حرکت در سراب

نگاهی به پدیده زیانبار مدگرایی

پدیده مد از دیر باز در جوامع بشری وجود داشته و همواره ذهن بشر را به خویش معطوف کرده است. در واقع بشر همیشه از مد به عنوان وسیله ای برای جلب توجه دیگران و زیباتر جلوه کردن سود جسته است.در عصر حاضر مفهوم مد مفهومی گسترده تر از گذشته است و دیگر همانند گذشته های دور فقط به پوشاک محدود و منحصر نمی شود. به عبارت دیگر در قرون اخیر رفته رفته دایره تعریف مد روز به روز وسیع تر شده و به زینت آلات، عطریات، آرایش مو و صورت، کفش و کیف و ... گسترش یافته است.اگر روزگاری مد تنها در زندگی درباریان و اشراف نمود چشمگیری داشت با دگرگونی های همه جانبه ای که در زندگی بشر رخ نمایاند، رفته رفته این پدیده به دغدغه ای عمومی مبدل شد و به واسطه حمایت سرمایه داری غرب و به مدد تبلیغات پرحجم و مستمر به چنان مرتبه ای رسید که جنبه افراط به خود گرفت و نگرانی فرهیختگان و اندیشوران جوامع را بر انگیخت.در آیین مبین اسلام که آیینی جامع و کامل است و بر پایه شناخت حوایج انسان استوار است در خصوص لباس و آراستگی انسان توصیه و تاکیدهای بسیاری شده است تا آنجا که رسول اکرم(ص) امر می فرمایند:

“اغسلو اثیابکم و خذوا من شعور کم و استاکوا و تزینوا و تنظفوا”

یعنی پاکیزه کنید لباس هایتان را و کم کنید موهایتان را، مسواک بزنید و آراسته و تمیز باشید.

(نهج الفصاحه- ص۳۷۳ - ح۳۷۷ )

با آنکه در احادیث متعدد و متواتری نسبت به استفاده از لباس مناسب، عطریات و زینت آلات سفارش شده است، اما برای این امر نیز حدود و قواعدی ذکر شده است چنان که پیامبر اکرم (ص) در حدیثی هر لباسی را که موجب انگشت نما شدن انسان شود نهی فرموده و در این خصوص هشدار می دهند که شیطان دوستدار چنین جلوه هایی است. همچنین در احادیث دیگری از آن حضرت آمده است که حتی در پوشیدن لباس می بایست نیت انسان پاک و زیبا باشد و لباس وسیله ای برای گمراهی انسان و غفلت او در مقابل خالق یکتا که آفریدگار تمامی زیبایی هاست نشود:

“ما من احد یلبس ثوبا لیباهی به فینظر الناس الیه الاسم ینظر الله الیه حتی ینزعه”

یعنی هر کس لباس بپوشد که بدان مباهات کند و مردم به او بنگرند خدا به او ننگرد تا آن لباس را از تن به در کند.

(نهج الفصاحه- ص۷۰۴ - ج۲۶۶۴ )

به این ترتیب پیروی انسان از مد اگر به دنبال تکبر و فخرفروشی به دیگران باشد این امر نشانه ای از بیماری روح انسان و در نتیجه فاصله گرفتن او از پروردگار متعال خواهد بود لذا این مراقبه دائمی بایست همواره در انسان وجود داشته باشد که ارزش های پسندیده را در سایه جهل و خودپرستی به ضد ارزش های مذموم مبدل نکند و جلوه های رنگین و فریبنده دنیوی او را آنچنان اسیر و اغفال نکند که مرتبه اش را تنزل دهد.در سیره و گفتار ارجمند پیشوایان عالی قدر مکتب تشیع نیز در این باره نکات بسیار ارزنده و آموزنده ای وجود دارد که حکایت از ژرف نگری و دوراندیشی آن بزرگواران در این خصوص دارد. از جمله در روایتی آمده است که روزی حضرت علی (ع) در بازار دو جامه خریداری کردند سپس جامه ای را که زیباتر و گرانقیمت بود به یکی از یاران خود هدیه فرمودند، وقتی که علت این کار را از ایشان جویا شدند آن حضرت پاسخ دادند که آن شخص جوان است و جوانان به زیبایی جامه بیشتر اهمیت می دهند.

همچنین در احادیثی آمده است که در هنگام نماز و نیز در ایام اعیاد با بهترین لباس هایتان حاضر شوید و در عین حالی که نسبت به پوشیدن لباس مناسب و آبرومندانه سفارش های فراوان دیده می شود اما این نکته بسیار مورد تائید قرار گرفته است که مبادا توجه به ظاهر آدمی را از توجه به باطن و آراستگی درون باز دارد و حجابی بر دیگر حجاب های بین او و آفریدگارش بیفزاید.ایرانیان به عنوان مردمانی دارای تمدن و فرهنگ غنی، از دیرباز برای آراستگی و حفظ ظاهر اهمیت ویژه ای قائل بوده اند و با ذوق و سلیقه هنرمندانه ای به طراحی و تهیه لباس همت ورزیده اند چنان که با مطالعه پوشش ایرانیان در طو ل قرون و اعصار شاهد صدها نوع مدل لباس و زیورآلات هستیم که به تناسب موقعیت جغرافیایی، متغیر و متفاوت است و در هر گوشه این مرز و بوم علی رغم گذشت زمان لباس های محلی با طرح ها و رنگ های بسیار زنده، زیبا، شاد و چشم نواز هنوز هم در بین مردم هواداران بسیاری دارد. با این حال در فرهنگ ایرانی نیز همواره این رویکرد ژرف اندیشانه وجود داشته است که آدمی نباید آنچنان در ورطه جمال پرستی فرو افتد که از بصیرت و دانایی محروم شود. در چنین نگرشی جمال و جلال گرایی متفقا مورد توجه قرار گرفته است و این دیدگاه در ادبیات پارسی که یکی از عالی ترین جلوه های اندیشه ایرانیان است نمودی چشمگیر دارد. به عنوان مثال سعدی در این باره می گوید:

تن آدمی شریف است به جان آدمیت

نه همین لباس زیباست نشان آدمیت

و یا سخنور بلند آوازه ای همانند حافظ بر این باور است:

قلندران حقیقت به نیم جو نخرند

قبای اطلس آن کس که از هنر عاری است

در اشعار، امثال و حکایات فارسی این تذکر به چشم می آید که نباید فریفته سر و وضع ظاهری اشخاص شد و شیک پوشی نمی تواند دلیلی بر فضیلت و صلاحیت آدمی باشد چنان که اشخاص سود جو و فرصت طلب غالبا برای گول زدن افراد ساده لوح، ظاهر خود را می آرایند و از این وسیله به عنوان حربه ای سود می جویند.روان شناسان بر این باورند انسان هایی که دارای همت بلندی نیستند تا استعدادهای نهفته خویش را شناخته و در پرتو اراده و پشتکار به ثمر برسانند بیش از دیگران در صدد بر می آیند تا از طریق مد و روش های نامتعارف مورد توجه دیگران قرار گیرند. همچنین کسانی که دارای سرخوردگی هایی در زندگی شخصی و اجتماعی هستند با روی آ وردن به رنگ های تند، طرح های نامتجانس و حتی خلاف عرف و عفت می کوشند تا عقده های درونی خویش را بیرون ریخته و از این کار لذت ببرند.

برخی شیوه های مد امروز جهان نیز متاثر از نگرش های اعتراض گونه ای است که وضع موجود را نشانه گرفته است. ظهور هیپی ها در غرب با سر و وضع ژولیده و لباس های ژنده و پاره که به نشانه مخالفت با سیستم سرمایه داری و تبعات آن پدید آمد یکی از این جلوه هاست و جالب آنکه این مدل در کشورهای کم توسعه و توسعه نیافته در حالی مورد تقلید قرار می گیرد که هدف و فلسفه پیدایش چنین مدی در این کشورها ناشناخته است!برخی از جلوه های مد غرب که به سرعت در کشورهای شرقی مورد تقلید کورکورانه قرار می گیرد حکایت مضحک و مسخ گونه ای از واقعیتی است که در یک سوی جهان برآیند طبیعی جامعه ای است دیگرگون با دردها و رویاهای متفاوت آرمان ها و ارزش هایی که همگونی و مطابقت چندانی با یکدیگر ندارند.

همین حس تقلید کورکورانه و یا به تعبیر متفکرانی مانند جلال آل احمد، “غربزدگی” موجب شده است تا غرب به طور آگاهانه از پدیده پوشش و یا مد برای استحاله فرهنگی و غارت اقتصادی ملل دیگر به عنوان یک تاکتیک شناخته شده سود جوید. در این شیوه استعمار غرب به جای اعزام نیروهای نظامی با صادرات انواع البسه و وسایل تولیدی خود ضمن فتح بازارهای این کشورها به ترویج فرهنگی نیز پرداخته و به تدریج هویت جوامع را دستخوش پریشانی و تغییر می سازد. چنان که در کشورهایی با باورهای فرهنگی و اعتقادی شاهد عرضه و فروش البسه و زیورآلاتی هستیم که به تبلیغ همجنس گرایی و برتری غرب و شیطان پرستی می پردازند.

متاسفانه این موضوع در کشور ما نیز مصداق دارد و بر بازار عرضه پوشاک و زیورآلات نظارت جدی و مستمری وجود ندارد. عرضه انواع پوشاک و زیورآلات با مارکPlay boy که تولید کننده آن شرکتی صهیونیستی و مبلغ همجنس گرایی است، البسه هایی با نقش پرچم کشورهای غربی مانند آمریکا و انگلیس که نماد سلطه و امپریالیسم هستند، لباس ها و زیورآلاتی با نقش گروه های منحرف شیطان پرستان و حتی کفش ها و لباس هایی که در آن اسلام مورد اهانت قرار گرفته، دانسته و نادانسته به ویترین بوتیک ها راه یافته و نگرانی آگاهان و دلسوزان جامعه را برانگیخته است. بخش عمده ای از البسه و این گونه وسایل به شکل قاچاق به کشور وارد شده و بخش دیگری نیز توسط مسافران و یا تجار پوشاک وارد و در فروشگاه ها عرضه می شود.واردات بی رویه پوشاک و هر آنچه که با مد مرتبط است علاوه بر تهدیدهای فرهنگی که شمه ای از آن ذکر شد سالانه میلیون ها دلار از سرمایه کشور را به خارج منتقل می کند که در صورت مدیریت هوشمند و برنامه ریزی صحیح و هدفمند، این سرمایه می تواند در خدمت رشد اقتصاد ملی قرار گرفته و به تولید، اشتغال و درآمدزایی موثر که به بهبود اوضاع اجتماعی منجر می شود قرار گیرد.

تجربه موفق برخی از کشورهای اسلامی همانند ترکیه و کشورهای آسیای جنوب شرقی در زمینه سرمایه گذاری در خصوص صنعت نساجی و تولید پوشاک بیانگر غفلت ها و کوتاهی هایی است که در کشور ما در این زمینه به وقوع پیوسته تا جایی که حتی پس از گذشت۳۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی در این سرزمین و نیاز گسترده و همیشگی بانوان کشور میلیون ها دلار صرف واردات پارچه چادر از کشورهای غیر اسلامی شده و هنوز در این خصوص خودکفایی حاصل نشده است!عدم حمایت از تولیدکنندگان و مدلیست های بومی نیز یکی دیگر از گفتنی هایی است که بسیار تاثرآور است و در سال های اخیر با انبوه واردات البسه از کشورهایی نظیر چین، هند، ترکیه، تایلند و ... عملا شرایط کار برای این گروه دشوارتر شده است در حالی که بد نیست یادآور شویم دولت انگلیس در اوایل قرن بیستم با وضع مالیات و عوارض سنگین نسبت به واردات پارچه و حمایت از تولید کنندگان وطنی، موفق شد تا صنعت نساجی خود را به مقام ممتازی در جهان برساند و در هر کجای دنیا که چنین اراده ای وجود داشته این صنعت در آنجا جان یافته و رشد کرده است.

اگرچه در کشور ما کار گروه ساماندهی مد و لباس و سازمان هایی از این قبیل تاسیس شده است اما به نظر می رسد تا رسیدن به نقطه مطلوب و فعال شدن در این عرصه به مفهوم عمیق کلمه هنوز فاصله بسیاری وجود دارد.

کامران شرفشاهی