منابع آبی ایران

به بهانه ۵ مهر روز جهانی گردشگری

آب نشانه‌ آبادانی و زندگی است. از این نظر منابع آبی در حوزه گردشگری کشورهای مختلف نقشی پررنگ دارند. بسیاری از کشورهای توسعه یافته سعی کرده‌اند از منافع اقتصادی حاصل از گردشگری در بهبود منابع آبی خود و همچنین رسیدگی به آنها برای توسعه پایدار بهره ببرند. ایران هم دارای منابع آبی بی‌شماری است که برخی از آنها در جهان یگانه هستند. از طرف دیگر شعار امسال روز جهانی گردشگری، «گردشگری و آب» است به همین دلیل در این شماره نگاهی داریم به برخی از این منابع ارزشمند آبی که هر کدام می‌توانند در توسعه گردشگری داخلی و خارجی و افزایش درآمدهای اقتصادی نقش مهمی داشته باشند.

● دریاچه سیاه‌گاو، ایلام

دریاچه سیاه‌گاو، تنها دریاچه دوقلوی کشور و یکی از نادرترین آثار طبیعی دنیا محسوب می‌شود. این دریاچه در ۴۵ کیلومتری جنوب‌ شرقی شهر آبدانان قرار دارد. رودخانه سیاه‌گاو پس از عبور از میان صخره‌ها و دره کبیرکوه، وارد دشت وسیع مورموری شده و به دو دریاچه دوقلو می‌ریزد. دریاچه نخست با اختلاف سطحی اندک، در بالادست دریاچه دوم قرار گرفته است. این دو دریاچه به وسیله کانالی طبیعی به طول ۷۰ متر، عرض ۸ متر و عمق ۴ متر به هم متصل شده‌اند. این دریاچه‌ها در اواخر زمستان و اوایل بهار یکی از تفرجگاه‌های اهالی آبدانان، دره شهر و دهلران محسوب می‌شوند. متاسفانه با وجود ظرفیت بالای گردشگری، این منطقه از گردشگر ملی عاری است و بیشتر گردشگرانش محدود به سطح استانی می‌شوند. از دیگر زیبایی‌های این دریاچه، آب زلال آن، ماهیان متنوع و رنگارنگ، نیزارهای پیرامونی، در ساعات میانی روز تشکیل طیف‌های متنوع نوری ناشی از آن است.

● چشمه گواز، کردستان

چشمه‌های آب معدنی گواز در ۵۰ کیلومتری شمال‌غربی کامیاران و ۱۰ کیلومتری شمال‌غربی روستای پلنگان در دامنه کوه‌های روستای گواز واقع شده است. آب این چشمه‌ها گوگردی بوده و دارای سولفور است. در محل خروج آب از دل زمین، رنگ آن شیری است که نشان‌دهنده وجود ترکیبات آهن در این آب‌هاست. گردشگران بسیاری در فصل بهار و تابستان از سنندج، کامیاران و مریوان به این گردشگاه درمانی می‌آیند تا از آب قابل شرب این چشمه‌ها نوشیده و در آن استحمام کنند. آب این چشمه‌ها برای بهبود رماتیسم، بیماری‌های تنفسی، آلرژی و بیماری‌های پوستی بسیار موثر است. وجود مناظر بکر طبیعی، پوشش گیاهی مناسب و آب و هوای خوش سبب شده گردشگرانی که به قصد درمان به این منطقه سفر می‌کنند مدتی را نیز در گردشگاه‌ها و مراکز تفریحی آن سپری کنند.

● دریا بندر، چابهار

دریای عمان شاخه‌ای از دریای عربستان است که میان شمال کشور عمان و کرانه‌های جنوب شرقی ایران قرار گرفته و تنگه‌ هرمز آن را به خلیج‌فارس مرتبط ساخته است. مهم‌ترین بندر در کرانه این دریا بندر چابهار است. چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران است که لنگرگاه‌های آن قابلیت پهلوگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیما را دارد. این شهر علاوه بر موقعیت بازرگانی، دارای جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسیاری است. موج‌های این منطقه قابلیت خوبی برای موج سواری دارد و خلیج چابهار یکی از بهترین نقاط جهان برای ورزش موج‌سواری به شمار می‌رود.

● آبشار آتشگاه، چهارمحال و بختیاری

آبشار آتشگاه در ۱۹۰ کیلومتری شهرکرد و ۴۰ کیلومتری شهر لردگان، در شمال روستای آتشگاه قرار دارد. این آبشار که در میان دره‌ای تنگ قرار گرفته، ۳ کیلومتر آبشار های کوتاه و بلند پیاپی را در مسیر رود شکل می دهد. مسیر آبشار از بالای دره و از سرچشمه شروع شده و پس از گذشتن از پستی و بلندی‌های فراوان دره به رودخانه خرسان می‌ریزد. وجود همین پستی و بلندی‌ها در طول مسیر آبشار و شیب تند دره، سبب پدید آمدن آبشارهای متعدد کوچک و بزرگ شده و بر زیبایی آبشار آتشگاه افزوده است. در اطراف آبشار پوشش گیاهی همچون درختان گردو، بلوط و زبان گنجشک سبب سرسبزی شده‌اند. تمامی این زیبایی‌ها در کنار آب و هوای خنک و دل‌انگیز دره محیطی آرام و دلنشین را برای گردشگران فراهم کرده است.

● غار آبی یخ مراد، البرز

این غار در آبادی شاه‌پل در ۱۰۴ کیلومتری تهران کنار جاده چالوس قرار دارد. غار یخ مراد در گذشته زیر آب بوده و در حقیقت یک غار زیردریایی محسوب می‌شود. دهانه غار به طول ۵ /۹ متر و ارتفاع ۳ متر رو به شمال شرقی باز شده است. غار یخ مراد دارای باد گیر و هواکش‌های بی‌شماری است که سبب ورود هوا با شدت به داخل غار شده و هوای آن را فوق‌العاده سرد می‌کند. در نتیجه این سرما آب‌های موجود در غار به حالت انجماد درمی‌آیند و در اواسط ماه دوم بهار یخ‌ها شروع به ذوب شدن می‌کنند. نکته قابل توجه درخصوص غار یخ مراد چهار طبقه بودن بخش‌هایی از آن است که در یک امتداد عمودی به عمق ۲۰ متر روی هم منطبق شده‌اند. ظاهرا غار یخ مراد تنها غاری است که تاکنون با این کیفیت مشاهده شده است.

● ساحل، جزیره قشم

یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های اکوتوریستی هر کشوری سواحل آن محسوب می‌شوند. کشور ایران نیز با داشتن ۷۰۰ کیلومتر ساحل مشترک با دریای مازندران در شمال، ساحلی به طول ۱۸۰۰ کیلومتر با آب‌های نیلگون خلیج‌فارس و دریای عمان و جزایری همچون قشم و کیش، در این حوزه جزو کشورهای غنی محسوب می‌شود. جزیره قشم با وسعتی نزدیک به ۱۵۰۰ کیلومتر مربع، بیشترین سواحل و کرانه‌ها را در بین جزایر خلیج‌فارس به خود اختصاص داده است. سواحل زیتون، سیمین، جزایر ناز، سوزا، مسن، شیب‌دراز، سلخ و دوستکو از دیدنی‌ترین سواحل جزیره قشم محسوب می‌شوند. از ویژگی‌های ساحل‌شناختی این جزیره، تنوع سواحل صخره‌ای، ماسه‌ای و گِلی آن است که چنین خصوصیتی به طور یکجا در کمتر جزیره‌ای یافت می‌شود. سواحل شنی و ماسه‌ای نقره فام و سیمین براق نیز از دیگر انواع سواحل در جزیره قشم محسوب می‌شود. ساحل صخره‌ای زیتون، ساحل شنی سیمین و سواحل گلی لافت و جنگل‌های حرا تنوع سواحل قشم را نشان می‌دهند. ساحل صخره‌ای ریگو معروف به ساحل لاک‌پشت‌ها نیز از دیگر سواحل زیبای جزیره قشم است که لاک‌پشت‌ها در آنجا برای نفس‌گیری و تغذیه به روی آب می‌آیند.

● تالاب چغاخور، چهارمحال و بختیاری

تالاب بین‌المللی چغاخور در ۶۵ کیلومتری شهرکرد، در مسیر جاده شهرکرد ـ خوزستان قرار دارد. این تالاب که با مساحتی حدود ۲۳۰۰ هکتار در دامنه ارتفاعات برآفتاب و کلار در ارتفاع ۳۸۳۰ متری قرار گرفته، دارای فضای وسیع، هوای مطبوع‌ و چشم‌اندازهای زیبا است. وجود انواع پرندگان مهاجر و بومی مانند فلامینگو، حواصیل، لک‌لک و مرغابی به همراه آبزیانی که کولی و کپور از مهم‌ترین آنها هستند، این تالاب را در ردیف یکی از کانون‌های مهم جذب گردشگری در چهارمحال بختیاری قرار داده ‌است. از دیگر جاذبه‌های این تالاب در تابستان دیدن زندگی عشایر بختیاری و روستاهای بختیاری‌نشین اطراف چغاخور است. بهترین زمان‌ برای بازدید از این تالاب فصل‌های بهار و تابستان است.

● رود گاماسب، همدان

رود گاماسب از حوالی کوه الوند در همدان سرچشمه می‌گیرد. این رود مسیر طولانی و پرفراز و نشیبی را طی می‌کند. گاماسب پس از دریافت شاخه‌آب‌‌هایی از ملایر و تویسرکان و نهاوند از بستر باریک کوهستانی گذشته و در قریه بیستون از پای بیستون عبور کرده و به کرمانشاه می‌رسد. رود گاماسب پس از کرمانشاه وارد لرستان شده و پس از عبور از ایلام به سوی جلگه خوزستان روان می‌شود. در قسمت غربی خوزستان قسمتی از آب آن به مصرف آبیاری می‌رسد و قسمتی دیگر به طرف دجله جریان می‌یابد ولی قبل از آن‌که به دجله برسد در باتلاق‌های شرقی دجله محو می‌گردد. گاماسب در مسیر خود از سرچشمه تا خوزستان نام‌های مختلفی به خود می‌گیرد.

● جزیره کیش، هرمزگان

جزایر به سبب محصور بودنشان در میان آب‌ها، همواره یکی از مکان‌های مورد علاقه گردشگران بوده‌اند. بسیاری از کشورهای جهان که از این نعمت خداداد برخوردارند، سعی کرده‌اند از این منبع بالقوه استفاده کرده و با تنوع بخشیدن به جاذبه‌های جزایر خویش بر منافع اقتصادی حاصل از آن بیفزایند. جزیره کیش را به جرات می‌توان محبوب‌ترین مقصد گردشگران در جنوب ایران دانست. این جزیره با وسعتی حدود ۸۵ کیلومتر مربع شکلی بیضوی دارد. جزیره کیش دارای سابقه تاریخی طولانی است و از گذشته مرکز ارتباطات بازرگانی بین هندوستان، ایران و بین‌‌النهرین بوده است. امروزه کیش همچنان به عنوان منطقه‌ای تجاری شناخته می‌شود و توانسته علاوه بر این به یکی از مراکز اصلی گردشگری تفریحی در ایران بدل شود.

● پارک ملی دریایی نای‌بند، بوشهر

پارک ملی نای‌بند سال ۱۳۸۳ به عنوان نخستین پارک ملی دریایی ایران ثبت شد. این پارک دریایی با مساحت ۴۹ هزار و ۸۱۵ هکتار، در دو استان بوشهر و هرمزگان قرار گرفته است. پیش‌تر در سال ۱۳۵۷ خلیج نای‌بند به همراه بخشی از دماغه نای‌بند با مساحت ۱۹‌هزار و ۵۰۰ هکتار به‌عنوان منطقه حفاظت شده، ثبت گردید. اهمیت این پارک ملی دریایی به سبب تنوع زیست گیاهی و جانوری آن است. باید استقرار این پارک در دو محدوده خشکی و دریا را علت این امر دانست. ارزشمندترین پوشش گیاهی این منطقه را جنگل‌های حرا و درختان انجیر معابد تشکیل می‌دهند. کل، بز وحشی، قوچ، میش، آهو، جبیر و پلنگ از مهم‌ترین گونه‌های جانوری پارک ملی نای‌بند محسوب می‌شوند. در محدوده دریایی این پارک، کلونی‌های مرجانی و علف‌های دریایی، مهم‌ترین گونه‌های زنده به‌شمار می‌روند.

آیسا اسدی