زندگی ماشینی

● نمایشنامه اکسپرسیونیستی
«از بامداد تا نیمه شب» نمایشنامه یی اکسپرسیونیستی نوشته گئورگ کایزر است که محمد حفاظی ترجمه و نشر قطره منتشرش کرده است، یعنی در حقیقت یکی از معدود …

نمایشنامه اکسپرسیونیستی

«از بامداد تا نیمه شب» نمایشنامه یی اکسپرسیونیستی نوشته گئورگ کایزر است که محمد حفاظی ترجمه و نشر قطره منتشرش کرده است، یعنی در حقیقت یکی از معدود نمایشنامه های سبک اکسپرسیونیسم است که به فارسی ترجمه شده. تشخیص یک نمایشنامه با این سبک کار سختی نیست. انسان و زمان حال در این نمایشنامه ها همیشه مرکز توجه است.

انسان و زمان حال از سوی نیروهای غیرانسانی تحریف شده و اکسپرسیونیست ها در زمان خود جنبه های منفی چنین جهانی را مدنظر قرار می دادند. این نمایشنامه ها دو ویژگی دیگر هم دارند؛یکی اینکه به صورت بخش بخش (اپیزودیک) نوشته می شوند و دیگر اینکه شخصیت ها نام خاص ندارند، بلکه نام شان عام یا مربوط به حرفه شان است مانند مادر، رئیس بانک، صندوقدار، پیشخدمت و...

«از بامداد تا نیمه شب» یکی از این نمایشنامه های اکسپرسیونیستی است که گئورگ کایزر نمایشنامه نویس آلمانی آن را در سال ۱۹۱۶ نوشته است. نمایش درباره صندوقدار یک بانک محلی است که سال ها زندگی ماشینی و یکنواختی را گذرانده است. با ورود بانویی از کشور و دنیایی دیگر به بانک، صندوقدار که گویی از خوابی چندین ساله بیدار شده، تصمیم می گیرد خواسته های خود را با پول برآورده کند. او پولی کلان از بانک می دزدد و می گریزد... گئورگ کایزر متولد ۱۸۷۸ از ۱۹۱۱ حدود ۱۵ نمایشنامه نوشت که دوازده تای آن در دوران جنگ جهانی اول چاپ شد.

او پایه گذار یک «مکتب نمایشی نو» نیز هست. کوتاه گویی و صرفه جویی از ویژگی های نثر کایزر است و این خصیصه ها در عین حال که کار ترجمه آثار او را دشوار می کند، به جهانی شدن یا غیرملی بودن آنها کمک می کند. کایزر علاوه بر این نمایشنامه، «دوزخ، جاده، زمین»، «دو کراوات»، «روزهای اکتبر»، «دریاچه نقره یی»، «باغبان تولوز»، «ناپلئون در نیواورلئان» و... را نوشت و سال ۱۹۴۵ در سوئیس درگذشت. در تئاتر کارهای نویسندگانی بزرگ بر آثار اکسپرسیونیستی تاثیری شگرف داشته است. آگوست استریندبرگ با نمایشنامه های «رویابازی» و «سونات روح»، فرانتس ود کیند با آثاری چون «بیداری بهار»، «روح زمین» و «جعبه پاندورا»، ارنست تولر و کارهایی چون «تغییر سیما»، «انسان و توده ها» و «ماشین زده ها» المر رایس و نمایشنامه «ماشین حساب» یوجین اونیل و کارل چاپک از جمله این نویسندگان هستند.

نمایشنامه «از بامداد تا نیمه شب» شامل هفت بخش است که در تیراژ ۱۱۰۰ نسخه و قیمت ۱۵۰۰ تومان منتشر شده است.

کتک کاری متمدنانه

نمایشنامه «خدای کشتار» نوشته یاسمینا رضا نویسنده فرانسوی به تازگی با ترجمه مائده طهماسبی از سوی نشر قطره وارد بازار شده است. «خدای کشتار» را علیرضا کوشک جلالی آذرماه سال گذشته در تالار سایه تئاتر شهر به روی صحنه برده بود که استقبال خیلی خوبی هم از آن شد چون داستان نمایش در عین سادگی به معضلات بشر امروز می پردازد. داستان درباره دعوای دو پسربچه در خیابان است که منجر به ملاقات والدین آنها برای حل اختلاف و پیدا کردن علت دعوا می شود تا از راهی «متمدنانه» بچه ها را با هم آشتی دهند اما این ملاقات به دعوایی خارج از دایره تمدن تبدیل می شود. در این اثر خشم، نفرت و طنز همراه هم به تصویر کشیده شده و این کمدی سیاه سعی دارد نقاب انسان امروزی را که با رفتار بورژوایی آمیخته شده، کنار بزند و درون انسان ها را واشکافی کند. یاسمینا رضا نویسنده نمایشنامه معروف «هنر» خدای کشتار را در سال ۲۰۰۶ به فرانسه نوشته که دسامبر همان سال در زوریخ اجرا شد. نمایشنامه چهار بازیگر دارد، میشل و ورونیک از خانواده هویل و آنت و آلن از خانواده رایل که در اجرای آذرماه کاظم هژیرآزاد نقش «میشل»، الهام پاوه نژاد «ورونیک»، بهاره رهنما «آنت» و بهنام تشکر «آلن» را بازی می کرد و داستان تماماً در یک اتاق پذیرایی می گذرد. یک میز کوتاه در وسط گذاشته شده و روی میز کتاب های هنری پخش و پلاست. اگرچه تعداد بازیگران نمایش کم و دکور نمایش ساده است اما «خدای کشتار» نمایش پرکششی است که به هیچ وجه مخاطب را خسته نمی کند و پر از طنز و موقعیت های بی نظیر است که بازیگران به وجود می آورند.