گاز طبیعی سوخت برتر قرن ۲۱

امروزه در مناسبات بین المللی, اقتصاد نقشی برجسته تر از هر زمان دیگر یافته و انرژی به عنوان یكی از مهم ترین اركان اساسی چرخه اقتصادی, از جایگاهی ویژه برخوردار است در همه اقتصادهای دنیا انرژی رکن اصلی توسعه ی پایدار تلقی می شود و با تولید ناخالص ملی ارتباط مستقیم دارد

امروزه در مناسبات بین المللی، اقتصاد نقشی برجسته تر از هر زمان دیگر یافته و انرژی به عنوان یكی از مهم ترین اركان اساسی چرخه اقتصادی، از جایگاهی ویژه برخوردار است. در همه اقتصادهای دنیا انرژی رکن اصلی توسعه ی پایدار تلقی می شود و با تولید ناخالص ملی ارتباط مستقیم دارد. به بیان دیگر، انرژی نیز همانند سرمایه و نیروی كار، یكی از عوامل تولید و از عوامل بنیادین رشد اقتصادی به شمار می رود؛ بنابر این دسترسی به منابع قابل اطمینان و وجود امنیت عرضه، یكی از مهم ترین عوامل رشد و توسعه اقتصاد در سرتاسر دنیاست.در این میان نفت و گاز از جمله مهم ترین كالاهای راهبردی در قرن حاضر و یك منبع مطمئن انرژی نسبت به سایر انرژی هاست كه در تحول جامعه صنعتی، نقش اساسی دارد و از نظر اقتصادی، تجاری و سیاسی همواره مورد توجه بوده است. بی گمان، این حامل های انرژی، اهمیت خود را در دهه های آتی همچنان حفظ خواهند كرد.با ایجاد نگرانی های فزاینده و احساس خطر نسبت به محیط زیست جهان، گاز طبیعی به عنوان سوخت برتر قرن ۲۱ مطرح است كه در صورت توسعه فناوری و ایجاد زمینه استفاده گسترده تر از آن در واحدهای تولید فرآورده های با ارزش و با كیفیت نفتی(GTL) و توسعه فناوری پیل های سوختی، اهمیت این سوخت پاك در قرن حاضر دو چندان خواهد شد.گاز طبیعی همواره به عنوان انرژی پاك و سازگار با ملاحظات زیست محیطی در سبد انرژی مصرفی بیشترکشورهای جهان شناخته شده است. جانشینی مناسب این حامل انرژی با بسیاری از حامل های انرژی مایع، به ویژه فرآورده های ناشی از تقطیر نفت خام نیز، یکی دیگر از ویژگی های مهم آن است كه سبب می شود كشورهای بیشتری آن را بپذیرند. سهم گاز طبیعی در سبد انرژی های اولیه مصرفی جهان در دهه ۱۹۹۰ با افزایشی به میزان نزدیك به ۵/۱ درصد از ۶/۲۲ درصد در سال ۱۹۹۰ به ۲/۲۴ درصد در سال ۲۰۰۰ رسیده است و بر اساس پیش بینی ها سهم این حامل انرژی از سبد مصرف تا سال ۲۰۲۵ به ۹/۲۹ درصد خواهد رسید. وجود ذخایر عظیم گاز طبیعی در دو منطقه خاورمیانه و روسیه، عامل مهم و مؤثری در روند رو به افزایش سهم گاز در سبد مصرفی انرژی آنها به شمار می رود. نفوذ گاز طبیعی در سبد مصرف انرژی های اولیه منطقه آسیا پاسیفیک با وجود دارا بودن رشدی به میزان ۲ درصد در دهه اخیر، نسبت به ارزش این شاخص در سایر مناطق جهان، در پایین ترین میزان قرار گرفته است.با توجه به ویژگی های خاص انتقال گاز طبیعی، نزدیکی کشورها و مناطق مصرف به منابع گازی نقش مؤثری در شکل دهی الگوی مصرف و ترکیب سبد مصرفی انرژی هر منطقه خواهد داشت. گسترش فعالیت های اکتشافی و توسعه ای در راستای دست یابی به منابع جدید گاز طبیعی، عامل بسیار مهمی در روند افزایش ذخایر شناخته شده گاز طبیعی به شمار می رود و سرعت دست یابی کشورها و مناطق به ذخایر جدید گاز طبیعی در دهه های اخیر همواره بیشتر از نفت خام بوده است.منطقه خاورمیانه بزرگ ترین منطقه صاحب ذخیره گاز در جهان به شمار می رود. براساس آمار ژورنال نفت و گاز در ژانویه ۲۰۰۵، نزدیک به ۵/۴۱ درصد از کل ذخایر جهان به این منطقه اختصاص دارد. روسیه دومین منطقه دارنده ذخیره گاز در جهان است؛ به طوری که ۶/۲۷ درصد از ذخایر جهانی گاز به این کشور اختصاص دارد و ذخایر این کشور ۵۷/۴۷ تریلیون متر مکعب است. در این میان ذخایر ایران درآغاز سال ۲۰۰۵ نزدیک به ۶۲/۲۶ تریلیون متر مکعب یا ۵/۱۵ درصد ذخایر جهانی بوده است. با توجه به ویژگی های ذخیره ای نفت خام و گاز طبیعی کشورهای عضو اوپک و با توجه به این که این کشورها سهم زیادی از ذخایر گاز جهانی را دارا هستند؛ بنابراین این منطقه اقتصادی از نظر دارا بودن پتانسیل عرضه انرژی به سایرکشورهای جهان از اهمیت عمده ای در بلند مدت برخوردارخواهد بود.بررسی مقایسه ای ذخایر و تولید گازطبیعی در مناطق مختلف جهان نشان می دهد که منطقه خاورمیانه با وجود دارا بودن بیش از ۴۰ درصد از کل ذخایر جهان، تنها ۹ درصد ازکل تولید گاز جهان در سال ۲۰۰۳ را به خود اختصاص داده است. فعالیت های صادراتی اندک و ظرفیت اندک جذب گازهای تولیدی در داخل منطقه، عوامل مهمی در شکل دهی الگوی تولید گاز این منطقه به شمار می روند. در مقابل کلیه مناطق آمریکا و اروپا دارای سهم تولید بالاتر نسبت به سهم ذخیره گاز هستند. بررسی این شاخص در مناطق اقتصادی نیز نشان می دهد که کشورهای عضو اوپک با دارا بودن بیش از ۴۰ درصد از کل ذخایر گاز جهان تنها کمتر از ۲۰درصد از کل تولید گاز جهان را به خود اختصاص داده اند و در مقابل کشورهای اروپای غربی با وجود دارا بودن ۳ درصد از ذخایر گاز جهان، دارای سهم تولیدی به میزان ۱۱ درصد از تولید گاز در جهان هستند و یا کشورهای آمریکای شمالی که تنها ۴ درصد از ذخایر جهانی گاز را در اختیار دارند، اما بیش از ۲۸ درصد ازتولید گاز جهانی در سال ۲۰۰۳ را در اختیار داشتند. با وجود سهم بالای تولید گاز این مناطق و با توجه به روند مصرف گاز آنها،کمبود گاز مورد نیاز این مناطق از طریق تولید مازاد بر مصرف سایر مناطق جهان تأمین می شود.تولید گاز طبیعی هر منطقه ضمن تأمین نیاز مصرفی درون منطقه، به تعهدهای صادراتی هر منطقه نیز پاسخ می دهد. بررسی ها نشان می دهند که سهم صادرات از تولید گاز طبیعی جهان در دهه اخیر همواره رو به افزایش بوده است؛ به طوری که از ۵/۱۳ درصد در سال ۱۹۸۸ به ۲۷ درصد در سال ۲۰۰۲ رسیده است. در سال ۲۰۰۲ منطقه آفریقا بیش از ۴۶ درصد از تولید گاز منطقه ای را به صادرات اختصاص داده و در مقابل صادرات مناطق آمریکای لاتین و خاورمیانه کمترین سهم از تولید منطقه ای را داشته است. واردات گاز طبیعی نیز یکی از متغیرهایی است که در جهت متوازن كردن سبد مصرف و تولید مناطقی که تولید آنها تکافوی مصرف پیش بینی شده را نداده است، به کار گرفته می شود. سهم واردات در تأمین مصرف هر منطقه، نشان دهنده وابستگی منطقه به بازار جهانی گاز است. در دهه اخیر، منطقه اروپا یکی از وابسته ترین مناطق جهان به بازارهای بین المللی شناخته شده است. این وابستگی همواره رو به افزایش بوده، به طوری که در سال ۲۰۰۲، بیش از ۶۶ درصد مصرف گاز این منطقه از طریق واردات تأمین شده است.منطقه آسیا پاسیفیک، دومین منطقه وابسته به بازار جهانی گاز است، زیرا در دهه اخیر بیش از ۳۰ درصد از نیاز مصرفی این منطقه را واردات تأمین كرده است. سهم واردات در تأمین مصرف گاز این منطقه در سال ۲۰۰۲، بیش از ۳۳ درصد بوده است. در این سال منطقه خاورمیانه تنها ۳/۲ درصد از سبد مصرف گاز منطقه را از طریق واردات تأمین كرده است. به طور کلی، در سال ۲۰۰۲ نزدیک به ۲۷ درصد از تولید گاز جهان در بازار بین المللی مورد مبادله قرار گرفته است و در این میان کشورهای صنعتی، در جذب مازاد گاز تولید سایر مناطق و کشورها، به ویژه کشورهای در حال توسعه نقش اساسی داشته اند.مصرف گازطبیعی جهان در دهه اخیر با متوسط رشد سالانه به میزان بیش از ۱۰ درصد افزایش یافته است و مناطق خاورمیانه، آسیا پاسیفیک و آفریقا به ترتیب بالاترین رشد مصرف را در این دهه داشته اند. مناطق آمریکای شمالی با سهمی به میزان ۲۹ درصد از کل مصرف جهان، CIS یا کشورهای تازه استقلال یافته شوروی ۲۵ درصد و اروپا ۱۷ درصد به ترتیب بزرگ ترین مناطق مصرف کننده گاز در جهان در سال ۲۰۰۲ بوده اند. در سال ۲۰۰۲، بیش از ۵۰ درصد از مصرف کل جهان به مناطق آمریکا و اروپا اختصاص داشته است. در حالی که منطقه آفریقا به عنوان یکی از مناطق عمده صادرکننده گاز در جهان، تنها ۲ درصد از مصرف جهان را داشته است. در این سال، سهم خاورمیانه از سبد مصرف گاز جهان ۸ درصد بوده، اما روند مصرف این منطقه در دهه گذشته شتاب فزاینده ای داشته است و پیش بینی ها نیز، روند افزایش تقاضای گاز این منطقه را تا سال ۲۰۲۰ به میزانی نزدیک به ۴ درصد برآورد كرده اند.ترکیب مصرف گاز طبیعی جهان بر اساس بخش های مختلف مصرف کننده نشان می دهد که بخش صنعت، بزرگ ترین مصرف کننده گاز در جهان است. در دهه اخیر، نزدیک به ۳۰ درصد از کل گاز مصرف شده در جهان به این بخش اختصاص داشته است و دو بخش نیروگاه و خانگی- تجاری نیز هر کدام نزدیک به ۲۵ درصد از گاز جهان را مصرف كرده اند. ذخایر، تولید و مصرف سه رکن و پایه اساسی در شکل دهی و تعیین نقش و جایگاه هر کشور و یا منطقه در بازار جهانی به شمار می روند، زیرا پویایی بازار را تنها می توان از طریق نگرشی جامع به هر سه متغیر بالا(ذخایر یا تولید و مصرف) ارزیابی كرد.

---