حرمت قرار گرفته اند) كه ۸۳ درصدشان زیر ۲۵ سال بوده اند(۷)

زنان حتی در محیط كار هم مورد اذیت جنسی قرار می گیرند: بنابه گزارش «كمیسیون فرصت های برابر شغلی ایالات متحده» در سال ،۲۰۰۴ بیش از ۱۳ هزار مورد حمله و آزار جنسی وجود داشته كه ۸۴‎/۹درصد درباره زنان بوده است.(۸)

البته طبق تحقیقات مذكور و مطالعات بیشتر «مركز ملی كاوش های پلیسی» متعلق به همین وزارتخانه و نیز «مركز ملی قربانی»، هتك حرمت، كم شكایت ترین جرم است و تقریباً ۱۶ الی ۴۲ درصد از اینگونه آزارها به مراجع قضایی گزارش می شوند (FBI این طور اذعان دارد: به طور متوسط هر ۵ دقیقه یك گزارش آزار جنسی)(۹) و با بررسی های انجام گرفته، تقریباً فقط ۶ درصد از متجاوزان- آن هم به طور میانگین ۵‎/۴ سال- زندانی می شوند ( حدوداً ۱۵ نفر از ۱۶ متجاوز، آزادانه قدم می زنند).(۱۰)

تنها برای نمونه، آمارهای «ینگه دنیا» به اختصار ذكر شد كه اكثراً توسط مراكز دولتی- كه ممكن است همه حقایق را بیان نكنند- ارائه شده است (آمارهای بسیار اسفبار دیگری نیز وجود داشت كه ذكر نشدند....)ولی وضع كشورهای غربی (غرب فكری منظور است نه جغرافیایی؛ مثلاً ژاپن از خیلی از غربی ها، غربی تر است) كم و بیش تفاوتی با «قبله مدرنیته» ندارد؛ مثلاً خبر ها حاكی است «با افزایش ۳۱‎/۷ درصدی خشونت و جرایم جنسی در فرانسه، دادگستری این كشور در آبان ماه ۸۳ از عقیم سازی مجرمان جنسی خبر داده بود كه در آن زمان ۲۲ درصد از كلیه زندانیان را در فرانسه، مجرمان انواع جرایم جنسی تشكیل داده بودند» یا «هزینه سالانه خشونت و آزارهای مختلف جنسی در كانادا سالانه بالغ بر ۴۲۲۵ میلیارد دلار است»(۱۱) یا «در اروپا از هر سه كودك یكی نامشروع است»(۱۲)

بررسی دلایل رخداد چنین وضع دهشتناكی در این جوامع، نیاز به مقاله ای جداگانه دارد اما تیتر وار می توان به مواردی اشاره كرد: تحریكات شبانه روزی و همه جانبه رسانه های غول آسا؛ نفوذ و سیطره صهیونیزم جهانی در بخش های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ...؛ تفكرات به غایت منحرف فلسفی، انسان شناسی، روان شناسی و به طور كلی علوم انسانی و بعضاً تجربی؛ بیماری های روانی و جسمی مختلف و پیچیده؛ و در یك كلام دوری از خدا و دین حقش و چهار نعل دویدن به سوی نفس اماره و شیطان لعین.

البته گویا بعضی تلاش های مذبوحانه و بعضاً جالب توجه برای كاهش این لطمات در حال انجام است، از جمله «پروژه یك میلیارد دلاری عفت، برای كنترل سكس جوانان آمریكایی»(۱۳)، «تأسیس بیمارستانی در سال های اخیر در ژاپن كه تمام پرسنل و مراجعان آن زن هستند»، «امروزه ۷۰درصد از مدارس موفق آمریكا، مدارسی هستند كه در آنها طرح جداسازی دختر و پسر اجرا شده است» و...

شهید مطهری پس از نقل چندین واقعه تاریخی از نبود امنیت زنان در ایران قدیم، اینگونه نتیجه می گیرد: «مسلماً حجاب های افراطی و عقاید افراطی درباره پوشش زن معلول همین نوع جریانهای تاریخی است. ولی باید ببینیم آیا فلسفه پوشش زن در اسلام همین امر بوده است؟»

اولاً این سخن درست نیست كه در عصر ما امنیت كامل از نظر زن برقرار است. در همین دنیای صنعتی اروپا و آمریكا كه به غلط آن را دنیای متمدن می نامیم، احیاناً آمارهای وحشت آوری از زنای به عنف می خوانیم، چه رسد به دنیای به اصطلاح نیمه متمدن و تمام وحشی. تا در جهان، حكومت شهوت برقرار است، هرگز امنیت ناموسی وجود نخواهد داشت.

منتها شكل قضیه تفاوت می كند. یك وقت كسی مانند فلان خان و فلان قلدر مأمور مسلح می فرستد و زن كسی را از خانه اش بیرون می كشند، یك وقت دیگر زنی را در یك مجلس شب نشینی و در خلال رقص و دانس «قر» می زنند و او را از شوهر و فرزند، آواره می كنند. اینگونه حوادث و یا حوادثی از قبیل ربودن زنان و دختران به وسیله تاكسی یا وسیله دیگر زیاد اتفاق می افتد و در روزنامه ها می خوانیم...

پس این ادعا كه در عصر ما امنیت ناموسی كامل برقرار است و صاحبان نوامیس باید از این نظر خاطرشان جمع باشد یاوه ای بیش نیست. ثانیاً فرض كنیم امنیت ناموسی كامل در جهان برقرار شده و هتك حرمتی دیگر وجود ندارد و امنیت نسبی برقرار است، ریشه نظر اسلام درباره پوشش چیست؟ آیا نظر اسلام به نبود امنیت بوده تا گفته شود اكنون كه امنیت برقرار شده دلیلی برای پوشش نیست؟

مسلماً علت دستور پوشش در اسلام نبود امنیت نبوده است. لااقل علت منحصر و اساسی، نداشتن امنیت نبوده است، زیرا این امر نه در آثار اسلامی به عنوان علت پوشش معرفی شده است و نه چنین چیزی با تاریخ تطبیق می كند. در میان اعراب عهد جاهلیت پوشش نبود و در عین حال امنیت فردی به واسطه زندگی خاص قبیله ای و بدوی وجود داشت. یعنی در همان وقت كه در ایران ناامنی فردی وجود داشت و پوشش هم بود، در عربستان، اینگونه تجاوز بین افراد قبایل وجود نداشت. امنیتی كه در زندگی قبیله ای وجود نداشت امنیت اجتماعی یعنی امنیت گروهی بود و اینگونه ناامنی ها را پوشش نمی تواند چاره كند.

به این معنی كه قبیله ای به قبیله دیگر شبیخون می زد. در این شبیخون ها كه به وسیله قبیله بیگانه انجام می شد همه چیز دستخوش غارت می شد، هم مرد اسیر می شد و هم زن، پوشش زن برای او امنیت نمی آورد. زندگی اعراب دوره جاهلیت با همه تفاوت عظیم و فاحشی كه با زندگی صنعتی و ماشینی عصر ما داشته، از این جهت مانند عصر ما بود، یعنی فحشا و... فراوان بوده است. ولی به خاطر یك نوع دموكراسی و نبودن حكومت استبدادی، كسی متعرض خانه كسی نمی شد . با این تفاوت كه نوعی نا امنی فردی در زندگی ماشینی امروز هست كه در آن عصر نبود.

پوشش، برای جلوگیری از تعدی كسانی است كه در یك جا زندگی می كنند. بر حسب خوی و عادت قبیله ای بین افراد یك قبیله این جور تعدی ها وجود نداشته است. به همین سبب نمی توانیم بگوییم كه اسلام صرفاً به خاطر برقراری امنیت دستور پوشش را وضع كرد.

فلسفه اساسی پوشش چیز دیگری است كه توضیح خواهیم داد. در عین حال نمی خواهیم بگوییم كه مسأله امنیت زن از گزند هتك حرمت به هیچ وجه مورد توجه نبوده است... قرآن كریم بدین اصل توجه داشته است.»(۱۴)

در ادامه، استاد مطهری پس از بیان فلسفه پوشش اسلامی در ۳ بند (آرامش روانی، جنبه های خانوادگی، جنبه های اجتماعی)، در آخرین بخش «ارزش و احترام زن» چنین استدلال می كند: «قبلاً گفتیم كه مرد به طور قطع از نظر جسمانی بر زن تفوق دارد. از نظر مغز و فكر نیز تفوق مرد لااقل قابل بحث است. زن در این دو جبهه در برابر مرد قدرت مقاومت ندارد، ولی زن از طریق عاطفی و قلبی همیشه تفوق خود را بر مرد ثابت كرده است. حریم نگه داشتن زن میان خود و مرد یكی از وسایل مرموزی بوده است كه زن برای حفظ مقام و موقع خود در برابر مرد از آن استفاده كرده است.

اسلام زن را تشویق كرده است كه از این وسیله استفاده كند. اسلام مخصوصاً تأكید كرده است كه زن هر اندازه متین تر و با وقار تر و عفیف تر حركت كند و خود را در معرض نمایش برای مرد نگذارد بر احترامش افزوده می شود...

قرآن كریم پس از آنكه توصیه می كند زنان خود را بپوشانند، می فرماید: «ذلك ادنی ان یعرفن فلا یؤذین». یعنی این كار برای این كه به عفاف شناخته شوند و معلوم شود خود را دراختیارمردان قرار نمی دهند بهتر است و در نتیجه دور باش و حشمت آنها مانع مزاحمت افراد سبكسر می شود.»(۱۵)

شهید مطهری علت و فایده این دستور را اینگونه بیان می كند: «مطلبی كه از این آیه استفاده می شود و یك حقیقت جاودانی است این است كه زن مسلمان باید آنچنان درمیان مردم رفت و آمد كند كه علایم عفاف و وقار و سنگینی و پاكی از آن هویدا باشد و با این صفت شناخته شود و در این وقت است كه بیمار دلان كه دنبال شكار می گردند از آنها مأیوس می شوند و فكر بهره كشی از آنها در مخیله شان خطور نمی كند.

می بینیم كه جوانان ولگرد همیشه متعرض زنان جلف و سبك می شوند. وقتی كه به آنها اعتراض می شود كه چرا مزاحم می شوی؟ می گوید اگر دلش این چیزها را نخواهد با این وضع بیرون نمی آید. این دستور كه در این آیه آمده است مانند دستوری است كه در بیست و پنج آیه قبل از این آیه خطاب به زنان رسول خدا وارد شده است: «فلا تخضعن بالقول فیطمع الذی فی قلبه مرض» یعنی در سخن گفتن، موجب تحریك طمع بیماردلان می شود به كار نبرید. دراین دستور، وقار و عفاف در كیفیت سخن گفتن را بیان می كند و در آیه مورد بحث، دستور وقار در رفت و آمد را.

... با توجه به این كه این آیه بعد از آیه سوره نور نازل شده است می توان فهمید كه منظور از «یدنین علیهن من جلابیبهن» این است كه دستور قبلی سوره نور را كاملاً رعایت كنند تا از شر آزار مزاحمان راحت شوند.

سهیل تقوی

پاورقی ها در روزنامه موجود است

---