از سال ۱۳۱۱ یارانه می پردازیم

تاریخچه پرداخت یارانه در جهان

به لحاظ تاریخی بحث یارانه ها به زمان مرکانتیلیست ها و دوران انقلاب صنعتی باز می گردد.

با به وجود آمدن اندیشه سودگرایی و افزایش ذخایر طلا و کالاهای گران بها، کشورها به منظور دستیابی به ذخایر طلای سایر مناطق جهان، ناگزیر از تولید کالاهایی بودند که مورد توجه تجارت خارجی قرار گیرد، از این رو در داخل نسبت به تشویق و حمایت از تولیدات دارای بازار مناسب در معاملات جهانی اقدام کردند.

به این ترتیب حمایت از تولیدات خاص به عنوان ابزار سیاسی از جانب دولت اعمال شد اما با ظهور مکتب کلاسیک ها و اعتقاد آنها به دست نامرئی بازار و تردید در خصوص مداخله دولت در فعالیت های اقتصادی، این سیاست ها باز کمرنگ شدند.

این وضعیت تا آغاز جنگ جهانی ادامه یافت اما پس از آن به دلیل شرایط به وجود آمده، دولت ها ناچار به دخالت بیشتر در امور اقتصادی شدند که یکی از موارد بارز آن سهمیه بندی و قیمت گذاری کالاها از جمله مواد غذایی بود.

شروع جنگ و محدودیت های بیشتر منابع، این دخالت ها را تشدید کرد. با خاتمه جنگ جهانی و آغاز جنگ سرد اهمیت توان اقتصادی در بهره گیری های سیاسی و سیاست های حمایت در کشورهایی که نیاز به خودکفایی ملی را احساس کرده بودند، بیشتر شد اما شکست چنین دیدگاهی باعث شد که اقتصادهای پیشرفته دنیا و کشورهای در حال توسعه به سمت اقتصاد بازار حرکت کنند.

البته کشورهای جهان سوم به دلیل وجود مشکلات عظیم سیاسی و اقتصادی و فشارهای بیرونی هنوز نتوانسته اند در سیاست های حمایتی خود تجدید نظر کنند. با این حال هنوز در کشورهای توسعه یافته و پیشرفته مواردی از پرداخت یارانه ها به ویژه در بخش کشاورزی به چشم می خورد.

● در ایران

سیاست های حمایتی و پرداخت یارانه در ایران از سال ۱۳۱۱ آغاز شد. پیش از این تاریخ به دلیل سکوت بیش از ۹۰ درصد جمعیت ایران در مناطق روستایی، پرداخت یارانه به این صورت رایج نبود. از سال ۱۳۰۰ به واسطه گسترش شهرنشینی، نبود سیستم مناسب حمل و نقل و پیدایش خشکسالی، تامین نان و امنیت غذایی مناطق شهرنشین اهمیت یافته و در سال ۱۳۱۱ قانونی برای تشکیل سیلو در تهران تصویب و دولت اقدام به خرید و ذخیره سازی گندم برای مواقع بحرانی کرد که این خود آغازی برای طرح و اجرای یارانه در ایران است. خرید مازاد گندم به قمیت تضمینی از سال ۱۳۱۵ آغاز شده و از سال ۱۳۲۱ با تثبیت قیمت نام، حمایت از مصرف کنندگان شهری جایگزین حمایت از تولید کنندگان شد.

با شروع دهه ۱۳۵۰ و افزایش قیمت جهانی نفت (سال ۱۳۵۳) و به پیروی از سیاست های تامین اجتماعی و سایر حمایت های خاص کشورهای توسعه یافته، دست دولت در پرداخت یارانه بازتر شد.

در دهه های گذشته به دلیل کم بودن تقاضا، آثار سیاست های حمایت دولت چندان قابل ملاحظه نبود، اما با افزایش درآمدهای نفتی، تقاضای کل از عرضه کل پیشی گرفته و موجب بروز فشارهای تورمی در جامعه و اقتصاد شد.

با افزایش نرخ تورم از سال ۱۳۵۲ به بعد، دولت به منظور حمایت از مصرف کنندگان در مقابل نوسان های های داخلی و خارجی به تاسیس صندوق حمایت از مصرف کنندگان مبادرت کرد. به دنبال تاسیس این صندوق، مرکز بررسی قیمت ها به منظور کنترل و نظارت بر قیمت ها و جلوگیری از نوسان های آن ایجاد شد.

در سال ۱۳۵۶ با تاسیس سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولید کنندگان، وظایف صندوق حمایت از مصرف کنندگان به آن واگذار شده و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مرکز بررسی قیمت ها نیز در سازمان یاد شده ادغام شد.

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تاکید بر حفظ و ارتقای رفاه اقشار کم درآمد و توزیع عادلانه درآمد در قانون اساسی، وقوع جنگ، کاهش سطح تولید، کمبود سوخت و دارو، خالی شدن ذخائر کالاهای اساسی، تورم، احتکار و پیدایش بازار سیاه؛ زمینه دخالت مستقیم دولت در امر تهیه و توزیع کالاهای اساسی با هدف ممانعت از کمبود و افزایش قیمت این کالاها فراهم شد.

در همین راستا، دولت به منظور توزیع کالاهای یارانه ای با استفاده از نظام کالابرگی، در سال ۱۳۵۹ اقدام به تاسیس ستاد بسیج اقتصادی کرد.

در ابتدا علاوه بر کالاهای اساسی نظیر قند و شکر، روغن نباتی، گوشت قرمز، مرغ، پنیر، کره، تخم مرغ و برنج، توزیع کالاهایی همچون بنزین، نفت سفید، گازوییل، سم و کود شیمیایی، روغن موتور و ... نیز از طریق کالابرگ انجم می شد اما با افزایش فشارهای هزینه ای بر بودجه؛ دولت بسیاری از اقلام مشمول یارانه را کاهش داد و اکنون تنها به شیر، پنیر، گندم، قند و شکر، برنج، روغن و حامل های انرژی یارانه پرداخت می شود.

منبع: هفته نامه خبری- تحلیلی وزارت امور اقتصادی و دارایی