سقط مکرر جنین چرا و به چه علت

دکتر آزیتا صفارزاده متخصص زنان و زایمان می گوید ۶۰ درصد سقط های مکرر, غیرقابل توجیه اند

یکی از مشکلاتی که همسران جوان با آن روبه‌رو هستند، سقط مکرر خودبه‌خودی جنین است که باعث نگرانی و ناکامی آنها می‌شود. در «زنان و مردان» این هفته، گفتگویی داشته‌ایم با دکتر آزیتا صفارزاده‌کرمانی، متخصص زنان و زایمان، درباره دلایل و درمان‌های این عارضه...

▪ خانم‌ دکتر! مهم‌ترین دلایل سقط مکرر جنین چیست؟

ـ سقط مکرر به بروز ۳ سقط یا بیشتر، قبل از نیمه اول بارداری، اطلاق می‌شود و در هر ۳۰۰ بارداری یک مورد حادث می‌شود. سقط به خودی خود شایع‌ترین عارضه بارداری است و برای زوجینی که تمایل به داشتن فرزند دارند، استرس‌های روحی‌روانی فراوانی ایجاد می‌کند. حدود ۱۵ درصد بارداری‌هایی که از نظر تکنیکی تشخیص داده می‌شوند، در نیمه اول بارداری سقط می‌شوند اما در مورد علل سقط مکرر باید گفت که حالت غیرطبیعی کروموزومی والدین تنها علت غیرقابل بحث سقط مکرر است. چنین حالات غیرطبیعی کروموزومی در ۵ درصد زوجینی که دچار سقط مکرر می‌شوند، حادث می‌شود. از سایر علل می‌توان به حالات غیرطبیعی شکل رحم که در ۱۲ درصد موارد دیده می‌شود، مشکلات هورمونی (۱۷ درصد)، عفونت‌ها (۵ درصد)، فاکتورهای ایمنی (۵۰ درصد)، انعقاد خون و علل متفرقه دیگر (۱۰ درصد) اشاره کرد. البته بعد از ارزیابی واقعی در ۶۰ درصد موارد، سقط مکرر غیرقابل توجیه باقی می‌ماند.

▪ فرمودید یکی از علل، حالات غیرطبیعی شکل رحم است.چگونه می‌توان این موضوع را تشخیص داد؟

ـ ابتدا باید روی این نکته تاکید ‌کنم که بررسی‌های بالینی برای مشخص کردن علت سقط جنین زمانی آغاز می‌شود که ۲ سقط به خودی خود متوالی ایجاد شده باشد. این موضوع به ویژه زمانی که ضربان قلب جنین قبل از سقط تشخیص داده شده باشد، سن مادر بالای ۳۵ سال باشد یا زوجینی به سختی باردار شده باشند، اهمیت پیدا می‌کند. در مورد حالات غیرطبیعی شکل رحم، متخصص زنان برای فرد عکسی رنگی تجویز می‌کند. در بررسی عکس رنگی رحم می‌توان به اشکالاتی در ساختمان رحم پی برد که اکثرا باانجام «هیستروسکوپی» (آندوسکوپی رحم) قابل تشخیص و درمان است. از جمله ناراحتی‌های قابل تشخیص با این روش چسبندگی‌های داخل رحمی و دیواره وسط رحم، پولیپ یا فیبروم داخل رحمی، سپتوم رحم، ناهنجاری‌های شریان رحمی و نارسایی دهانه رحم، چسبندگی‌ها، لیومیوم‌ها و آدنومیوز است.

▪ در مورد مشکلات هورمونی دخیل در سقط مکرر نیز توضیح می‌دهید؟

ـ بله؛ از اختلالات هورمونی که به سقط مکرر منجر می‌شوند، می‌توان به اختلالات و ضعف تخمدان، دیابت و بیماری‌های تیروییدی اشاره کرد. تداوم بارداری در خلال ۲ ماه اول بارداری وابسته به تولید پروژسترون از تخمدان است که اگر به مقدار کافی تولید نشوند، سلول‌های جفتی رشد کافی نخواهند داشت و به سقط خود به خود منجر می‌شود، علت سقط در دیابت ممکن است اختلال در جریان خون رحمی باشد. کم‌کاری تیرویید، بیماری هورمونی دیگری است که باعث سقط مکرر می‌شود که به دلیل تاثیر روی تخمک‌گذاری و اختلال عملکرد تخمدان‌ها ایجاد می‌شود. در مورد مشکلات هورمونی، درمان با تجویز هورمون مورد نظر صورت می‌گیرد که می‌تواند هورمون تیرویید یا پروژسترون و گاهی استروژن باشد.

▪ از جمله علل دیگری که به آنها اشاره کردید، عامل ایمنی در عفونت‌ها بود که بیشترین درصد سقط مکرر نیز به آن اختصاص داشت. منظور از فاکتورهای ایمنی چیست؟

ـ اصطلاحا به آن، علل ایمنی‌شناختی گفته می‌شود. مثلا لوپوس یک بیماری سیستم ایمنی است که در آن سلول‌های ایمنی بدن بر ضدسلول‌های بدن فعال شده و به عوارضی در بدن منجر می‌شود. از آنجا که سلول‌های ایمنی بدن در هر نقطه از بدن وجود دارند، این بیماری می‌تواند تمام اندام‌های بدن را درگیر کند. علت دقیق آن مشخص نیست اما عوامل ژنتیکی در استعداد ابتلا به بیماری نقش مهمی دارند. عوامل محیطی مثل نور آفتاب نیز سبب تشدید یا بروز آن می‌شود. البته عوامل هورمونی نیز بی‌تاثیر نیست. شایع‌ترین علامت این بیماری درد یا تورم مفصل است که می‌تواند حالت مزمن یا عودکننده داشته باشد. دردهای عضلانی و تب در هنگام فعال بودن بیماری نیز شایع است. علامت شایع دیگر ضایعات پوستی شبیه به بال پروانه روی گونه‌ها و پل بینی است که قرمز رنگ بوده و به نور آفتاب حساس است. در این نوع بیماری معمولا کورتون برای فرد تجویز می‌شود اما در رابطه با عفونت‌ها باید گفت که عفونت‌های دستگاه تناسلی زنان با عوامل میکروبی، ویروس‌ها و قارچ‌ها می‌تواند از جمله علل سقط مکرر باشد.

▪ وقتی زوجی به شما مراجعه می‌کنند که تاکنون ۲ بار سقط جنین خود به خود داشته‌اند، شما در درجه اول چه چیزی را برای آنها تجویز می‌کنید؟

ـ ابتدا باید بررسی کروموزومی بیمار و همسرش به عمل آید. بعد، بررسی تشریحی رحم با میکروسکوپ و نمونه‌برداری رحمی نزدیک به عادت ماهانه برای بررسی وضعیت هورمونی تخمدان لازم است. اندازه‌گیری‌های هورمونی از خون نیز باید به عمل آید تا پلاکت‌های خونی شمارش شوند و موادی که در سقط‌های ایمنی در خون ایجاد می‌شوند مورد بررسی قرار گیرند. بررسی‌های میکروبی از دهانه رحم نیز برای عفونت‌ها لازم است.

▪ حالا بعد از شناسایی علل سقط مکرر، آیا این علل قابل درمان هستند و زوجین می‌توانند بچه‌دار شوند؟

ـ برخی از علت‌ها قابل برطرف شدن هستند. نقص ساختمانی رحم و وجود نقایصی نظیر رحم شاخ‌دار و وجود توده‌هایی مانند فیبروم یا لیومیوم ممکن است با جراحی پیش‌ از باردار شدن برطرف شود. نارسایی سرویکس (دهانه رحم) نیز به حالتی گفته می‌شود که دهانه رحم به اندازه کافی توانایی بسته ماندن در برابر جنین را ندارد و پیش از موعد باز می‌شود. در این حالت نیز با کمک سرکلاژ یعنی بستن دهانه رحم به روشی شبیه بخیه کردن به بارداری بعدی می‌توان کمک کرد. اگر علت سقط یک نقص ساختمانی در لوله‌های عصبی باشد، با مصرف مکمل ویتامین و اسید فولیک برطرف می‌شود.

▪ می‌توان جلوی سقط را در دوران بارداری گرفت؟

ـ هرگونه خون‌ریزی خفیف، شدید یا لکه‌بینی در نیمه اول بارداری باید از سوی مادر جدی تلقی شود. این علامت نشانه در معرض خطر بودن جنین است. با مشاهده این علامت مادر باردار باید فورا مورد معاینه پزشک قرارگیرد. اگر دهانه رحم کاملا بسته باشد و علایم دیگر خطر وجود نداشته باشد، واژه «تهدید به سقط» برای تشریح وضعیت جنین مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این حالت به مادر توصیه می‌شود، استراحت کند. این تنها وضعیتی است که می‌تواند مانع سقط شود. اما بیشتر موارد سقط در ۳ ماهه اول (۱۲ هفته نخست) به دلایل نقایص کروموزومی رخ می‌دهد. در واقع، به‌طور طبیعی جنین‌هایی که اختلالات شدید کروموزومی دارند، در همان ابتدا سقط شده و می‌میرند.

سمیه مقصودعلی