از آموزش همسالان تا ارتقای سلامت دانش آموزان

آموزش بهداشت بر پایه همسالان در واقع نوعی آموزش است كه در آن گروه های همسال علاوه بر دریافت اطلاعات و مفاهیم مختلف بهداشتی, مهارت های آموزشی فعال جهت ارائه مطالب به سایر همسالان رافرا می گیرند

آموزش بهداشت بر پایه همسالان در واقع نوعی آموزش است كه در آن گروه‌‌‌های همسال علاوه بر دریافت اطلاعات و مفاهیم مختلف بهداشتی، مهارت‌‌‌های آموزشی فعال جهت ارائه مطالب به سایر همسالان رافرا ‌می‌‌‌گیرند.در این نوع آموزش بهداشت، هدف ارتقای سطح آگاهی و نگرش و تغییر رفتار به كمك نیروی همسالان در گروه می‌باشد كه كاراترین روش جهت تشویق و ترغیب افراد به منظور اتخاذ تصمیمات بهداشتی ‌می‌‌‌باشد.در این روش بی‌نظیر‌ترین فرصت‌‌ها برای یادگیری مفاهیم بهداشتی برای گروه‌‌‌های همسال ایجاد ‌می‌‌گردد تا با تعامل درون گروهی و برون گروهی مفاهیم را آموخته و به آن استحكام بخشند .

● خصوصیات آموزش در گروه‌‌‌های همسال:

با توجه به تعاریف همسال، فردی است كه متعلق به یك گروه اجتماعی همسال بوده كه این گروه براساس ویژگی‌‌‌‌هایی مختلف ( وضعیت اقتصادی، اجتماعی. ..) تقسیم ‌می‌‌‌گردد.

هدف از آموزش درگروه‌‌‌های همسال درواقع توسعه وارتقای آگاهی، نگرش وعملكرد همسال بوده كه درنتیجه فرآیند یادگیری صورت ‌می‌‌‌گیرد.ازخصوصیات بارز این نوع آموزش این است كه نوجوانان به سخنان همسال خویش بهترگوش فرا‌ می‌‌‌دهد و به علت تعامل بالا در این گروه‌‌ها، همسالان به راحتی قادرخواهندبود،مشكلات خویش رادرگروه مطرح و موقعیت‌‌‌‌های واقعی را تجربه كرده وعلم وعمل را تلفیق نمایند.

‌‌به‌طور كلی ۴ نیاز مهم درگروه‌‌‌های همسال در راستای آموزش همسالان پاسخ داده ‌می‌‌‌شود:

▪ شایستگی:

این حس از طریق كسب مهارت‌‌‌های مختلف و فعالیت‌‌‌‌های فوق برنامه حاصل ‌می‌‌‌گردد.

▪ استقلال:

این حس از طریق برعهده گرفتن وظایف درون گروهی و مسئولیت‌پذیری جهت انجام فعالیت‌‌ها حاصل ‌می‌‌‌گردد.

▪ اعتماد به نفس:

دریافت بازخورد مثبت سبب ایجاد حس مثبت و اعتماد به نفس در نوجوانان ‌می‌‌‌گردد.

▪ نیاز به شادی:

نشاط و شعف نوجوانان با مشاركت درون گروه‌‌‌های همسال حاصل ‌می‌گردد. آموزش همسالان یك روش آموزشی مؤثر و جذاب ‌می‌‌‌باشد كه بیشتر در گروه‌‌‌های كوچك مانند مدارس و دانشگاه‌‌ها كه جوانان ونوجوانان درتعامل بیشتری باهم ‌می‌‌‌باشند، استفاده ‌می‌‌‌شود. در این روش فرصت‌‌‌های مناسبی جهت ایجاد خلاقیت مهیا ‌می‌‌‌گردد و آموزش‌‌‌‌های ارائه شده بر محور مشاركت كامل نوجوانان و جوانان صورت ‌می‌‌‌پذیرد و از سویی بنا به تعریف مشاركت عبارت است از فرآیند سهیم شدن درتصمیمات اثرگذار بر زندگی شخص و جامعه‌ای كه درآن زندگی ‌می‌‌‌كنند..

● مشاركت نوجوانان

باید متذكر شد كه كودكان و نوجوانان كلید توسعه مشاركت در جامعه بوده و چنانچه الگوی مشاركت آنان دچار تحول گردد الگوی مشاركت جامعه نیز متحول خواهدشد. مشاركت دادن نوجوانان در تصمیم‌گیری‌‌‌ها نتایج زیر را ‌می‌‌‌تواند در پی داشته باشد

▪ ایجاد حس مسئولیت برای حفاظت از دستاورد طرح‌‌‌‌هایی كه نوجوانان درآن مشاركت دارند و از نتایج آن بهره ‌می‌‌‌برند.

▪ ایجاد حق ابراز عقیده در مورد مسائل‌‌ ملموس و قابل فهم..

شناسایی و محترم شمردن حقوق دیگران در داشتن عقیده‌‌‌های متفاوت از طریق تمرین مشاركت در امور گوناگون

▪ ارتقای مهارت‌‌‌های اجتماعی و فردی از طریق مشاركت در طر ح‌‌‌های واقعی.

▪ شكوفایی شخصیت از طریق رشد استقلال رای..

آموزش همسالان یك نمونه ازمشاركت گروه همسالان و غیرهمسالان نیز ‌می‌‌‌تواند باشد. در اینجا ضرورت داردبه دو مفهوم مشاركت افقی و عمودی در آموزش همسالان اشاره نماییم

▪ مشاركت افقی:

مشاركتی است كه میان گروه‌‌های همسال ایجاد می‌شود و نقش موثری در پیشبرد اهداف مورد نظر گروه خواهد داشت. در روند آموزش همسالان این گونه مشاركت بسیار مهم است و می‌توان انتظار داشت نتایج مطلوبی كسب شود.

▪ مشاركت عمودی :

مشاركتی است كه بین همسالان و غیر همسالان ایجاد می‌شود( مانند بین معلمان و دانش آموزان) كه اینگونه مشاركت نقش مهمی‌ در جهت گیری صحیح روندكارگروهی و دستیابی به اهداف مورد نظر دریك فعالیت عمده اجتماعی خواهد داشت..

● اهمیت آموزش همسالان در ارتقای سلامت:‌

گروه‌های همسال بیشترین تاثیر را در عملكرد نوجوانان در تما‌می‌‌ حیطه‌‌‌ها داشته‌ و این یك حقیقت انكارناپذیر است كه این تاثیرات ‌می‌‌‌تواند مثبت و یا منفی باشد. البته ‌می‌‌‌توان از فرآیند آموزش همسالان در جهت ایجاد تاثیر مثبت در رفتار نوجوانان بهره گرفت.

برنامه آموزش بهداشت برپایه رویكرد آموزش همسالان یك برنامه منسجم جهت ایجاد یك شبكه همسال موثر برای تشویق و حمایت از نوجوانان جهت ارتقای سلامت آنان ‌می‌‌‌باشد و این فرصت را برای نوجوانان مهیا ‌می‌‌‌نماید كه آگاهی لازم در خصوص موضوعات بهداشتی و سلامت با استفاده ارزش‌‌‌‌های تعاملی و مشاركتی ( بحث گروهی، كارگاه آموزشی، پانل، ایفای نقش و. ..) كسب وآن را به سایر همسالان منتقل نمایند. باید توجه داشت معتبر بودن آموزشگران همسال دراین گروه‌‌ها تاثیر چشمگیری در میزان اثر بخشی فعالیت‌‌‌‌های درون گروهی و انسجام و استمرار آموزش‌‌‌ها خواهد داشت.

آموزشگران نوجوانی كه در فعالیت‌‌‌‌های آموزش همسالان، مشاركت دارند غالبا اطلاعات را آسان‌تر منتقل نموده زیرا با مخاطبین خویش درگروه دارای زمینه ‌‌‌‌های مشتركی مانند ( سن، جنس . ..) بوده وازنظر ویژگی و خصوصیات شباهت‌‌‌‌های فراوانی به هم دارند و اصولاً اقتدار و میزان تحكم توسط اعضای گروه بسیار كمتر و تعامل و وفاق و همدلی بین گروهی بسیار چشمگیر است. در آموزش بهداشت برپایه رویكرد آموزش همسالان، دریافت آموزش‌‌‌ها بیشتر به صورت ارائه و دریافت اطلاعات از طریق دوستان و از كسانی است كه اعضای گروه آنها را بخوبی ‌می‌‌‌شناسند و با زبان و خصوصیاتشان آشنا هستند. هدف از بهره‌گیری ازاین رویكرد، توانمند ساختن نوجوانان و ارائه فرصت‌‌‌‌هایی به آنان جهت مشاركت در فعالیت‌‌‌‌های موثر كه منتهی به دستیابی به اطلاعات و خدماتی است ‌می‌‌‌باشد كه این گروه جهت ارتقای سطح سلامت به آن نیاز دارد. از دستاورد‌‌‌های این رویكرد توسعه یك رفتار مناسب وتغییر رفتار‌‌‌های ناسالم در گروه‌‌‌‌های هدف خواهد بود.‌

سپیده رضاپور لاكانی