متهمان خوشنام

ناصرالدین شاه که یکی از طولانی ترین سلطنت ها را از آن خود کرده بود هنگام مرگ محمدشاه ۱۶ سال داشت

● میرزارضا کرمانی

ناصرالدین شاه که یکی از طولانی ترین سلطنت ها را از آن خود کرده بود هنگام مرگ محمدشاه ۱۶ سال داشت. او به تدبیر امیر که پیشکارش بود با لشگری آراسته به تهران آمد. در حالی که حدوداً ۴۰ روز حکومت تهران به دست مادرش مهدعلیا بود در زمان سلطنت نسبتاً طولانی ناصرالدین شاه حوادث مختلفی رخ داد چون شورش بابیه که از زمان محمدشاه شروع شده بود و در دوره ناصرالدین شاه دوباره سر برآورد که با تدبیر امیرکبیر ظاهراً به سکوت نشست. شورش هایی در خراسان، واقعه هرات و جنگ مرو و خروج شیخ عبیدالله و... در زمان وی به وقوع پیوست. مهم ترین امتیازی که در زمان این شاه قاجار به خارجیان داده شد، در زمان صدارت میرزاعلی اصغرخان امتیازی بود که به ماژور تالبوت (کمپانی رژی) به مدت ۵۵ سال داده شد تا خرید و فروش تنباکو را منحصراً به دست داشته باشد که با مخالفت مردم و علما مواجه شد و بالاخره با فتوای میرزای شیرازی و همکاری میرزاحسن آشتیانی دولت ناچار شد قرارداد را لغو کند. جنبش یا نهضت تنباکو اولین رویارویی دولت با ملت بود و ایرانیان فهمیدند مورچگان را چو بود اتفاق/ شیر ژیان را بدرانند پوست، در واقعه تنباکو قدرت علمای واقعی شیعه و اطاعت مردم از آنها طوری بود که حتی زنان ناصرالدین شاه در دربار کوزه قلیان ها را شکستند، یکی از وقایع ننگین دوره سیاه ناصری فرمان قتل امیرکبیر بود که در حال مستی و نظربازی به دست امینه اقدس داد که در این راستای خیانت و جنایت به پدر نامرحومش تاسی کرد که او هم میرزا ابوالقاسم فراهانی معروف به قائم مقام را کشت و آنقدر این عمل زشت و ننگین بود که حتی خود ناصرالدین شاه هم سخت پشیمان شد و آن را به زبان می آورد. ناصرالدین شاه قبل از مسافرت به اروپا به شاهزاده عبدالعظیم می رود و در مراجعت چند تن سرباز به قصد شکایت به کالسکه او نزدیک می شوند که ملتزمین رکاب مانع می شوند. شاکیان ناراحت شده و چند سنگ به ممانعت کنندگان زده که دو تای آن به کالسکه شاه می خورد. شاه چنان عصبانی شد که فرمان داد آنها را که ۱۰ نفر بودند گرفتند و ۹ نفر آنان را بدون محاکمه طناب انداختند، مظلومیت سربازان بیچاره تمام مردم را متاثر کرد. مرحوم مخبرالسلطنه می نویسد؛ هنگام مسافرت ناصرالدین شاه به اروپا در برلن امپراتور گیم اول هنگام گفت وگو گوشه یی هم به قضیه کشتن سربازان بی گناه می زند ولی ناصرالدین شاه هنگام خداحافظی می گوید؛ بدون گردن زدن عدالت نمی شود، (خاطرات و خطرات، ص ۱۳۱)

البته ناصرالدین شاه سه بار به اروپا رفت با پول قرض گرفته از خارجیان که یک بار هنگام صدراعظمی میرزا علی اصغرخان مبلغی ۲۲ میلیون مناط از روسیه گرفت و خرج کرد. البته در زمان ناصرالدین شاه اصلاحاتی هم که عمدتاً از غرب تقلید شده بود انجام شد ولی متناسب با دوره طولانی حکومت او نبود. انتشار افکار آزادیخواهی در بین مردم که سیدجمال الدین اسدآبادی و میرزا ملکم خان سردمداران آن بودند و انتشار روزنامه هایی چون قانون در لندن، اختر در استانبول و حبل المتین در کلکته که به دلیل سانسور شدید پنهانی به ایران وارد می شد. ناصرالدین شاه در همه امور مملکت دخالت می کرد (چون شاه آریامهر،) و اصولاً همان طور که کسی جرات نداشت به شاه آریامهر راست بگوید و به رضاشاه دروغ، در حضور ناصرالدین شاه هم کسی جرات گفتن از «قانون» را نداشت، دوره سلطنت ناصرالدین شاه به نام دوره سیاه ناصری نامیده می شود که او بود و مشتی دوله و سلطنه و خان و میرزا که خون «رعیت» را می مکیدند که گویی جز «اصغا فرمایشات ملوکانه» و تامین مخارج حرمسرا و عیاشی های او و اعوان و انصارش وظیفه دیگری نداشتند و در نهایت حوصله رعیت شریف و نجیب ایران سر آمد و شعله انتقامش در قالب تیری که از طپانچه میرزارضا کرمانی درآمد پیکر او را در صحن شاهزاده عبدالعظیم به زمین انداخت.

برای این متهم خوشنام که ملتی را از سلطه شاهی منفور نجات داده بود مجلس یادبود هم گرفته شد.

● عباس آقاتبریزی

گرانفروشی اتابک

میرزاعلی اصغرخان اتابک که هم دوره استبداد صدرالاعظم بود و هم رئیس الوزرای مشروطه بود و می توان تا همین جا به نحوه تفکر و مشی سیاسی او پی برد، از زمان ناصرالدین شاه تا محمدعلی شاه مشاغل نان و آب داری داشته است.

در زمان صدارت عظمایی ایشان دولت قرضه یی به مبلغ ۲۲ میلیون مناط از روسیه قرض گرفت که به مدت ۷۵ سال از قرار پنج درصد سالیانه باید مبلغ ۱۶۰ هزار تومان بابت اصل و فرع آن بپردازد. دلال این قرضه میرزارضا ارفع الدوله بود و ضمانت این وام گمرکات ایران بود و دولت ایران مکلف شد بدون اجازه روسیه از دولت دیگری وام نگیرد. (روسیه همیشه به ما لطف داشته و دارد،) دکتر ابراهیم باستانی پاریزی در کتاب اژدهای هفت سر (ص۶۵) می نویسد؛ یک نفر به اتابک گفته بود ۴۰ کرور مردم ایران را هر کدام به یک مناط فروختی، اتابک جواب می دهد هیس، که اگر متوجه شوند که اینقدر گران فروخته ام دبه در می آورند. بدان که خیلی هم گران فروخته ام، البته چند سال بعد که گلوله عباس آقا سینه اتابک را جلوی بهارستان شکافت آخرین لبخند اتابک در واقع اقرار و اعتراف اوست به این نکته که ارزش هر ایرانی به مراتب بیشتر از یک مناطی است که اتابک گفته، دو ساعت از شب گذشته، پس از ختم جلسه علنی میرزاعلی اصغرخان به اتفاق سیدعبدالله بهبهانی در حالی که مشغول گفت وگو بودند از بهارستان خارج شدند. مقابل در مجلس (همان جایی که مجسمه دو عدد شیر که یادبود «عدل مظفر» بود.) اتابک مورد سوءقصد قرار گرفته و سه تیر پیاپی به او شلیک می شود که آناً می میرد. قاتل عباس آقاتبریزی نام داشت که بلافاصله خودکشی کرد. جنازه او را به قم برده و دفن کردند. (روزشمار تاریخ ایران، ص ۳۹)

به مناسبت هفتمین روز درگذشت عباس آقاتبریزی قاتل اتابک مراسم باشکوهی بر سر مزار وی منعقد می شود و عده زیادی از مردم تهران در آن شرکت می کنند. بهاءالواعظین و ملک المتکلمین سخنرانی های پرشوری ایراد کرده و به عباس آقا لقب منجی ایران می دهند. به مناسبت چهلمین روز درگذشت عباس آقا قاتل اتابک مراسم باشکوهی بر سر مزار او برپا شد، خطبا و وعاظ نطق های آتشینی ایراد کردند. (روزشمار تاریخ ایران، ص ۴۰)

ملت فهیم ایران صبور است و قدرشناس، به همان شدت و حدت که به خدمتگزاران صدیق و شریف خود بها می دهد به همان اندازه هم خیانتکاران و وطن فروشان را طرد و مجازات می کند منتها تاریخ با تانی حرکت می کند و مثل ما انسان ها شتاب زده عمل نمی کند. آنقدر صبر می کند تا توهمات و شایعات و حرف و حدیث در مورد عملکرد بزرگان مخصوصاً سیاستمداران به حقیقت تبدیل شود و آن وقت عمل می کند و گاهی هم برای قاتلی مجلس ترحیم برگزار می کند. تاکنون کسی نتوانسته از صافی تاریخ فرار کند،

مسعود ملک پور