بررسی مناسبات فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با مالزی زمینه های گسترش همکاری و موانع آن

در میان عوامل مستقیمی که به طور بالقوه و بالفعل مانع از گسترش روابط فرهنگی بین دو کشور است می توان به تفاوت مذهبی دو کشور, مشکلات تدریس زبان فارسی در مالزی و همچنین فرهنگ بومی و ملی متفاوت اشاره کرد

در این مختصر برآنیم تا در حد توان به بررسی مناسبات فرهنگی دو کشور جمهوری اسلامی ایران و مالزی بپردازیم. دو کشور از زمینه‌های مشترکی برای گسترش روابط فرهنگی برخوردار هستند که از آن میان می‌‌توان به دین اسلام, زبان فارسی, فرهنگ غنی و قابلیتهای بالای آن, برخی مشابهت‌های فرهنگی و وجود جاذبه‌های تاریخی و توریستی فراوان بین دو کشور اشاره کرد. متاسفانه علی‌رغم وجود زمینه‌های مشترک و گرانبهای فوق و انجام برخی تلاشها در این زمینه, روابط فرهنگی دو کشور از جایگاه مطلوبی برخوردار نیست. در واقع مجموعه‌ای از عوامل به طور مستقیم و غیر مستقیم باعث شده تا روابط فرهنگی دو کشور در حد مطلوبی نباشد.

در میان عوامل مستقیمی که به طور بالقوه و بالفعل مانع از گسترش روابط فرهنگی بین دو کشور است می‌‌توان به تفاوت مذهبی دو کشور, مشکلات تدریس زبان فارسی در مالزی و همچنین فرهنگ بومی و ملی متفاوت اشاره کرد. عواملی نیز به طور غیر مستقیم مانع گسترش روابط فرهنگی دو کشور شده‌اند که در دو حوزه سیاسی و اقتصادی قابل بررسی هستند. در حوزه سیاسی می‌‌توان به نوع عملکرد دو کشور طی دو دهه گذشته در سیاست داخلی و خارجی اشاره کرد و در حوزه اقتصادی نیز می‌‌توان به عواملی همچون نبود اتحاد استراتژیک اقتصادی بین دو کشور, عدم اطلاع رسانی صحیح و شناخت کافی از توانایی‌های یکدیگر, بروکراسی دست و پاگیر و مشکلات قانونگذاری، کمبود امکانات و تکنولوژی و بعد مسافت اشاره کرد.

●مقدمه

فرهنگ جوامع را می‌‌توان شاه بیت شناخت جوامع به شمار آورد. جوامع براساس فرهنگ حاکم بر آنها شکل گرفته و در مسیر خود حرکت می‌‌کنند. فرهنگ یک جامعه را می‌‌توان مبنایی‌ترین ریشه وجودی یک جامعه دانست. یک جامعه براساس فرهنگ حاکم بر آن که برگرفته از دین و مذهب و آداب و رسوم موجود در آن جامعه است, شکل گرفته است. از این رو فرهنگ را می‌‌توان ریشه وجودی یک جامعه دانست زیرا فرهنگ یک جامعه می‌‌تواند در سیاست و اقتصاد یک جامعه راه یافته و آن را سمت و سو بدهد. از طریق فرهنگ می‌‌توان به اصلاح و یا تخریب نظام سیاسی و اقتصادی و اجتماعی حاکم بر یک جامعه همت گماشت. امروزه کشورهایی همچون کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا با بهره گرفتن از فرهنگ خود توانسته‌اند طرحی نو در عرصه‌های سیاست و به ویژه اقتصاد دراندازند. در بین این کشورها, مالزی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. فرهنگ مالزی ریشه در دین اسلام دارد و دین اسلام تاثیر زیادی در فرهنگ بومی و ملی این کشور داشته است.

با توجه به همسانی حضور دین در عرصه دو جامعه جمهوری اسلامی ایران و مالزی و بالتبع همسانی در سطح بالاتری از فرهنگ حاکم بر دو کشور می‌‌توان در جهت همکاری‌های مشترک فرهنگی و گسترش مناسبات فرهنگی بین دو کشور همت گماشت. گسترش مناسبات فرهنگی دو کشور و بهره گرفتن از تجربیات یکدیگر می‌‌تواند زمینه را برای گسترش مناسبات در حوزه‌های دیگر فراهم کند. در دنیای امروز ما ناگزیریم با جهان رابطه داشته باشیم و چه بهتر که با جوامعی بیشتر رابطه برقرار کنیم که با ما از هر نظر سنخیت بیشتر داشته باشند. با توجه به اینکه مالزی یک الگوی موفق به ویژه در حوزه اقتصادی بوده و اقتصاد این کشور نیز ریشه در فرهنگ این کشور دارد, آشنایی و همکاری فرهنگی با این کشور مسلمان می‌‌تواند در بسیاری از حوزه‌ها برای ایران راهگشا باشد. همچنین گسترش روابط در حوزهٔ فرهنگ و دیگر حوزه‌ها بین دو کشور و ارتقای آن در سطح جوامع اسلامی می‌‌تواند ما را در تحقق یافتن امت واحد اسلامی یاری نماید.

●مالزی در یک نگاه

کشور مالزی در منطقهٔ جنوب شرق آسیا قرار دارد. این کشور توسط دریای جنوبی چین به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شده و پایتخت این کشور کوالالامپور است. مالزی از ۱۳ ایالت و ۲ منطقه فدرال تشکیل شده است. سیستم حکومتی مالزی پادشاهی پارلمانی بوده که پادشاه برای یک دوره ۵ ساله از بین سایر پادشاهان ایالتها به صورت دوره‌ای انتخاب می‌‌شود.

پارلمان این کشور از دو مجلس نمایندگان با ۱۹۳ عضو و پنج سال دوره نمایندگی و مجلس سنا با ۶۹ عضو و شش سال دوره نمایندگی انتخاب می‌‌شوند. نخست وزیر یا رئیس اجرایی نیز از بین اکثریت پیروز در مجلس نمایندگان برگزیده می‌‌شود. مالزی در تاریخ ۳۱ اوت ۱۹۵۷ استقلال خود را از کشور بریتانیا به دست آورد. وسعت این کشور در حدود ۳۲۹۷۵۸ کیلومتر مربع متشکل از دو بخش شبه جزیره مالزی (مالزی غربی) و ایالات صباح و ساراواک (مالزی شرقی) است. مالزی از نظر آب و هوایی دارای آب و هوای مرطوب و استوایی، بدون فصول متمایز با متوسط دمای ۳۰-۲۶ درجه سانتیگراد و بارندگی ۴۰۰-۲۵۰ سانتیمتر در سال است. نرخ باسوادی در کشور مالزی بیش از ۸۵ درصد است. رشد جمعیت چیزی در حدود ۳/۲ درصد بوده و ترکیب جمعیتی این کشور نیز عمدتاً از نژاد ملایو (۵۸%)، نژاد چینی (۲۳%)، نژاد هندی (۷%) و سایر اقوام و جمعیت غیر مالزیایی (۱۰%) تشکیل شده است. زبان رسمی، زبان ملایو بوده، اگر چه زبانهای انگلیسی، چینی و هندی نیز رواج دارد. دین رسمی این کشور اسلام ـ شافعی مذهب ـ (حدود ۵۸% از کل جمعیت) می‌‌باشد و پیروان بودیسم، کنفوسیوس و مسیحیت و سایر ادیان نیز طبق قانون اساسی برای انجام شعائر مذهبی خود از آزادی کامل برخوردارند.۱

●تاریخچه روابط

در خصوص تاریخچه روابط میان دو کشور ایران و مالزی باید به دوران امپراطوری هخامنشی یعنی زمان سلطنت داریوش اول که فاتح بخش عمده‌ای از هندوستان غربی بود باز گردیم. دو محقق مالزیایی به نامهای عمر امین حسین و پروفسور عرفی، اسامی اقوامی از ایرانیان را ذکر می‌‌کنند که در جزایر مختلف اندونزی ساکن شده‌اند. ابن بطوطه در سفرنامه خود اسامی تعدادی از ایرانیان را در جزیره سوماترا ذکر می‌‌کند. مزارهای موجود در مناطق مختلف اندونزی نیز گواه و شاهدی دیگر از نقش و تاثیر ایرانیان در این منطقه است.۲

از قرون اولیه هجری قمری و با حضور اسلام در منطقه خاورمیانه، اسلام به تدریج از طریق هندوستان وارد خود مالایو ـ پوله‌نز شد و همان طور که می‌‌دانیم هندوستان نیز ابتدا از طریق ایران و به دست ایرانیان و ترکان اسلام را پذیرفت. از قرن پنجم هجری صوفیان و دعات مسلمان همراه با تجار هندی که منشأ کجرات و کروماندل داشتند، وارد جاوه، سوماترا و شبه جزیره مالزی شدند. به تدریج اسلام در این منطقه رو به گسترش نهاد. در سده‌های بعد از قرن نهم هجری که مقارن با روی کار آمدن حکومت گورکانیان مغول در هند بود، فارسی زبان رسمی و دیوانی هند شد.

حوزه مالزی و اندونزی ضمن پذیرش اسلام از تاثیرات فرهنگ فارسی برکنار نماند. حکایات فارسی امیرحمزه، اسکندر ذوالقرنین، طوطی‌نامه، حکایت بختیار از همین دوره به زبان فارسی برگردانیده شد و رواج یافت. در قرن شانزدهم میلادی صوفیان مالایایی چون حمزه منصوری، نورالدین رانیری و شمس الدین سوماترایی در کتابهایشان که به زبان مالی نوشتند، به اشعار فارسی بخصوص مثنوی مولانا و گلشن راز شیخ محمود شبستری استناد کرده‌اند. از شرح احوال این بزرگان برمی‌آید که مسافرتهایی به تایلند داشته و زبان فارسی را نزد مهاجران پارسی در شهری به نام «شهر نو» آموخته‌اند.۳

از قرن یازدهم هجری قمری به بعد یک سلسله مهاجرتهای مستقیم از یمن به ویژه از سرزمین حضرموت به جزایر مالی – اندونزی صورت گرفت که این مهاجران ضمن بومی شدن در محل، یک سلسله الفاظ عربی و قرآنی با تبلیغ مذهب شافعی به منطقه آوردند و این امور موجب افزایش رواج کلمات عربی در زبان مالی شد.۴ (امروزه در اثر تبلیغ مذهب شافعی، مسلمانان این کشور عمدتاً شافعی مذهب هستند. ویژگی این مذهب در حب اهل‌بیت علیهم‌السلام است.)۵

ضرورت تجارت حمل و نقل کالا از نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر و داد و ستد، با دیگران به منظور فروش کالاهای تولیدی و خرید کالاهای مورد نیاز، در حضور مسلمانان عرب و ایرانیان به منطقه مالی تاثیرگذار بوده است. بازرگانان که عمدتاً به منظور تجارت و بازرگانی به این منطقه می‌‌رفتند، همواره در این منطقه حضور داشته و گاه نیز در آنجا ماندگار شده و با بومیان آنجا در می‌‌آمیختند. برخی شواهد تاریخی مثل الواح و سنگ نوشته‌ها نیز دلالت بر این امر دارد و شاید قدیمی‌ترین آن سنگ قبری متعلق به زنی مسلمان باشد که در قرن پنجم هجری (قرن یازدهم میلادی) وفات نموده است. به تدریج با اسلام آوردن بومیان منطقه، خود این افراد باعث تبلیغ و گسترش اسلام شدند. مسلمانان و به ویژه ایرانیان در منطقه از اعتبار بالایی برخوردار بودند و گاهی اوقات اتفاق می‌‌افتاد که به مدارج و مناصب حکومتی نیز دست می‌‌یافتند.

سفرناهه‌های سیاحانی چون مارکوپولو (قرن سیزدهم میلادی) و ابن بطوطه (در قرن چهاردهم میلادی) موید این مطلب است. با مسلمان شدن حاکمان این منطقه در قرون ۱۴ و ۱۵، اسلام در این منطقه افزایش یافت و موجی از بومیان این منطقه مسلمان شدند.۶

---