پیشگیری از مرگ صنعت خاویار ایران

صنعت خاویار در جهان قدمت دو هزار ساله دارد، ولی در ایران این صنعت به دوره قاجاریه همزمان با اجاره بستر رودخانه‌ها برای صیدماهیان درشمال کشور برمی‌گردد. روس‌ها بخاطر وجود …

صنعت خاویار در جهان قدمت دو هزار ساله دارد، ولی در ایران این صنعت به دوره قاجاریه همزمان با اجاره بستر رودخانه‌ها برای صیدماهیان درشمال کشور برمی‌گردد. روس‌ها بخاطر وجود ماهیان خاویاری در دریاهای سیاه، آزرف، اورال و خزر در این صنعت سابقه چندصدساله دارند.‌

خاویار همان تخمک ماهی ماده نمک‌سود شده است و بخاطر دارابودن ارزش غذایی بالاتر از جمله پروتئین، چربی و انواع ویتامین‌ها و موادمعدنی نظیر ید و فسفر و... برای سوخت وساز عمومی بدن و تقویت ایمنی مناسب است. همچنین خاویار با دارابودن اسیدهای چرب اشباع نشده که در حفظ و سلامت قلب و عروق و پیشگیری از عوارضی همچون سکته و تقویت سیستم اعصاب و ساختمان بافت عصبی حایز اهمیت است.‌

۲۵‌ گونه ماهی خاویاری در آب‌های جهان وجود دارد که ۵ گونه آن در دریای خزر زیست می‌کنند و حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد خاویار تولیدی جهان را این دریا در اختیار دارد. خاویار یکی از منابع درآمد ارزی غیرنفتی برای جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشورهای حاشیه خزر است.

کاهش بی‌سابقه جمعیت این گروه از ماهیان با ارزش در سال‌های اخیر نگرانی‌هایی را در میان صیادان و بهره‌برداران از این صنعت پدید آورده است، به‌طوری که زمزمه تعطیلی صید ماهیان خاویاری در دریای خزر به گوش می‌رسد. سوال اینجا است چرا صنعت خاویار به این سرنوشت دچار شده است؟ پاسخ به این سوال را می‌توان در عوامل پیرامونی دریای خزر و تحولات سیاسی،؛ اجتماعی و اقتصادی کشورهای حاشیه این دریا جستجو کرد.

عوامل متعددی در کاهش ذخایر ماهیان خاویاری تاثیرگذار بوده‌اند که می‌توان به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تولد کشورهای جدید و پایبند نبودن آنها به قانون صید، آن هم بخاطر وضعیت بد اقتصادی، تعطیلی مراکز تکثیر و کاهش تولید بچه ماهیان خاویاری، تخریب محل‌های زادو ولد ماهیان، آلودگی آب‌های دریا و صید بی‌رویه اشاره کرد. گزارش‌های منابع رسمی و مشاهدات عینی موید آن است که مهمترین عوامل کاهش تعداد ماهیان خاویاری، صید غیرمسئولانه و صیادان غیرمجاز با بهره‌گیری از دام‌های غیرمتعارف بوده که گویی همه صیادان غیرمجاز متحد شده‌اند بخاطر وضع بد اقتصادی و آگاهی نداشتن به حیات دو میلیون ساله ماهیان خاویاری پایان دهند.

همه این‌ها درحالی است که کشورهای اروپایی آرزو دارند یک قطعه از این گروه ماهیان را در آب‌های داخلی خود داشته باشند، لذا این کشورها بیکار ننشسته‌اند و در تلاشند این نوع ماهی را حتی به‌صورت مصنوعی هم شده پرورش‌دهند و خاویار تولید کنند. کشور ما سال‌هاست به عنوان نخستین تولیدکننده خاویار وحشی از نظر کیفی و دومین تولیدکننده خاویار از نظر کمی است و در کنوانسیون حمایت از گونه‌های در حال خطر دارای بیشترین سهم صید و صادرات خاویار. شایسته است در چنین وضعی مسئولان و مردم در حفظ ذخایر ارزشمند ماهیان خاویاری که از نادرترین و گران‌بهاترین ماهیان جهان هستند، بکوشند تا از این طریق بتوانیم سهم خاویار ایران را در بازار جهانی همچنان حفظ و مقدار قابل توجهی ارز وارد کشور کنیم و اشتغال پایدار و مولد در خطه شمال کشور را تضمین.‌

در این میان، راهکارهایی برای نجات صنعت خاویار کشور ارائه می‌شود.

۱) ایجاد تشکل‌های صیادی (سازماندهی صیادان غیرمجاز در قالب شرکت‌های صیادی).

۲) تکثیر و تولید انواع بچه ماهیان خاویاری و رهاسازی آنها در رودخانه های منتهی به دریا (با تجهیز مراکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری).

۳) اصلاح قانون حفاظت از آبزیان (تقویت و تجهیز یگان حفاظت آبزیان به منظور مهار صید غیرمجاز)

۴) ایجاد سایت‌های پرورش ماهیان خاویاری (با الگوی کشورهای پیشتاز در پرورش ماهیان خاویاری).

۵) اطلاع‌رسانی همگانی و ترویج برنامه آموزشی در سطح رسانه ملی و استانی.

علی نصری چاری

کارشناس ارشد آبزیان‌