وقتی آخرین مرزها در هم شکسته شد

همیشه وقتی می خواهی داستان آفرینش را بیان کنی باید یک جایی و زمانی را به عنوان نقطه شروع داستانسرایی انتخاب کنی که خودت هم می دانی آنجا ابتدای داستان نیست, اما چه کنیم که نوع بشر هنوز نتوانسته زمان آغاز داستان آفرینش را با خط کش های علمی خود اندازه گیری کند

همیشه وقتی می‌خواهی داستان آفرینش را بیان کنی باید یک جایی و زمانی را به عنوان نقطه شروع داستانسرایی انتخاب کنی که خودت هم می‌دانی آنجا ابتدای داستان نیست، اما چه کنیم که نوع بشر هنوز نتوانسته زمان آغاز داستان آفرینش را با خط‌کش‌های علمی خود اندازه‌گیری کند. پس بگذارید ما هم از جایی شروع کنیم که زمینی بوده و داشته کم‌کم سرد و آماده پذیرایی از حیات می‌شده است.

می‌گویند در ابتدا و در اثر پدیده‌ای که هنوز مطمئن نیستیم چه بوده ۲۰ نوع مختلف آمینواسید سیاره ما را جای خوبی یافته‌اند و تصمیم به اطراق گرفته‌اند. آنها پایه‌های نخستین اشکال تک‌سلولی حیات را پایه‌گذاری کردند. انتخاب طبیعی به کمک این ۲۰ آمینواسید آمد و از میان میلیاردها تک‌سلولی زنده‌ای که از ترکیب آن آمینواسیدها درست شده بودند به چند میلیونی اجازه ادامه بقا دادند. احتمالا بعدش سلول‌های زنده از ترکیب با هم گونه‌های پیچیده‌تری را به وجود آوردند تا این که میلیون‌ها سال زمان به کمکشان آمد و گونه‌های گیاهی و جانوری پیچیده‌تر شدند و هوشمندتر و آخر سر هم باز یک اتفاق دیگری افتاد که علم هنوز برایش توجیهی ندارد که باعث شد یکی از این گونه‌ها آنقدر باهوش شود که شروع کند به تسلط بر همه چیز و همه کس. این گونه که هوشمند، آگاه به خود، تحلیلگر، احساسی و سخنگو بود خیلی زود فهمید دور و برش چه خبر است، آنقدر پیشرفت کرد که دیگر انتخاب طبیعی را هم که تا حالا حیات را با محیط تطبیق می‌داد به بازی گرفت. این جانور که انسان نامیده می‌شود سخن گفتن و نوشتن آموخت و دانسته‌هایش را برای نسل‌های بعد به یادگار گذاشت و اینچنین شد که لایه بر لایه دانش و فناوری بشری بر هم انباشته شد و رشد کرد.

نوع بشر یک خصوصیت عمومی دارد و آن میل سیری‌ناپذیر انسان به کشف سرزمین‌های جدید است. قدم گذاشتن بر جایی که قبلا هیچ‌کس آن را ندیده آرزوی بیشتر زنان و مردان زمینی است. در کنار این میل مفرط باید به آرزوی بزرگ بشر برای پرواز اشاره کرد. شاید انسان‌های نخستین که در پی شکار و پس از روزها گرسنگی شاهد فرار آهوی خوشمزه، اما تیزپای خود بوده‌اند، در ناخودآگاهشان میلی برای پریدن داشته‌اند تا مانع فرار شام شبشان شوند و این میل، ژنی را در بدنشان تغییر داده است که امروز ما میراث‌دار آن شده‌ایم. باز هم علم پاسخی برای آن ندارد. در هر صورت بشر برای پاسخ به این دو آرزوی بزرگش در تاریخ همواره تلاش داشته پرواز کند و سرزمین‌های جدیدی را به نام خود مزین نماید. کتاب‌های تاریخی از کیکاووس، پادشاه ایرانی سخن می‌رانند که عقاب‌ها را بر پایه تختش می‌بندد و راه آسمان را در پیش می‌گیرد. پرواز با بال‌های عاریتی داستانی است که در شرق و غرب عالم قهرمانانی دارد. می‌توان گفت چینی‌ها با اختراع باروت و ساخت نخستین نمونه‌های یک راکت کوچک و توسعه فناوری‌های متعددی در این حوزه ازجمله موشک‌های چندمرحله‌ای و فناوری جدایش بخش‌های مختلف از یکدیگر نخستین گام را برای پرواز عملی انسان برداشتند، اما هیچ تاریخ‌نویسی یا شاهدی برای پرواز بشر در چین قدیم وجود ندارد. با این حساب افتخار اولین پرواز مستند یک انسان را باید به برادران مونت گل فیر از کشور فرانسه اعطا کرد که با بالن هوای گرم خود دنیا را وارد عصر جدیدی کردند. ۱۳۰ سالی طول کشید تا ۲ برادر دیگر از ایالات متحده آمریکا با پرواز نخستین هواپیما، فصل جدیدی در تاریخ بشریت باز کنند. حالا دیگر کاروان دانش بشری سرعت گرفته بود و اوج گرفتن انسان از فراز ابرها تا سیاهی فضا فقط به حدود ۴۰ سال زمان نیاز داشت.

● انتقام نازی‌ها پرواز می‌کند

دکتر جوانی به نام فون براون که افسون شده قدرت به ظاهر ابدی هیتلر نازی بود در سر سودای سفر موشکی به فضا را داشت. ایده سفر به فضا با موشک را چند سالی بود که یک معلم ساده روستایی از حوالی مسکو به نام تسیلکوفسکی با مقالات جذابش در ذهن این مهندس آلمانی انداخته بود. فون براون که در جریان کارهای موشکی گادرد از آمریکا و اوبرت، دانشمند هموطنش قرار داشت و مقاله‌های علمی ـ‌ تخیلی تسیلکوفسکی را بارها خوانده بود، اندیشه ساخت یک راکت قوی در سر داشت تا بتواند با آن به فضا سفر کند، اما وسیله نقلیه فضایی زیبایی که فون براون به آن می‌اندیشید از نگاه ماموران اس‌اس یک سلاح وحشتناک و نشانه قدرت نازی‌ها بود. دکتر فون براون بسرعت به خدمت گرفته شد تا پیشوا را برای رسیدن به هدف مقدسش برای فتح دنیا یاری کند. صدها موشک VII تا قبل از پایان جنگ پایتخت انگلستان را به تلی از خاک تبدیل کرده بودند تا به زعم پیشوای بزرگ، انتقامی سخت از انگلوساکسون‌ها گرفته باشند، اما حماسه پیروزی‌های مداوم نازی‌ها را نیز مثل هر داستان دیکتاتوری دیگری، نقطه پایانی بود. ۲ فاتح جنگ یکی که از غرب آمده بود، فون براون و تیمش را با عملیات گیره کاغذ به غنیمت گرفت و دیگری که با کلاه قرمزش همه را رفیق خطاب می‌کرد، تکنسین‌های درجه دوم و تجهیزات ساخت VII را با خود به خانه برد. روس‌ها که همه تجهیزات لازم برای ساخت موشک را در اختیار داشتند خیلی زود دست به کار شدند تا دندان‌های تیزشان را به رقیب غربی نشان دهند. موشک‌های روسی یکی پس از دیگری و بر پایه فناوری موشک‌های VII آلمانی ساخته شدند و پیشرفت کردند و دقیق‌تر شدند تا بتوانند هدفی در آن سوی زمین را با دقت بی‌نظیر چند متر منهدم نمایند.

● نخستین قمر مصنوعی زمین

سرگئی پاولویچ کرولیوف که در آن زمان مغز متفکر و چهره اسرارآمیز برنامه‌های موشکی اتحاد جماهیر شوروی بود در آستانه سال جهانی زمین‌شناسی و زمانی که دقت و قدرت آخرین محصول خود را که R۷ نامیده می‌شد با آزمایشات متعدد به اثبات رساند، با یک پیشنهاد جسورانه به سراغ رهبران حزب کمونیست رفت. حالا وقت آن بود که رفقا، صحنه جدیدی برای عرض‌اندام در مقابل یانکی‌ها باز کنند. فضا آخرین جایی که فتحش می‌توانست نام ملتی را برای همیشه جاودان سازد، منتظر تصمیم مهم کاخ کرملین بود. اینچنین شد که در یک صبح خنک پاییزی، غرشی مهیب بار دیگر بایکونور را به لرزه درآورد اما این بار محموله این موشک عظیم که در آستانه پرتاب قرار داشت یک کلاهک اتمی نبود.

نکته: هر سال سیاره زمین حدود هفته سوم مهر ماه را به پاس تمام تلاش‌هایی که برای فتح فضا کشیده شده است، جشن می‌گیرد تا کودکان سیاره زمین فراموش نکنند که پدران آنها چگونه دانسته‌ها و توانایی‌های خود را روی هم انباشتند تا بتوانند به فضا سفر کنند

روی موشک تغییر داده شده R۷ یک ماهواره کوچک به شکل کره درست مانند سایر اجرام سماوی که ۴ آنتن بزرگ از آن آویزان بودند داشت ثانیه‌ها را می‌شمرد تا برای اولین بار در تاریخ بشریت، نخستین سیگنال‌های رادیویی را از فراز مرز اتمسفر و فضای لایتناهی به زمین ارسال کند. کمتر از یک ربع ساعت بعد نخستین بیپ‌های دریافتی از اسپوتنیک، نویدبخش عصر جدیدی برای بشریت بود که زندگی انسان را دستخوش تغییرات بسیاری کرد و میزان دانایی انسان را چند برابر افزایش داد.

آغاز عصر فضا شروع زندگی نوینی برای نوع بشر بود. نگاه انسان به سیاره مادر و جایگاهش در کائنات خیلی زود و با ارسال نخستین تصاویر از این سیاره زیبا از فضا تغییر کرد. نخستین انسان کمی بعد به فضا رفت و توصیفی باورنکردنی از تجربه تاریخی خود به ارمغان آورد. کم مانده بود که بشر فضا را نیز مانند سطح زمین صحنه نبردی دهشتناک کند که اندیشمندان مانع شدند. صحبت‌ها که درباره پروژه جنگ ستارگان آغاز شد، همه به فکر فرو رفتند که با این نابخردی جدید سیاستمداران چه باید کرد. اینجا بود که مجمع عمومی سازمان ملل پا به این عرصه خاک‌آلود و پر از خطر جنگ گذاشت تا مانع آلوده شدن دامان فضا به ننگ آدمکشی گردد. جنگ ستارگان خیلی زود جای خود را به صلح و دوستی و جشن و پایکوبی داد و قرار شد فضای ماورای جو ارث همیشگی نوع بشر باقی بماند و قابل مرزبندی و مال من یا تو شدن نباشد.

● هفته جهانی فضا

حالا بشر می‌دانست که این دستاورد جدید مثل آن نقاط عطف قدیمی نیست و آمده تا تغییرات شگرف و عمیقی در زندگی بشر به پا کند. به قول تسیلکوفسکی که خیلی‌ها او را ایده‌پرداز اصلی سفرهای سرنشین‌دار به فضا می‌دانند، دوران طفولیت نوع بشر تمام شده و حالا این کودک خردسال که در همین دوران کوتاه عمرش خرابی‌های بی‌شماری به بار آورده بود، داشت از گاهواره خود بیرون می‌آمد. این همه تغییر و تحول در نحوه زندگی روزمره و شیوه نگرش انسان به جهان پیرامونش ارزش این را داشت که بشر سالی یک بار و به بهانه‌ای، آغاز عصر فضا را جشن بگیرد. تمامیت‌خواهی‌ها اینجا هم قرار نبود دست از سر انسان بردارد. هر ملتی مایل بود تلاش خودش را برای سفر به فضا به عنوان آغاز عصر فضا قلمداد کند. این شد که گویا به پیشنهاد هیات ایرانی در سازمان ملل، جشن ساده یک روزه تبدیل شد به یک هفته پایکوبی تا نه مالکان اسپوتنیک ناراحت شوند و نه به پر قبای سازندگان شاتل فضایی بربخورد.

هر سال سیاره زمین حدودا هفته سوم مهر ماه را به پاس تمام تلاش‌هایی که برای فتح فضا کشیده شده است، جشن می‌گیرد تا کودکان سیاره زمین فراموش نکنند که پدران آنها از هر ملیت و رنگی که بوده‌اند چگونه در طی هزاران سال دانسته‌ها و توانایی‌های خود را روی هم انباشتند تا بشود دانش و فناوری لازم برای سفر به فضا. اصلا مگر می‌شود بدون تکیه بر دانش به ارث رسیده از شرق شرق دنیا تا غرب غرب آن، اینچنین سفر فناورانه‌ای را تنها با تکیه بر توانایی‌ها و دانایی‌های یک ملت ترتیب داد. این جشن برپا می‌شود تا سیاستمداران یادشان بیفتد که ما فقط یک سیاره زنده در کل کائنات می‌شناسیم که اتفاقا خیلی هم آسیب‌پذیر است و این بازی‌های کودکانه سیاسی می‌تواند چهره زیبای حیات را برای همیشه از رخ آن بزداید. این گردهمایی برگزار می‌شود تا یادمان باشد که از فضا به قول انوشه انصاری ـ نخستین ایرانی که به فضا سفر کرد ـ هیچ مرز قابل دیدنی وجود ندارد و ما باید فارغ از نژاد و ملیت و مرزهای سیاسی، دست اتحاد به سوی هم دراز کنیم تا به عنوان تنها گونه جانوری متفکر زمین، مسوولیت خود را برای حفاظت از نگین آبی منظومه شمسی و حیات منحصر به فرد روی آن انجام دهیم. هفته جهانی فضا بر شما مبارک باشد و یادتان نرود که این هفته مال همه است. بنابراین اگر شما به عنوان خواننده ارزشمند صفحه دانش روزنامه جام‌جم، نظری درباره نحوه برگزاری مراسم هفته جهانی فضا در ایران دارید، لطفا با آدرس ایمیل [e-mail] یا تلفن [phone] با ما در میان بگذارید.

شهرام یزدان‌پناه