متفکران آلمان:هربرت مارکوزه

برگردان سعیده بوغیری

هربرت مارکوزه (Herbert Marcuse) فیلسوف، سیاست شناس و جامعه شناس مارکسیست  آلمانی- آمریکایی و به همراه تئودور آدورنو و ماکس هورکهایمر از اعضای مکتب فرانکفورت بود. او در سال 1898 در برلین متولد شد و به سال 1979 در اشتارنبرگ درگذشت.
مارکوزه که پسر بزرگ یک خانواده یهودی بود، پس از دریافت دیپلم متوسطه به خدمت زیر پرچم رایش فراخوانده شد. به دنبال جنگ جهانی اول،

 

به حزب سوسیال- دموکرات پیوست اما پس از سوءقصد به جان کارل لیبکنشت (Karl Liebknecht) و رزا لوگزامبورگ در سال 1919 این حزب را ترک گفت و در جنبش اسپارتاکیست شروع به فعالیت کرد. او در برلین و فرایبورگ به تحصیل در رشته زبان و فرهنگ آلمانی به عنوان رشته اصلی و فلسفه و اقتصاد سیاسی به عنوان رشته های جانبی پرداخت. در فرایبورگ معاون هایدگر شد و رساله ای درباره هگل تحریر کرد. اما به سرعت با هایدگر دچار عدم تفاهم شد و به فرانکفورت رفت.
مارکوزه در سال 1932 برای نخستین بار با موسسه پژوهش های اجتماعی فرانکفورت وارد ارتباط شد. به محض افتادن قدرت به دست نازی ها در سال 1933 با خانواده خود نخست به سوییس، و سپس به ایالات متحده رفت، در این میان، توفقی کوتاه نیز در پاریس داشت. در آمریکا به استخدام موسسه پژوهش های اجتماعی درآمد که در آن زمان در نیویورک واقع بود. به دلیل شرایط نامناسب مالی موسسه، مارکوزه پستی در دفتر خدمات استراتژیک (OSS) پذیرفت و در آنجا بر روی برنامه ای با موضوع نازی زدایی به کار مشغول شد.
از سال 1951 مارکوزه در دانشگاه های گوناگون آمریکا به تدریس پرداخت. در سال 1955 سخنرانی ای مارکسیستی درباره فروید انجام داد و به نقد بازنگری نئوفرویدی پرداخت. او مفهوم "رفعت غیرسرکوب گرایانه" را ابداع و به تقبیح ویژگی انسان زدایانه و غیرمنطقی اصل راندمان اقدام کرد. اصل راندمان اصل مبتنی بر واقعیت جامعه ای سرمایه داری بناشده بر پایه تسلیم، تحریف غرایز و سرکوب ظرفیت های انسانی است. {از نظر مارکوزه} امید به آزادی در تبدیل مجموعه پدیده های مربوط به غرایز جنسی به شهوت و لغو کار "از خود بیگانه" یافت می شود. او در سال 1964 اثر خود با نام "انسان تک بعدی" را نوشت و تا حدودی به تجسم نظری شورش نوین دانشجویی در فرانسه تبدیل شد. در آن زمان او به گونه ای به مفسر نظری شکل گیری جنبش های دانشجویی در اروپا و ایالات متحده تبدیل شد. تعهد او در قلب جنبش های سیاسی سال های دهه شصت، او را به یکی از مشهورترین متفکران عصر تبدیل کرد. مارکوزه در سال 1979 در سن 81 سالگی حین اقامتی در آلمان بدرود حیات گفت.
تفکر مارکوزه به شدت از مارکس و فروید تاثیر پذیرفته است: این تفکر در بسیاری از جنبه های خود بسیار ژرف تر و رادیکال تر از اریش فروم است و از برخی ناکفایتی های آن پرده برمی دارد. مارکوزه به خصوص نگارنده اثر شهوت و تمدن  (1955) و انسان تک بعدی (1964) است که قصد دارد به اثبات ویژگی ناعادلانه و توتالیتر سرمایه داری سه گانه پرافتخار (دوران رشد اقتصادی کشورهای پیشرفته بین سال های 1945-1973) بپردازد. این تاییدات، نقدهایی را برای او به دنبال داشت، به خصوص نقدی که به اعلان بردباری در برابر هرگونه عقیده به جز عقایدی که "بردگی را جاودانی می کند"، می پردازد، نقدی که به سود وضعیت موجود سرکوب گرایانه، به استقلال ضرب شستی نشان داده و از "ماشین تبعیض نژادی که پیش تر از این ها به کار گرفته شده" محافظت می کند. از نظر مارکوزه بردباری در برابر پندارهایی که در خدمت نظام سلطه و سرکوب هستند، نوعی تغییر ماهیت دادن مفهوم بردباری است: مارکوزه بردباری حقیقی – بردباریی که لزوما رهایی بخش است- را در برابر انحرافی فرصت طلبانه از پندار بردباری قرار می دهد، بردباریی که آن را به صورت "بردباری سرکوب گرایانه" توصیف می کند. از نظر مارکوزه این "بردباری سرکوب گرایانه" است که امکان به دست آوردن قدرت برای نازی ها در آلمان را فراهم کرده. به زعم وی "یکی از تحقق های تمدن صنعتی پیشرفته، سیر قهقرایی غیرتروریستی و دموکراتیک آزادی است – ناآزادی کارامد، صاف و منطقی که گویی ریشه های آن در خود پیشرفت فنی می دود."
منابع تفکر مارکوزه تنها در خوانش آمیخته مارکس و فروید یافت نمی شود، بلکه در خوانش هگل، هوسرل و لوکاچ نیز هست. او در دو اثر خود شوروی مارکسیست و انسان تک بعدی از این پندار حمایت می کند که عقلانیت فنی، هر یک از بخش های جامعه (فرهنگ، سیاست، اجتماع، اقتصاد) را سازمان می دهد تا این بخش ها اصل ایدئولوژیک بنیادین تولید مادی را دنبال کنند. در این صورت زندگی شخصی به سمت الگوهای زندگی تک شکل و غیراعتراض آمیز عقب می نشیند.
در سال 2003 خاکستر مارکوزه به برلین برده شد تا نزدیک گور هگل به خاک سپرده شود.
آثار مارکوزه
•    Herbert Marcuse: Schriften. 9 Bände. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1978–1989, ISBN 3-518-57997-5 (Nachdruck dieser Ausgabe: Zu Klampen Verlag, Springe 2004, ISBN 3-934-92046-2).
•    Herbert Marcuse: Nachgelassene Schriften. Hrsg. von Peter-Erwin Jansen. 6 Bände. Dietrich zu Klampen, Lüneburg/Springe 1999–2009.
o    Bd. 1: Das Schicksal der bürgerlichen Demokratie. Aus dem Amerikanischen von Michael Haupt, Einleitung von Oskar Negt. 1999, ISBN 3-924245-83-5.
o    Bd. 2: Kunst und Befreiung. Übersetzt von Michael Haupt und Stephan Bundschuh, Einleitung von Gerhard Schweppenhäuser. 2000, ISBN 3-924245-84-3.
o    Bd. 3: Philosophie und Psychologie. Aus dem Amerikanischen von Cornelia Lösch, Einleitung von Alfred Schmidt. 2002, ISBN 3-924245-85-1.
o    Bd. 4: Die Studentenbewegung und ihre Folgen. Aus dem Amerikanischen von Thomas Laugstien, Einleitung von Wolfgang Kraushaar. 2004, ISBN 3-924245-86-X.
o    Bd. 5: Feindanalysen. Über die Deutschen. Aus dem Amerikanischen von Michael Haupt, Einleitung von Detlev Claussen. 2007, ISBN 978-3-924245-86-3.
o    Bd. 6: Ökologie und Gesellschaftskritik. Aus dem Amerikanischen und Französischen von Thomas Laugstien, Einleitung von Iring Fetscher. 2009, ISBN 978-3-924245-87-0.
•    Hegels Ontologie und die Theorie der Geschichtlichkeit. Klostermann, Frankfurt am Main 1932 (3. Aufl. 1975, ISBN 3-465-00309-8).
•    Herbert Marcuse: Der Kampf gegen den Liberalismus in der totalitären Staatsauffassung. In: Zeitschrift für Sozialforschung 3, 1934, Heft 2, S. 161–194.
•    Autorität und Familie in der deutschen Soziologie bis 1933. In: Studien über Autorität und Familie. Forschungsberichte aus dem Institut für Sozialforschung. Paris 1936.
•    Eros und Kultur. Ein philosophischer Beitrag zu Sigmund Freud. Aus dem Amerikanischen übersetzt von Marianne von Eckardt-Jaffe. Klett, Stuttgart 1955 (Originalausgabe: Eros and Civilisation. 1955; Neuauflage unter dem Titel: Triebstruktur und Gesellschaft. Ein philosophischer Beitrag zu Sigmund Freud. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1965, 17. Auflage 1995, ISBN 3-518-01158-8).
•    Kultur und Gesellschaft 1. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1965.
•    Kultur und Gesellschaft 2. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1965.
•    Der eindimensionale Mensch. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1967.
•    Psychoanalyse und Politik. Europäische Verlagsanstalt, Frankfurt am Main 1968 (6. Auflage 1980, ISBN 3-434-30071-6; vier Vorträge: Trieblehre und Freiheit. Die Idee des Fortschritts im Licht der Psychoanlalyse. 1956, Das Problem der Gewalt in der Opposition. Das Ende der Utopie. 1967).
•    Ideen zu einer kritischen Theorie der Gesellschaft. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1969.
•    Repressive Toleranz. In: Robert Paul Wolff, Barrington Moore, Herbert Marcuse: Kritik der reinen Toleranz. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1970. ISBN 3-518-10181-1.
•    Versuch über die Befreiung. Suhrkampg, Frankfurt am Main 1973. ISBN 3-518-10329-6.
•    Die Gesellschaftslehre des sowjetischen Marxismus. Luchterhand, Darmstadt/Neuwied 1974, ISBN 3-472-61182-0 (Originaltitel: Soviet-Marxism. A critical Analysis. 1958).
•    Die Permanenz der Kunst. Wider eine bestimmte marxistische Ästhetik. Hanser, München 1977, ISBN 3-446-12200-1.
•    Protosozialismus und Spätkapitalismus – Versuch einer revolutionstheoretischen Synthese von Bahros Ansatz. In: Kritik Nr. 19, Hrsg. von Ulf Wolter, ISSN 0170-4761, Verlag Olle & Wolter, Berlin 1978 (Auch in: Herbert Marcuse: Spuren der Befreiung, Hrsg. von Detlev Claussen, Luchterhand, Darmstadt/Neuwied 1981; englisch in: Ulf Wolter (Hrsg.): Rudolf Bahro – Critical Responses. M.E.Sharpe, White Plains, N.Y. 1980, ISBN 978-0-87332-159-4 online auf opentheory.org).

منبع: ویکی پدیا