اکواریوم چطور و چگونه

فعالیت در صنعت آکواریوم حتی به عنوان کار دوم می تواند سالانه تا ۵۰ میلیون تومان درآمد داشته باشد

فعالیت در صنعت آکواریوم حتی به عنوان کار دوم می تواند سالانه تا ۵۰ میلیون تومان درآمد داشته باشد.

امروزه با رشد پدیده ی شهرنشینی و ماشینی شدن زندگی، افراد برای پر کردن اوقات فراغت و ایجاد یک سرگرمی مناسب همراه با آرامش روحی و همچنین برطرف نمودن حس کنجکاوی خود و اطلاع یافتن از چگونگی زندگی آبزیان اقدام به نگهداری از آنها نموده اند.

● تاریخچه آکواریوم

اگرچه دورنمای دقیقی در مورد نگهداری ماهیان تزئینی در دست نیست با این وجود و از هزاران سال قبل در چین، ماهیان را به عنوان حیوان خانگی نگهداری می کردند. اولین آکواریوم در سال ۱۸۱۹ توسط مردی به نام Brande ساخته شد. اولین آکواریوم عمومی جهان در سال ۱۸۵۳ در لندن گشایش یافت و یک سال بعد توسط موسس این آکواریوم Philip gass کتابی در مورد نگهداری ماهیان آکواریومی به رشته تحریر درآمد.

اولین کتابی که در خصوص ماهیان تزئینی در ایران چاپ شد در سال ۱۳۴۹ ترجمه ای از یک کتاب روسی توسط آقای حسین فرپور بود.

● تهیه آکواریوم

برای تهیه آکواریوم خانگی باید علاوه بر دقت، ظرافت و علاقه به ماهیان تزئینی به نیاز رفتاری، تغذیه و تولیدمثلی آنها توجه کنیم و برای آنها محیط مناسب رشد و نمو ایجاد کنیم. برای ساخت یک آکواریوم به لوازمی از قبیل: شیشه، چسب، نبشی فلزی، پمپ هوا، بخاری ترموستات دار، فیلتر، دماسنج، ماسه و سنگ ریزه، کاردک، تور دستی، PHسنج گیاهان آبزی مناسب، آب مناسب و ماهی نیاز داریم.

● مدیریت کیفی آب آکواریوم

هدف از مدیریت کیفی آب حفظ کیفیت آب در حد مطلوب بوده به طوری که هیچ ماده شیمیایی خطرناکی نباید از خارج وارد این محیط شود و کلیه لوازم و دکوارسیون آکواریوم باید غیرسمی و غیررنگی باشد.

حتی به هنگام استفاده از چوب و انواع دکور تزئینی باید دقت کرد چون بعضی از چوب ها از خود ماده ای به نام «تانن» ترشح می کنند که برای ماهی سمی است. اگر از گیاه آبزی یا شاخه درختان برای تزئین استفاده می کنیم نباید به سموم شیمیایی آلوده باشد.

برای پرورش و نگهداری ماهی تزئینی باید به نیازهای محیطی و بیولوژیک ماهی توجه نماییم. ایجاد محیط مناسب از لحاظ پارامترهای کیفی آب نظیر: دما، درجه قلیایی، شوری، کدورت و دوره نوری از مواردی است که باید به آنها توجه کرد. آب از ضروری ترین نیازهای آبزیان است و فاکتورهای زیستی باید در حد مناسبی نگهداری شوند. ماهیان خونسردند و به تغییرات فیزیکی وشیمیایی آب حساسند.

محیط آبی نه فقط محیط زندگی، بلکه تامین کننده نیازهای حیاتی نظیر اکسیژن و غذا برای ماهی است. آب لوله کشی شهری حاوی کلر برای ضدعفونی است که این گاز برای ماهیان سمی است و ۲۴ ساعت قبل از ماهی دار کردن، آکواریوم باید آبگیری و هوادهی شود تا کلر دفع گردد.

برای جلوگیری از افزایش بار مواد آلی مدیریت تغذیه نیز لازم است. غذادهی بیش از حد باعث افزایش فضولات و پسماندها می شود که به شدت کیفیت آب را تغییر می دهد و به همین دلیل استفاده از فیلتر الزامی است.

● بررسی فاکتورهای فیزیکی وشیمیایی آب:

۱) درجه حرارت یا دما

براساس میزان تحمل ماهیان در دماهای مختلف آنها را به دو دسته ماهیان گرمابی و سردابی تقسیم می کنند. ماهیان گرمابی محدوده حرارتی ۲۲ تا ۲۸ درجه سانتی گراد را به خوبی تحمل نموده و در این دامنه، رشد و نمو می نمایند ولی ماهیان سردابی دمایی حدود ۴ تا ۱۴ درجه سانتی گراد را قابل قبول برای زیست می دانند.

برای انتخاب نوع ماهی باید به درجه حرارت مناسب برای زندگی آنها توجه نماییم. درجه حرارت آب تابع دمای محیط است. ماهیان به دلیل خونسردی قادرند دمای بدن را با حرارت محیط تطبیق دهند به شرط اینکه تغییرات آنی نباشد. در هنگام نقل و انتقال ماهی آکواریومی باید به تغییرات دمایی توجه کرد. بهترین کار گذاشتن ماهی آکواریومی در داخل کیسه نایلونی و قرار دادن کیسه محتوی ماهی در آب آکواریوم است، تا هم دمایی ایجاد شود. مدت زمان لازم برای هم دمایی حداقل ۳۰ دقیقه و حداکثر ۱ ساعت است. تغییرات ۳-۲ درجه در آب آکواریوم در طول شبانه روز طبیعی است ولی باید احتمال بروز تغییرات شدید را هم در نظر گرفت. بهترین کار استفاده از بخاری های ترموستات دار که پیچ تنظیم دما دارند می باشد، چرا که با چرخاندن پیچ، بخاری را در دمای دلخواه تنظیم می کنیم و در این حالت وقتی که دمای آب به درجه حرارت مطلوب برسد به طور اتوماتیک بخاری قطع و خاموش می شود. برای کنترل دمای آب آکواریوم بهتر است یک دماسنج درون آب قرار دهیم. بهترین راهکار پیشنهادی برای کاهش دمای آب تعویض ۳۰ درصد از آب آکواریوم است.

۲) :PH (درجه قلیایی)

مناسب ترین PH برای تمامی ماهیان ۷ است و PH ۸-۹ و به بالا و یا ۵ به پایین خطرناک بوده و باعث بروز مشکلات عدیده در نگهداری ماهی تزئینی می شود. برای تعیین PH از کاغذ PH متر مثل کاغذ تورنسل یا انواع معرف ها یا شناساگرهای رنگی مثل فنیل فتالئین و متیل اورانژ و یا در حالت دقیق تر از دستگاه PH متر دیجیتال استفاده می شود. هوادهی منظم، سیفون کردن و خروج فضولات و پسماندهای غذایی راهکارهای پیشنهادی برای تعدیل PH است.

۳) نور و روشنایی:

نور و روشنایی از مهمترین عوامل تعادل بیولوژیک است و موجودات آبزی برای رشد و نمو نیازمند جذب نورند. بهترین نور، نور خورشید است که دارای انواع اشعه های ماوراءبنفش به میزان مطلوب است اما نباید به طور مستقیم و به شدت وارد اکوسیستم آبی شود، چون می تواند سبب بروز مشکلات زیادی نظیر ازدیاد رشد جلبک و تغییرات دمایی در آب شود. در صورت عدم وجود نور خورشید از لامپ فلورسنت یا لامپ با نور سفید می توان استفاده کرد که باید به طول موج و مدت تابش نور توجه کرد. بهترین محل برای نصب روشنایی در چند سانتی متری سطح آب و بالای آکواریوم ها است. فقدان نور باعث کدورت آب و ایجاد رسوب قهوه ای روی شیشه آکواریوم می شود و از طرفی زمینه مناسبی برای رشد باکتری های بیماری زا را فراهم می کند.

وجود نور سبب رشد جمعیت فیتوپلانکتونی می شود که در صورت عدم کنترل باعث بر هم خوردن تعادل اکسیژن و دی اکسیدکربن می شود.

۴) درجه سختی آب

وجود ترکیبات کلسیم و منیزیم موجود در آب را سختی می گویند که این عناصر به صورت نمک یا اصلاح کلسیم و منیزیم در آب هست. از راهکارهای کاهش سختی آب جوشاندن آب است که منجر به رسوب کربنات کلسیم در سبک شدن آب می شود. همچنین استفاده از دستگاه سختی گیر که کار مبادله یا تعویض یون را انجام می دهد هم می تواند مفید باشد. مناسب ترین درجه سختی ۱۲-۳ است یعنی در حدود آب های سبک تا نیمه سنگین که برای ماهیان تزئینی پیشنهاد شده. سبکی زیر ۳ درجه ممکن است منجر به تغییر PH و اسیدی شدن آب گردد.

برای سنجش سختی می توان از دستگاه دیجیتال استفاده نمود ولی چون از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست استفاده از کیت های آزمایشگاهی سنجش سختی، پیشنهاد می شود. از جمله عواملی که می تواند سختی آب را تغییر دهند: دما-PH و از همه مهمتر سنگریزه ها، ماسه ها و صخره هایی هستند که در تزئین بستر آکواریوم استفاده می شوند. مثلا ترکیبات آهکی مثل مرجان و صدف قابلیت حل شدن در آب را داشته و باعث تغییر سختی می شود. اما استفاده از بازالت، گرانیت، کوارتز و سنگریزه های سخت مانعی ندارد.

● تغذیه ماهیان آکواریومی

برای پرورش ماهی، اطلاع داشتن از احتیاجات غذایی آن امری ضروری است تا بتوانیم نسبت به تغذیه فعالشان اقدام نماییم. تغذیه فعال تامین کننده مواد پایه تشکیل دهنده مواد غذایی نظیر: پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین و مواد معدنی می باشد. بعضی از ماهیان گوشتخوار و بعضی گیاه خوار و بعضی همه چیز خوارند. برخی از سطح و برخی از کف تغذیه می کنند.

در انتخاب غذا چند نکته اهمیت دارد:

۱) توجه به ترکیبات تشکیل دهنده ماده غذایی

۲) وزن غذا و رژیم مخصوص ماهیان آکواریومی

۳) دفعات و نوبت های غذادهی

۴) توجه به سطوح تغذیه ماهیان

۵) توجه به رفتارهای تغذیه ای ماهیان

۶) در نظر گرفتن سایز دهانی، سن و اندازه ماهیان

افراط در غذادهی نه تنها باعث دور ریختن غذا و از بین رفتن پول می گردد بلکه باعث به هم زدن کیفیت آب، کاهش اکسیژن محلول، افزایش دی اکسیدکربن و بار باکتری های موجود در آب می شود. به همین دلیل توصیه شده سریعا نسبت به سیفون و جمع آوری پسماند غذا از آب آکواریوم نماییم.

باید به اندازه ای به ماهی غذا دهیم که ۵-۳ دقیقه بعد از غذادهی دیگر اثری از غذا در آب آکواریوم وجود نداشته باشد.

چرخه طبیعی خود آکواریوم باید طوری باشد که تا اندازه ای غذای پایه را تامین کند تا اگر ۷-۳ روز اقدام به غذادهی نگردد، ماهیان از گرسنگی تلف نشوند.

غذای مصرفی برای ماهیان آکواریومی به دو دسته غذاهای خشک شده و کنسانتره و غذاهای زنده و طبیعی تقسیم می شوند.

غذاهای خشک شده و کنسانتره شامل پودرهای تشکیل شده از مواد گیاهی نظیر غلات و ذرت و یا با منشاء جانوری شامل قطعات خشک شده بدن جانوران آبزی نظیر سخت پوستانی چون دافنی و کرم ها بوده که پس از مرگ به قطعات ریز خرد و سپس خشک شده اند.

معمولا زرده تخم مرغ به صورت خشک شده و آرد ماهی و آرد گوشت، پودر خون و قطعات ریزشده گوشت و جگر گاو و گوسفند را می توان برای تغذیه ماهیانی که رژیم گوشتخواری دارند استفاده کرد.

نکته مهم اینکه این مواد در ابتدا به قطعات ریز تبدیل شده و در صورت لزوم برای نگهداری بیشتر منجمد گردند.

غذاهای زنده و طبیعی در حقیقت از طبیعت استخراج می گردند و یا منشا گیاهی دارند نظیر برگ و ساقه یا منشاء جانوری دارند که مهمترین آنها از خانواده سخت پوستان: دافنی، سیکلوپس و روتیفرها هستند. دسته دیگر جانوران تک سلولی هستند که شامل پارامسی است. دسته بعدی حشرات و لارو آنها هستند که شامل لاروپشه، مگس سرکه و مگس خانگی می باشند.

آخرین دسته آرتمیا است که گوشواره آبی نام دارد.

تغذیه ماهیان آکواریومی در دو مرحله ضروری است: مرحله اول دوره لاروی و نوزادی ماهیان است بخصوص پس از جذب کیسه زرده و شروع تغذیه فعال که می توان از آرتمیا، روتیفر و پارامسی استفاده کرد. مرحله دوم مرحله رشد گناد جنسی پس از بلوغ است که چون ماهی مولد برای تولید گامت جنسی نیاز به غذای با پروتئین و انرژی زیاد دارد مرحله مهمی است.

برای تغذیه ماهیان این نکته فراموش نشود که غذای طبیعی را به عنوان مکمل و یک هفته در میان باید در اختیار ماهی آکواریومی قرار داد.

نویسنده: عاطفه رضوانی