بیایید مملکت مان را دوست بداریم

دکتر هادی غنیمی فرد, رییس خانه صنعت و معدن, معتقد است در اجرای طرح های ضربتی, برخی ملاحظات اجرایی لحاظ نشده است

هدفمندسازی یارانه ها که به یک جراحی عمیق اقتصادی تعبیر می شود، به همان سادگی که برخی افراد تصور می کنند، صورت نخواهد گرفت. یک برنامه ریزی زنده زمانی موفق خواهد بود که لحظه به لحظه مورد بررسی قرار گیرد و ابهامات پیش آمده در روند بررسی آن اصلاح شوند. نباید تا پایان زمان در نظر گرفته شده در برنامه، با هدر رفتن منابع باارزش کشور، انتظار افزایش بازدهی طرحی را داشت که ابهامات آن به قوت خود باقی هستند.

لذا در این راستا لازم است دولت به صورت خشک برخورد نکند و جایی که اصلاح لازم باشد، به انجام آن تن در دهد. در این میان طولانی شدن مدت تصویب لایحه هدفمندی یارانه ها می تواند تأثیری منفی از خود برجای بگذارد که این امر، دولت را مجبور به تخطی از برخی موارد مندرج در لایحه و حتی سایر برنامه ها می کند. ما در دوران دولت آقای هاشمی به این قضیه برخورد کردیم. در آن زمان، مقدار زیادی برنامه ارایه شد که اکثراً مفید و دارای توجیه اقتصای بودند، ولی ناگهان وارد یک دوران تعطیلی فعالیت شدیم که نتیجه آن نیمه کاره ماندن برنامه هایی بود که با حذف هزینه های گزاف آغاز شده بودند. گذشت زمان باعث شد دیگر برنامه های مذکور، توجیه اقتصادی نداشته باشند و در واقع، منابع کشور به دلیل تأخیر در اجرایی شدن برنامه ها هدر رفتند.

● اصلاً یارانه چیست و از کجا پرداخت می شود؟

نکته مهم در بُعد تأمین مالی منابع یارانه ها این است که دولت ابتدا پول و سرمایه ای را که متعلق به خود ما است، می گیرد و بعد، مقداری از آن را به صورت یارانه از طرق مختلف بین مردم تقسیم می کند. مالیات، عوارض، درآمد نفت و سایر منابع، همگی از جیب مردم تأمین می شود که درصدی از آن به صورت یارانه به جامعه برگشته است. هدفمند کردن یارانه ها، یک منبع درآمدی جدید نیست و در اصل، هدفمندی یارانه ها، به نوعی کور کردن بخشی از مخارج دولت است و لازم نیست برای آن جایگاه جدیدی تعریف کرده و از آن بدتر، جهت خرج کردن آن برنامه ریزی کنیم. در واقع ما باید جلو هزینه های اضافی را بگیریم، نه به فکر منابع جدید درآمد و هزینه های جدید باشیم. پس دولت پولی را که بابت یارانه می دهد از جای دیگری غیر از خود ما به دست نمی آورد. در واقع این یک حرکت چرخشی است که در همین دریافت و پرداخت ها، بخشی از آن هدر می رود و بخشی خرج اضافه می شود و نهایتاً به دست فرد مورد نظر هم نمی رسد.

یک عیب بزرگ در کشور ما که بعد از انقلاب هم تشدید شد، وجود طرز تفکر تمرکزی بود. یعنی در ایران، همه دولت ها بر این باورند که تمام درآمدها و خرج های کشور را باید خود به دست گیرند. این درست نیست، چرا که دولت نوکر مردم است و اگر با این مطالب به صورت منطقی و واقعی مواجه شویم، آن وقت دولت متوجه جایگاه اصلی خود یعنی خدمت گزاری می شود. راه حل این اتفاق آن است که همگی مملکت مان را دوست بداریم. این موضوع مربوط به قشر یا افراد خاصی نمی شود، بلکه باید تمامی افراد جامعه از یک کارگر ساده تا بالاترین رده های کشور، خالصانه مملکت خود را دوست داشته باشند. همگی باید بدانیم جوانی که بیکار است، فرزند همه ما است. متأسفانه حتی در مواردی شاهد آن هستیم اگر فردی هم می خواهد کار مثبتی انجام دهد، جلو راهش مانع تراشی می کنیم. تنها با این فرهنگ و احساس است که هر کسی وظیفه خود را در قبال کشور خود می داند و بهترین ابزار ممکن را جهت اصلاح وضع موجود جامعه در اختیار می گیرد. در این صورت است که همه افراد به دنبال توسعه و آبادانی کشور خواهند رفت و به سادگی در پروسه رشد کشور مشارکت فعال خواهند کرد.

در حال حاضر، بنزین مصرفی اروپا برعکس ایران با هزینه های گزافی به دست می آید و با قیمت بالایی هم به فروش می رسد. بخش عمده ای از یارانه پرداختی کشور که بالغ بر ۹۵ درصد کل یارانه ها را شامل می شود، به حامل های انرژی اختصاص دارد. بحث اسراف و هدرروی انرژی در کشور ما جدّی است و متأسفانه مردم نسبت به این مقوله کاملاً بی تفاوت شده اند. ارزانی و دسترسی آسان به این منابع، علت اصلی هدررفت انرژی و تحمیل هزینه های فراوان به کشور است. این امر در صورتی که همگان به همان اصل مسؤولیت پذیری در قبال کشور بازگردند، مسیری صعب نخواهد بود. اینها بخشی از مباحثی است که باید در بحث هدفمندی یارانه ها مدّنظر داشته باشیم.

طرح هدفمندی یارانه ها برنامه ای خوب و منطقی است، به شرطی که تماماً مراقب باشیم که به بیراهه نرود، چراکه به دنبال اجرای مناسب این طرح می توان بسیاری از مسایل حال و آینده کشور را سامان داد.

در این بین مسایلی مطرح است که اشاره به برخی از آنان خالی از لطف نیست. دولت در سال های اخیر اجرای فعالیت هایی را بر عهده گرفته که بیشتر نشان از خامی طرح ها و مراحل اجرایی آنها دارد. یکی از این موارد، اجرای طرح مالیات بر ارزش افزوده است. اجرای چنین طرحی نیازمند بررسی و برنامه ریزی دقیق تر و شرایط مناسب تری بود که به آنها توجه کافی نشد. دولت برای اجرای این طرح، بیش از مبلغی که به عنوان مالیات بر ارزش افزوده دریافت می کند، باید برای هزینه اجرای طرح در نظر بگیرد به علاوه در قانون اساسی کشور آمده که هیچ کس را نمی توان برخلاف میلش به انجام کاری مجبور کرد. اجرای طرح مذکور به این معنا است که فروشنده نهایی که دریافت کننده مالیات است، به نوعی مأمور مالیاتی دولت خواهد بود و این بر خلاف خواسته افراد است. حال آن که اگر همه سازمان ها و افراد به درستی به وظایف خود عمل می کردند، نیازی به اتخاذ شیوه های اینچنینی نبود.

● خدا به داد اجرا برسد!

در بیشتر مواقع، عیوب یک طرح در مرحله اجرا خودنمایی می کند و فکر و تئوری ممکن است خالی از عیب باشند؛ هرچند در این میان می توان با مطالعه و بررسی دقیق به پیش بینی های نسبتاً درستی رسید. یکی از موارد مهمی که در این زمینه باید به آن اشاره کرد، بحث نحوه نظارت بر اجرای صحیح طرح های دولت در سطح جامعه است. به عنوان مثال برای کالاهای مصرفی روزانه مردم، این که تا چه حد، درصد سهم یارانه از قیمت آن کالا درست محاسبه شده باشد و آیا به همان میزان و با سازوکار معین، این مبلغ از محاسبات کسر خواهد شد، موضوع مهمی است. این که از همین الان گروهی از فروشندگان روند فزاینده افزایش قیمت ها را آغاز کرده اند، نیازمند افزایش بُعد نظارتی دولت برای جلوگیری از عواقب اجرای طرح است.

در نهایت باید به این نکته اشاره کرد که فرهنگ سازی و اطلاع رسانی در سطح عموم جامعه در کنار اجرای دقیق و با نظارت طرح هایی که برای سلامت جامعه مفید هستند، به علاوه استفاده از ظرفیت های کارشناسی در اجرای امور در شرایط اقتصادی خطیر کنونی جامعه ضروری و انکار ناپذیر است.