متوسط سن والدین کودک آزار ۳۲سال است

مروری بر برخی آمارهای تلخ

«دوست دارم با این چاقو سرت را گوش تا گوش ببرم... دلم می‌خواهد دیگر ریختت را نبینم... عجب اشتباهی کردم تو را به دنیا آوردم... کاش می‌مردی و من از دستت راحت می‌شدم!» تصور می‌کنید برایتان نمایشنامه نوشته‌ام؟ نه؛ اگر به دور و بر خودتان دقت کنید شاید شما هم شبیه به همین جملات را خودتان هر روز از خانم همسایه طبقه بالایی آپارتمان‌تان خطاب به کودکانش ‌بشنوید. شاید شما هم مانند این قبیل مادران بر این باور باشید که باید با کودکان خود این‌گونه برخورد کنید تا منضبط و باتربیت و مطیع شما بار بیایند...

علت‌های زیادی برای سوء‌رفتار با کودک وجود دارد. بسیاری از عاملان سوء‌رفتار خودشان قبلاً مورد سوء‌رفتار قرار گرفته‌اند. وجود یک بیماری روانی در این افراد شایع است؛ مانند اختلالات شخصیتی یا انواع دیگری از بیماری‌های روانی. تاثیر اختیارات نابه‌جای والدین و دیگر شرایطی که خانواده‌ها را در شرایط خاص قرار می‌دهد مانند فقر، طلاق، بیماری، ناتوانی، فقدان مهارت‌های سرپرستی، در سوء‌رفتار با کودک مشخص شده است. بسیاری از این موقعیت‌ها باعث ایجاد استرس در خانواده می‌شود که نتیجه آن سوء‌رفتار یا اهمال با کودک است. آگاهی از علت سوء‌رفتار با کودک در تعیین بهترین شیوه پیشگیری و درمان کمک‌کننده است. افرادی که کودکان خود را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند در ۴ طبقه قرار می‌گیرند: افرادی که در خانواده‌هایی متولد شده‌اند که خشونت در آن رایج بوده است، دارای استرس‌های اجتماعی بودند، در انزوای اجتماعی و رشد اجتماعی پایین قرار داشتند و ساختار خانوادگی مختل داشتند.

● علایم غفلت از کودکان

این علایم به شرح زیرند: خوب رشد نکردن، علایم سوء‌تغذیه مثل لاغری شدید، نفخ شکم، فقدان چربی زیر پوست، بهداشت شخصی ضعیف، پوشاک کثیف یا نامناسب، شواهد ضعف مراقبت بهداشتی مثل تاخیر در ایمن‌سازی، عفونت‌های درمان نشده، سرماخوردگی همیشگی، صدمات همیشگی ناشی از فقدان نظارت.

کندی و غیرفعال بودن، بیش از حد، خواب‌آلودگی، بروز رفتارهای خودتحریکی مثل مکیدن انگشت یا تکان خوردن مکرر، دزدیدن غذا، فرار از مدرسه، اعتیاد به مواد گوناگون، خرابکاری، بلند کردن جنس از مغازه از علایم رفتاری غفلت هستند. یافته‌های جسمی غفلت عاطفی نیز عمدتا عبارتند از: خوب رشد نکردن، اختلال در تغذیه، شب‌ادراری و اختلال در خواب.

● رفتارهای ناشی از سوء‌رفتار عاطفی کودک

رفتارهای خودتحریکی مثل گاز گرفتن، تکان خوردن مکرر، مکیدن انگشت در طی دوران شیر‌خوارگی، فقدان لبخند اجتماعی و اضطراب عجیب، گوشه‌گیری، ترسیدن غیرعادی، رفتار ضداجتماعی مثل تخریب، دزدی، بی‌رحمی، رفتار افراطی مثل جبران بیش از حد، غیرفعال بودن یا پرخاشگری و طلبکار بودن، سرپوش گذاشتن روی پیشرفت عقلانی و عاطفی به ویژه زبان، تلاش کردن برای خودکشی.

● علل و عوامل کودک آزاری

بسیاری از مردم، رفتارهای خشونت‌آمیز را جزو مقبول کودک پروری در نظر می‌گیرند و از آن برای تنظیم رفتار کودکان‌شان استفاده می‌کنند. با این حال بسیاری از محققان که خشونت خانگی را مطالعه می‌کنند، پذیرش این میزان از خشونت طبیعی را هراس‌آور تلقی می‌کنند. چنین نگرشی به خشونت، مشروعیت می‌بخشد و چنین خشونت‌هایی به سایر وجوه و عرصه‌های زندگی سرایت می‌کند؛ مثل همسر آزاری. بنابراین والدینی که خود آماج تنبیه بدنی و رفتار بی‌رحمانه در خانواده‌شان بوده‌اند ممکن است سنت بدرفتاری را با کودکان خود ادامه دهند. شرایط زندگی استرس‌آمیز از جمله تراکم جمعیت در خانه‌های کوچک و فقر با رفتار پرخاشگرانه رابطه دارد و ممکن است در سوءرفتار جسمی ‌با کودکان سهیم باشد. انزوای اجتماعی، فقدان سیستم حمایتی و به ویژه سوءمصرف مواد توسط والدین، احتمال مدارای خشن را با کودکان بالا می‌برد. کودک آزاری بیشتر در والدین جوان و کم‌سن و سال دیده می‌شود. متوسط سن والدین کودک آزار ۳۲ سال است. ازدواج در سنین پایین از ویژگی‌های والدین کودک آزار محسوب می‌شود. در خانواده‌های تک‌والدی و فرزندخواندگی نیز خطر کودک‌آزاری بالاست اما علت بالا رفتن خطر در خانواده‌های تک‌والدی، غیبت یک والد نیست بلکه فقر است. اکثریت قربانیان، کودکان زیر پنج سال هستند. به دنبال آنها کودکان ۶ تا ۱۱ سال و ۱۲ تا ۱۷ سال قرار می‌گیرند. بالاترین آسیب جسمی ‌در نوزادان و نوپایان گزارش شده است. نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهند که هم اشکال خفیف و هم شدید تنبیه بدنی روی کودکان مذکر انجام می‌گیرد. کودکان بیش فعال، ناآرام و کودکانی که در الگوهای خواب و بیداری و غذایی آنها مشکل وجود دارد، همگی در معرض خطر کودک‌آزاری قرار دارند.

● یافته‌ها و رفتارهای ناشی از سوء‌رفتار جسمی‌ با کودک

کوفتگی و تاول، سوختگی، شکستگی‌ها و دررفتگی، پارگی‌ها و ساییدگی‌ها، مسمومیت بی‌مورد تکراری به ویژه با دوز بالای دارو، بیماری ناگهانی بی‌مورد مثل افت قندخون ناشی از انسولین درمانی. رفتارها شامل احتیاط از تماس فیزیکی با افراد بالغ، ترس آشکار از والدین یا رفتن به خانه، دراز کشیدن آرام در حالی که محیط را بررسی می‌کند، واکنش نامناسب به صدمه مثل گریه نکردن برای درد، فقدان واکنش به رویدادهای ترسناک، هنگامی‌که صدای گریه بچه‌های دیگر را می‌شنود نگران می‌شود، بی‌توجهی به رفاقت و نشان دادن محبت، ارتباطات سطحی، رفتار خشن مثل تهاجم برای کسب توجه، گوشه‌گیری.

● علایم سوء‌رفتار جنسی با کودکان

یافته‌های جسمی ناشی از سوءرفتار جنسی با کودکان به شرح زیر است: کوفتگی‌ها، خون‌ریزی‌ها، پارگی‌ها یا تحریک اندام تناسلی یا مقعد یا دهان و حلق، پارگی، آلودگی یا خونی بودن لباس زیر، درد هنگام ادرار کردن یا درد، تورم و خارش ناحیه تناسلی، ترشح از آلت، زگیل‌های مقاربتی، سختی در راه رفتن یا نشستن، بوی غیرعادی در ناحیه تناسلی، عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری. و اما رفتارهای کودک ناشی از سوء‌رفتار جنسی با او: بروز ناگهانی مشکلات جنسی، گوشه‌گیری، خیال‌بافی افراطی، دل‌مشغولی به تخیلات خصوصا در بازی، ارتباطات ضعیف با هم‌سالان، تغییرات ناگهانی مثل اضطراب، از دست دادن وزن، چسباندن خود به دیگران، رفتار برگشت‌کننده مثل مکیدن شست، بروز ناگهانی ترس مرضی یا عادی خصوصا ترس از تاریکی، فرار از خانه، سوء‌مصرف مواد، تغییر سریع و عمیق شخصیت خصوصا افسردگی افراطی، کاهش سریع در انجام وظایف مدرسه، تلاش برای خودکشی یا خیال‌بافی.

● کودک‌آزاری در ایران و جهان - دکتر سیداحسان بیکایی

صفحه حوادث روزنامه‌ها هر هفته حداقل یک خبر راجع به کودک‌آزاری دارند. پدر و مادر معتادی که فرزندشان را می‌زنند، فرزندان طلاق که با کبودی‌های وحشتناک یا آثار سوختگی به بیمارستان منتقل می‌شوند و حوادثی از این قبیل. اما مفهوم کودک‌آزاری بسیار گسترده‌تر از اخباری از این قبیل است. به گفته کارشناسان بخش اعظم موارد کودک‌آزاری به جایی گزارش نمی‌شود و پنهان می‌ماند و فقط موارد کمی از این اتفاقات دلخراش رسانه‌ای می‌شوند و یا مثلا یک موج رسانه‌ای به وجود می‌آورند. مثل ماجرای کودک‌آزاری دختر بچه‌ای که چند سال پیش فوتبالیست‌های معروفی مثل حمید استیلی هم به عیادت او رفتند یا ماجرای چند وقت قبل بهزیستی زنجان که پخش عکس‌های دلخراش کودکانی که به وسیله یکی از کارمندان بهزیستی دچار سوختگی شده بودند موجب خشم و ناراحتی مردم شد.

در رسانه‌‌ها به وفور می‌توان مثال‌هایی از جنبه‌های دیگر کودک‌آزاری را هم دید. ماجرای قتل‌های پاکدشت توسط فردی به نام بیجه که بعد از آزارجنسی کودکان آنها را به قتل می‌رساند یا ماجرای قاچاق کودکان و دختربچه‌ها به کشورهای دیگر برای سوءاستفاده جنسی همه از این نمونه‌ها هستند. در نمونه‌های خارجی هم معروف‌ترین مثال ماجرای مربوط به سال گذشته است که پرونده خانه وحشت اتریش نام دارد که در آن پیرمرد ۷۳ ساله‌ای به نام جوزف فریتزل چند سال دختر خود را در انبارخانه زندانی کرده بود و بارها به او تجاوز کرده بود. دادگاه جوزف فریتزل هنوز ادامه دارد اما جنبه‌های دیگری از کودک‌آزاری هم وجود دارند که زیاد به آنها پرداخته نمی‌شود. عدم توجه یا رسیدگی مناسب به کودک یکی از این جنبه‌هاست. رشد نامناسب، وضعیت بهداشتی بد و یا ضعف شدید کودکان می‌تواند شاهدی برای کودک‌آزاری باشد. پرونده چند سال قبل پسربچه ۷ ساله‌ای که به خاطر بی‌توجهی والدینش رشدی اندازه یک بچه ۳ ساله داشت یا ماجرای معروف دو دختر بچه که توسط پدر بزرگ پیرشان سال‌ها زندانی بودند و ماجرای فیلم سیب ساخته سمیرا مخملباف هم از این نمونه‌ها هستند. در قاره آفریقا یک پدیده وحشتناک دیگر از کودک‌آزاری وجود دارد که در بقیه دنیا کمتر دیده می‌شود. استفاده از پسربچه‌های کوچک به‌عنوان سرباز و یا نیروی انتظامی و آموزش قتل و کشتار به این بچه‌ها، اعتراض تمام مجامع بین‌المللی را موجب شده است و در ماه‌های گذشته برای اولین بار توماس لوبونگا، رهبر شورشیان کنگو به این اتهام و به اتهام جنایات جنگی تحت محاکمه توسط دادگاه بین‌المللی قرار گرفت.

دکترنسرین امیری

فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان