کوچک اما تاثیرگذار

وام های خرد و نقش آن در معیشت افراد به شدت فقیر

«فوستینا کووی» در حال جابجا کردن سبدهایی است که آنها را از نشاسته و بارهنگ پر کرده است. مغازه‌ کوچک او در بازار حومه‌ آکرا، پایتخت غنا قرار دارد؛ در محله‌ای فقیرنشین و حاشیه‌ای. اما با این حال، فوستینا در حین کار کردن چنین می‌گوید:

«گروه مای» [MY GROUP] من و فرزندانم را از فقر نجات داد؛ چرا که اکنون پس از مدت‌ها، می‌تواند شکم دو فرزند خود را سیر کند و آنها را به مدرسه بفرستد.

خانم کووی یکی از میلیون‌ها فقیری است که از «وام‌های خرد» (Microcredit) سود برده‌اند: صندوق‌های پس‌انداز‌ روستایی و انجمن‌های اعطای وام. میلیون‌ها نفر همچون او، به لطف این وام‌های خرد و به‌رغم درآمد اندک‌شان، به زندگی ادامه می‌دهند. دسترسی به ساده‌ترین خدمات مالی به ثبات درآمدهای آنها می‌انجامد و باعث می‌شود آسیب‌پذیری آنها نسبت به بیماری‌ها و فجایع طبیعی کاهش یابد. سیلی غیرمنتظره یا یک بیماری‌ عفونی می‌تواند خانواده‌ای فقیر را از بیخ و بن ویران سازد یا آنها را به دندان‌های تیزِ کوسه‌های نزول‌خوار بسپارد.

حدودا دو میلیارد نفر با درآمدی کمتر از روزانه ۲ دلار در این سیاره زندگی می‌کنند که به بانک‌های رسمی دسترسی ندارند. طی ۲۰ سال گذشته، گروه‌های متعددی از وام‌دهندگان خرد تلاش کرده‌اند تا خدمات مالی را برای ایشان فراهم کنند. اما برخی از اجتماعات- فقیرترین، کم‌جمعیت‌ترین و دورترین آنها- هنوز برای وام‌دهندگان خرد جذابیتی ندارند و فقیرترین فقرا اغلب از هر نوع بدهی- حتی ناچیز‌ترین آنها- می‌هراسند. برخی از اقتصاددان‌ها باور دارند نیاز اساسی فقرا پس‌اندازکردن است، البته اگر بتوانند وجه نقد خود را به شکل بهتری مدیریت کنند.

صندوق خیریه‌ «کر اینترنشنال» (CARE International)، در سال ۱۹۹۱ در نیجریه طرحی جدید را به اجرا گذاشت تا در امر پس‌انداز به فقرا کمک کند- فرم اولیه‌ای از بانکداری که صندوق‌های پس‌انداز روستایی و انجمن‌های وام‌دهی خوانده می‌شد. این فرم بر پس‌انداز مبتنی است و نه بر بدهی و خود اعضای اجتماعات آن را مدیریت می‌کنند و نه حرفه‌ای‌ها.

از آن زمان به بعد، «کر اینترنشنال» و دیگر سازمان‌های غیردولتی (NGO)- از جمله پلن اینترنشنال (Plan International)، آکسفام یو اس (Oxfam US)، کاتولیک رلیف سرویس (Catholic Relief Services) و بنیادِ آقا خان (Aga Khan Foundation)- مشوق و حامی صندوق‌های پس‌انداز روستایی بوده‌اند. این طرح‌ها آن چنان موفق هستند که اکنون در سرتاسر آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین در حال گسترش‌اند- صندوق‌های پس‌انداز اکنون در ۵۴ کشور ۶/۴ میلیون نفر عضو دارند.

جان شیلر، یکی از متخصصان وام‌های خرد که همکار «پلن اینترنشنال» است، معتقد است: «مردم این طرح‌ها را دوست دارند، چرا که چنین طرح‌هایی به آسانی قابل فهم هستند و بازگشت پس‌اندازها بسیار بالا، یعنی حدودا ۲۰ تا ۳۰ درصد است. وام‌گیرندگان عموما ماهانه بهره‌ای با نرخ ۵ تا ۱۰ درصد می‌پردازند و این مبلغ را باید هر سه ماه یکبار بپردازند. شاید این نرخ‌ها به‌نظر رباخوارانه بیاید، اما مردمی آنها را تعیین کرده‌اند که عملا خودشان به خویشتن وام می‌دهند و همان بهره‌ای را که خود می‌پردازند، پس‌انداز می‌کنند.

یک صندوق پس‌انداز روستایی معمولا ۱۵ تا ۳۰ عضو دارد که پس‌اندازهای خود را به صورت مشترک سرمایه‌گذاری می‌کنند. هر یک از آن‌ها سهمی از صندوق را می‌خرند، اما همگی می‌توانند از این صندوق وام بگیرند. به‌علاوه، همه باید مبلغ اندکی نیز به صندوقی اجتماعی واریز کنند که به‌عنوان بیمه‌ خرد عمل می‌کند. اگر یک عضو دچار مشکلی ناگهانی شد، می‌تواند سرمایه‌ خود را طلب کند.

اعضا، مدیر را انتخاب می‌کنند و هیات امنایی شکل می‌دهند. بر اساس قواعد تعیین‌شده اعضا تصمیم می‌گیرند چند جلسه در ماه داشته باشند، چه نرخ بهره‌ای معین کنند و چه وام‌هایی در اختیار مشتریان بگذارند. در پایان یک دوره (که عموما یک سال به طول می‌انجامد) همه‌ پول انباشت‌شده از خلال پس‌اندازها و بهره‌ گرفته‌شده بر اساس سهم اعضا بین ایشان تقسیم می‌شود و دور جدیدی آغاز می‌گردد. وقتی یک گروه به حد کافی در کار خویش تخصص یافت، می‌تواند وظایف اضافی همچون فراهم ‌آوردن آموزش‌های ضروری در زمینه‌های کشاورزی، بهداشت، مدیریت و کسب و کار را نیز در دستور کار قرار دهد.

اعضا می‌توانند آنچه را آموخته‌اند، به دیگر دهکده‌ها نیز منتقل کنند. در دهکده‌ خانم کووی صندوق وام خرد پس از نه ماه سود را بین اعضا تقسیم کرد و حالا خانم کووی می‌تواند با سهم خویش، خانواده‌اش را در بیمه‌ ملی غنا ثبت نام کند و اجاره‌ دکه‌اش در بازار را بپردازد. اکنون خانم کووی می‌خواهد در زادگاه خویش، یعنی روستای «آبوکوبی» که نزدیک «آکرا» (پایتخت غنا) است، زنان دیگر را نیز سازماندهی کند. به قول خود او، صندوق‌های پس‌انداز می‌تواند زندگی آنها را نیز دگرگون کند.

مترجم: امین گنجی

منبع: اکونومیست

متن اصلی (انگلیسی) این مقاله در سایت نشریه اکونومیست به آدرس زیر قابل دسترسی است:

http://www.economist.com/node/۲۱۵۴۱۴۲۹/