قاچاق فیلم , موریانه اقتصاد سینما

هنوز كارشناسان اقتصادی و سینمایی در این موضوع كه سینما در ایران صنعت است یا خیر به توافق نرسیده اند كه اقتصاد نیمه جان سینمای ایران پدیده ای با نام «قاچاق فیلم» را سد راه صنعتی شدن می بیند

هنوز كارشناسان اقتصادی و سینمایی در این موضوع كه سینما در ایران صنعت است یا خیر به توافق نرسیده‌اند كه اقتصاد نیمه‌جان سینمای ایران پدیده‌ای با نام «قاچاق فیلم» را سد راه صنعتی شدن می‌بیند.

توزیع غیر‌قانونی فیلم‌های در حال اكران بیش از گذشته بخش‌ خصوص را برای سرمایه‌گذاری در بخش فرهنگی ناامید كرده است. امسال تهیه كنندگان و سینما‌داران پس از فروش میلیاردی یك فیلم،رویای « نیمه شب تابستانی» را در سر می‌پروراندند كه «عشق فیلم»‌ها در مقابل گیشه سینما‌ها انتظار تماشای پرده نقره‌ای را می‌كشند اما به یك‌باره با «گزارش یك قتل» مواجه شدند كه «طعمه» آن اقتصاد سینما بود. «قاچاق فیلم» پدیده‌ای زهر‌آلود نام گرفت كه «افعی» وار صاحبان فیلم را در معرض خطر قرار داده است و حالا اهالی سینما به ویژه تهیه‌كنندگان «رد‌ پای گرگ» را دنبال می‌كنند تا شاید بتوانند «تجارت» را در سینما به عرصه‌ای كم مخاطره بدل كنند و قلب‌های به «تپش» افتاده اقتصاد سینما را آرامش بخشند. قاچاق فیلم‌های سینمایی شاید وسیله خوبی برای ایجاد اتحاد میان صنوف سینمایی شد تا «هم‌نفس» با یكدیگر از هراس اینكه سینمای ایران به «روز واقعه» خود نزدیك شود، نوای «می‌خواهم زنده بمانم» سردهند و« بوی كافور» پیچیده در فضای سینما را با «عطر یاس» معاوضه كنند.

مرتضی شایسته رئیس شورای مركزی اتحادیه تهیه‌كنندگان سینمای ایران بیش از دو دهه به تهیه فیلم‌های سینمایی پرداخته است او در گفت‌وگوی زیر بسیاری از راهكار‌های مقابله با این پدیده را بیان كرده است شاید آن زمان كه او فیلم «مادر» را تهیه می‌كرد روز‌های خوش آینده را ترسیم كرده بود و هرگز به فكر چنین شرایطی نیفتاده بود.

شایسته از اثر معكوس تكنولوژی در كشور به عنوان عامل بحران فعلی یاد كرد. او امیدوار است با پیوستن به قانون كپی رایت و وضع قوانین صریح علیه متخلفان بهره‌برداری غیر‌مجاز محصولات فرهنگی، ریشه این فساد خشكانده شود.

ـ به نظر شما راهكارهای مقابله با قاچاق فیلم و امنیت بخشیدن به فضای سرمایه‌گذاری در بخش فرهنگی چیست؟

مقابله با این پدیده شوم یك برنامه همه‌جانبه می‌طلبد،

مهم ترین بخش شاید بخش قانونگذاری باشد. باید تكلیف قانون در این موضوع روشن شود، در حال حاضر مجموعه قوانین كفایت نمی‌كند و كاستی‌هایی دارد. بنده شنیدم نمایندگان مجلس گفته‌اند در حال كارشناسی روی این موضوع هستند. بنده واقعاً تعجب می‌كنم چرا وقت را از دست می‌دهند. اصلاً نیازی به كارشناسی و وقت‌تلف‌كردن نیست. كشورهایی كه از ما در مسائل سینما پیشرفته‌ترند یك اقتصاد بزرگ هنری و سینمایی دارند. قوانین نوشته شده‌ای دارند كه می‌توان از آن الگوها استفاده كرد. كشورهای اروپایی، آمریكا، هندوستان و حتی امارات طبق همین قوانین، اقتصاد منظمی در فرهنگ خود دارند. حال كه این قوانین موجود است دلیلی ندارد ما همه چیز را خودمان از نو بنویسیم، می‌توانیم قوانین چند كشور شاخص را ترجمه و بررسی كنیم و همان را اجرا كنیم. الان می‌بینیم كه در این كشورها رسانه و فرهنگ به شكل گسترده در جریان است. تولیدات سینمایی فراوانی دارند و سرمایه‌های كلانی جذب بخش فرهنگشان می‌شود. به این دلیل كه در بخش قانونگذاری پایه‌های كار را محكم كرده‌اند و سینماگران و سرمایه‌گذاران از یك امنیت لازم برای كار برخوردارند. توصیه ما به نمایندگان مجلس، هیات دولت و مشخصا وزارت ارشاد این است كه قوانین آماده موجود است فقط به یك روتوش احتیاج دارد.

گویا قوانینی در این زمینه توسط نمایندگان مجلس پیش‌نویس شده است.

بله، قوانینی نوشته شده اما به نظر من خیلی قوانین ضعیفی است و آن صلابت لازم در آن دیده نمی‌شود. باید این نكته را در نظر گرفت كه تكثیر و قاچاق فیلم فقط ضرر زدن به سرمایه‌گذار و تهیه‌كننده فیلم نیست بلكه یك تخریب فرهنگی و گامی در جهت نابود كردن سینمای ایران است چرا كه در این راه كلیه هنرمندان و اهالی سینما متضرر می‌شوند. هر سالن سینمایی كه تعطیل می‌شود یك شهر از داشتن یك مجموعه فرهنگی محروم می‌شود و پركردن اوقات فراغت مردم به یك مساله تبدیل می‌شود. پس مهم ترین كار این است كه قانون هم در مسائل بین‌المللی و هم بهره‌برداری غیرمجاز محصولات فرهنگی در داخل كشور تكلیف را روشن كند. ضمن اینكه یك روز هم نباید كار را معطل كرد.

ـ آیا پیوستن به قانون كپی‌رایت در برنامه‌ها وجود دارد؟

ما باید به قانون كپی‌رایت بپیوندیم، من اصلاً نمی‌دانم این میزان مسامحه و تعلل به چه دلیل است در حال حاضر فیلم‌های ایرانی در شبكه‌های فارسی‌زبان خارج از كشور پخش می‌شود، در سوپرماركت‌های آن طرف، محصولات فرهنگی ایران فروخته می‌شود، آنها برای خودشان هفته فیلم برگزار می‌كنند. در شبكه‌های كابلی این كار در حال گسترش است. متاسفانه انگار مسوولان فرهنگی كشور اخبار و اطلاعات درستی از ابعاد این بهره‌برداری غیرقانونی ندارند. به بنده اطلاع دادند در استرالیا فیلم‌های ایرانی تكثیر و فروخته می‌شود اصلاً چند شركت راه‌اندازی شده برای این كار، دلیلش هم این است كه می‌گویند ایران كه قانون كپی‌رایت ندارد این گونه درآمد سینمای ایران به تاراج می‌رود و اقتصاد سینماست كه رنگ می‌بازد. در مقابل ما جرات نداریم یك فیلم استرالیایی را بدون خرید كپی‌رایت نشان دهیم. ما باید پروتكل كپی‌رایت را بپذیریم تا اینچنین شاهد اضمحلال اقتصاد در سینما نباشیم.

ـ به غیر از كارهای پایه‌ای در شرایط كنونی چگونه می‌توان با این پدیده مقابله كرد تا پیش از این اقتصاد و صنعت سینما متضرر نشود؟

باید یك واحد ویژه كشوری برای مبارزه با تخلفات و بهره‌برداری غیرقانونی از محصولات سمعی و بصری تشكیل شود و كار نظارت، بازرسی و مقابله ادامه پیدا كند. باید یك عزم ملی در قوه مقننه، قوه قضائیه و قوه مجریه ببینیم و ارگان‌های نیروی انتظامی و وزارت اطلاعات هم باید این مدیریت مبارزه را حمایت كنند. باید شرایطی فراهم شود كه قاچاقچیان این عرصه بدانند مجازات سنگینی در پیش دارند این‌گونه نباشد كه فروشگاهی ۲ روز تعطیل شود و دوباره آغاز به كار كند، باید محرومیت‌های صنفی و شغلی برای خلافكار در نظر گرفته شود.

شاید موضوعی كه می‌تواند به حل این بحران كمك كند این باشد كه ابتدا جا بیفتد این كار تخلف و قاچاق كالا محسوب می‌شود، با این تفاوت كه كالای مورد قاچاق یك كالای فرهنگی است. اگر این موضوع برای قانونگذاران هم روشن شود در تعیین مجازات دیدبازتری ایجاد خواهد كرد.

الان تقریباً در كشور جا افتاده این تخلف است، یك سرقت است و مال دزدی است. خوشبختانه به لحاظ شرعی رهبر معظم انقلاب و مراجع عظام تقلید، فتاوای لازم را صادر كرده‌اند. قوه قضائیه در این رابطه تقریباً به یك اجماع رسیده است و مقامات عالی قضائی واضح اعلام نظر كرده و تكلیف را روشن كرده‌اند. نیروی انتظامی تردیدی ندارد. در جلساتی كه با مسوولان نیروی انتظامی داشتیم همگی اذعان می‌كردند كه این یك جرم است و تخریب فرهنگی را به همراه دارد.

این موضوع در حال جا افتادن است فقط خلأ‌هایی وجود دارد كه این شبهات و ابهاماتی را به وجود آورده است. باید فعالیت یكپارچه شود و به قول آقایان در قوه قضائیه باید رویه واحد اعمال شود كه در هر شهر به یك طریق برخورد نشود و نیروی انتظامی، قوه قضائیه و ادارات سمعی - ‌بصری در سراسر كشور بدانند با این موضوع چگونه برخورد كنند. البته پایه كار توسط دستگاه قانونگذاری باید شكل‌گیری شود، قوه مقننه و مجلس باید كار را محكم كنند و دست قوه مجریه و قوه قضائیه را باز بگذارند با همین قوانین هم قوه قضائیه برخورد می‌كند اما باید طوری شود كه برای برخورد، نیروی انتظامی دنبال قانون نگردد.

ـ الان شرایط به گونه‌ای است كه باید متخلف شاكی خصوصی داشته باشد تا مورد پیگرد قرار گیرد یا نیازی به شاكی خصوصی نیست و دولت نقش مدعی‌العموم را ایفا می‌كند؟

نباید این‌گونه باشد كه نیاز به شاكی خصوصی باشد باید به گونه‌ای باشد كه دادستان‌ها در سراسر كشور به عنوان مدعی‌العموم وارد عمل شوند. چون موضوع قاچاق فیلم فقط ضربه‌زدن به تهیه‌كننده نیست بلكه ضربه‌زدن به كشور است. كار قاچاقچی هم تاراج اموال تهیه‌كننده است هم زیر سوال بردن مجوزهای قانونی وزارت ارشاد است. پس وزارت ارشاد و دادستان‌ها باید به میدان بیایند و به عنوان شاكی یقه مجرمان و قاچاقچیان را بگیرند با این ادعا كه قوانین دولتی زیر پا گذاشته می‌شود.

مگر پیش از این مسائل قاچاق فیلم مطرح نبوده كه مسوولان تازه به فكر وضع قوانین و پیوستن به قانون جهانی كپی‌رایت افتاده‌اند. چرا همیشه باید بیمار به مرگ نزدیك شود و بعد به تكاپو واداشته شویم.

از میانه‌های دهه ۷۰ این موضوع را مطرح كرده‌ایم از همان زمانی كه VCD تازه در حال راه افتادن بود احساس خطر كردیم. ارتقای تكنولوژی برای همه كشورها سودآور بوده اما برای سینمای ما زیان‌ده بوده است و این بسیار دردناك است كه به جای اینكه تكنولوژی وسیله‌ای برای رونق اقتصادی باشد به وسیله‌ای برای ركود اقتصادی بدل شده است. دلیلش هم این است كه خودمان را مجهز نكرده‌ایم. متاسفانه تغییرات پشت سر هم مدیران سینمایی و تعویض‌های مدیران در بخش فرهنگ به شدت مشكل‌ساز بوده است. تا یك مدیری آمده كه زیرساخت كار را فراهم و برنامه‌ای را پیاده كند تعویض می‌شود الان آقایان دارند برنامه می‌دهند دوباره زمزمه بلند می‌شود، من نمی‌دانم این چه كاری است مرتب این تزلزل در مدیریت فرهنگی كشور را به وجود می‌آورند كه اساس فرهنگ كشور را با مشكل مواجه كرده است. همین موضوع در بخش قانونگذاری هم وجود داشته است. این كار باید از سال ۷۵ انجام می‌شد. الان ما ده سال عقب مانده‌ایم اگر همین امروز هم انجام شود خوب است اما باز هم آن تلاش، عزم و اراده دیده نمی‌شود تا تكلیف قانون كپی‌رایت در قانون مشخص شود. بیشتر در حاشیه و در بحث‌های فرعی و غیراساسی این موضوع دنبال می‌شود. كارشناسان به حاشیه برده می‌شوند. در كشور كارشناسان زیادی داریم كه در زمینه اقتصاد سینما صاحبنظرند ضمن اینكه كار پیچیده‌ای هم نیست، باید دید هند و دیگر كشورها چه كرده‌اند، قرار نیست همه چیز را خودمان اختراع كنیم، می‌توان از كارشناسان خارجی استفاده كرد.

در حال حاضر در موضوع قاچاق فیلم دیده می‌شود كه همه عوامل مرتبط با سینما در مقابل آن موضع‌گیری كرده‌اند و مسوولان اقتصادی و فرهنگی كشور هم حداقل در كلام این عمل را مورد نكوهش قرار می‌دهند آیا در عمل هم روند پیشروی كار اینگونه است؟

اول اینكه بیشتر عملیات داخل تهران شكل می‌گیرد ثانیاً وزارت ارشاد هم بیشتر كار ستادی انجام می‌دهد. برای كارهای عملیاتی احتیاج به بودجه، نیروی زبده، واحدهای ویژه و نیروهای پشتیبانی و لجستیكی داریم. حجم عملیات نیروی انتظامی هم بسیار بالاست و حالا كار جدیدی از آنها خواسته شد، پس باید به همان نسبت بودجه و امكانات در اختیارشان قرار گیرد. متاسفانه این اتفاق رخ نداده است. باید برای وزارت ارشاد، نیروی انتظامی و وزارت اطلاعات بودجه‌ای ویژه این كار اختصاص یابد. ما نمی‌توانیم بدون بودجه انتظار داشته باشیم كار پیش رود. واحدهای مختلف مثل نیروی انتظامی و بسیج زمانی می‌توانند وارد گود شوند كه بودجه كافی داشته باشند.

ـ به نظر شما راه‌حل فوری خروج از بحران در حالت فعلی چه می‌تواند باشد؟

باید با دستور ریاست قوه قضائیه در هر استانی ستاد مركزی مقابله با قاچاق تشكیل شود. فروشگاه‌هایی كه محصولات قاچاق را می‌فروشند شناسایی و پلمب شوند، دستفروشی‌‌ها جمع‌آوری شود و نظارت بر فروشگاه‌های مجوزدار انجام شود. با متخلفان با قاطعیت برخورد و اعلام شود مراكز تكثیر و سرنخ‌ها را وزارت اطلاعات شناسایی كنند. اقدام ویژه فوری قضایی، انتظامی، حقوقی و مدیریتی لازم است تا شاهد فروكش كردن این ماجرا باشیم و امنیت نسبی ایجاد شود اما كار ریشه‌ای هم باید صورت گیرد. تا الان ما ندیده‌ایم خبری منتشر شود كه مثلا یك نفر در این زمینه دستگیر و محكوم شده باشد. یا از كسی كه ۲۰ هزار CD ضبط شده نشنیده‌ایم كه جریمه شده باشد. الان این تكثیر كار زیر پله‌ای نیست بلكه كار سازماندهی شده است. بحث دیگر كه در جلسه با مسوولان عنوان كردیم بحث امنیت ملی است. شبكه‌ای می‌تواند ۵۰۰ هزار CD تكثیر كند شاید كار‌های دیگر هم بتواند انجام دهد. این شبكه ضد ملی است. اگر نجنبیم این شبكه ممكن است كیان جمهوری اسلامی را با خطر مواجه كند.

شما به سرنخ‌ها اشاره كردید تاكنون مراكز تكثیر CD شناسایی شده‌اند.

مراكزی را شناسایی كرده‌اند، پروند‌های متعددی در پلیس امنیت عمومی و در قوه‌قضائیه تشكیل شده است. بهتر است مقامات قضایی در این خصوص صحبت كنند، در رده من نیست به این موضوع بپردازم.

---