درآوردن کتابخوان از چاه بیکاری

برای ما که خیلی کتاب نمی خوانیم

وقتی سخن از بیکاری به میان می‌آید، ناخودآگاه ذهن به سمت پیامدهای منفی این رویداد معطوف می‌شود. شاید برایتان جالب باشد، اما مقصود از این گزارش نه موضوع بیکاری است و نه تبعات آن. بلکه اتفاقا بیان رخداد مثبتی است که پس از افزایش بیکاری در یکی از همین کشورهای همسایه‌مان رخ داده است. موسسه آمار ترکیه طی گزارشی اعلام کرد: با افزایش میزان بیکاری و در پی آن افزایش فرصت مطالعه برای اقشار مردم، فروش کتاب در ترکیه ۲۰ درصد رشد داشته است.

این در حالی است که با بحران اقتصادی در اروپا بسیاری از بخش‌ها از جمله صنعت چاپ دچار رکود شده است. همین موضوع بهانه‌ای شد تا این گزارش را به بررسی وضعیت و جایگاه کتاب و کتابخوانی درکشور ترکیه اختصاص دهیم و ببینیم چگونه ترک‌هایی که تا چند سال اخیر ۵ ساعت در روز را به تماشای تلویزیون می‌نشستند و تنها ۶ ساعت در سال را با خواندن کتاب می‌گذراندند، اکنون در اندیشه کم کردن فاصله تعداد عناوین چاپ شده خود با دیگر کشورهای اروپایی‌اند.

تا چند سال پیش ترکیه نیز همچون ایران از فقر کتابخوانی رنج می‌برد و مردم تمایل چندانی به مطالعه کتاب نشان نمی‌دادند. دلیل این ادعا را در آمارهای منتشر شده آن دوران می‌توان یافت که حکایت از مطالعه منظم تنها ۵/۴ درصد از عموم مردم ترکیه داشت. مردمی که سالانه تنها ۱۰ دلار به خرید کتاب اختصاص می‌دادند. میزان سواد عمومی کشور ترکیه یکی از عوامل موثر و دخیل در این موضوع بود. چرا که طبق گزارش سازمان توسعه انسانی (Human Deve Lopement) جایگاه ترکیه به لحاظ سواد در میان ۱۷۷ کشور دنیا ۱۵۱ بود. همین موضوع سبب شد تا ترکیه سیاست‌هایی را در راستای افزایش سواد عمومی و فرهنگ کتابخوانی پیش بگیرد. برگزاری اردوی کتاب در مدارس از جمله اقدامات صورت گرفته درمدارس برای افزایش مطالعه بود. در اولین اردو که با حضور ۲۰۹ دختر و ۱۱۵ پسر دبیرستانی انجام شد، ۱۰۰ عنوان کتاب برای مطالعه برگزیده شد. برگزارکنندگان این طرح پس از پایان اردوی اول به این نتیجه رسیدند که ۹/۱۲ درصد از شرکت‌کنندگان هیچ کتابی از ۱۰۰ کتاب را نخوانده‌‌اند. ۶۰ درصد آنها بین یک تا ۱۵ کتاب و ۵/۹ درصد بین ۱۱ تا ۲۰ کتاب را مطالعه کرده بودند. آمار افرادی که بیش از ۲۰ کتاب خوانده بودند نیز تنها ۱/۵ درصد بود. در حالی که سه‌چهارم شرکت‌کنندگان در این طرح اظهار رضایت می‌کردند، آمار به دست آمده برای برگزارکنندگان این طرح راضی‌‌کننده نبود، اما آنها این اقدام را گام مثبتی در راستای اهداف خود برمی‌شمردند. همچنان که آمارها نشان داد، با تجدید برگزاری این دوره‌ها میزان علاقه‌‌مندی آنها به کتاب بیشتر شد.

مطالعه در همه جا، عنوان یکی دیگر از طرح‌هایی بود که در ترکیه برای افزایش فرهنگ کتابخوانی به راه افتاد. به همین منظور آنها کتاب‌ها را در وسایل نقلیه عمومی مثل مینی‌بوس‌ها قرار دادند. بنابر دستور فرماندار یک شهر، در یکی از مسیرهای پرترددی که ۵۰ مینی‌بوس داشت و تا رسیدن به مقصد ۴۵ دقیقه طول می‌کشید، کتاب‌های مورد نظر را قرار دادند. آنها کار را با گذاشتن ۱۵ کتاب در هر مینی‌بوس آغاز کردند تا با این عمل فرهنگ کتابخوانی رواج یافته و خواندن کتاب برای افراد تبدیل به یک عادت شود.

در یک طرح مشابه و در آدانای ترکیه، کتاب را علاوه بر مینی‌بوس‌ها در پارک‌‌ها، مترو و حتی بیمارستان‌ها قرار دادند. بعضی از قضات ترکیه نیز متخلفان خردسال را مجبور به خواندن کتاب می‌کنند. یکی از این کودکان می‌گوید: گرچه این موضوع برای تنبیه من است، اما من از خواندن کتاب لذت می‌ برم و پس از پایان محکومیتم هم کتاب خواندن را ادامه خواهم داد.

● «ترجمه» نیمی از کتاب‌های بازار کتاب

کشور ترکیه ۱۷۲۴ موسسه انتشاراتی، ۶ هزار کتابفروشی و ۵۰ توزیع‌‌کننده کتاب دارد. خیابان استقلال اصلی‌ترین مرکز کتاب در استانبول است و کتابفروشی‌های بزرگی چون استقلال، مفیستو و آر.اند.دی در این راسته قرار دارند. صاحبان این کتابفروشی‌ها می‌گویند: با بحران اقتصادی اروپا و کاهش قیمت کتاب میزان فروش کتاب در ترکیه رشد داشته است.

با بحران اقتصادی اروپا و کاهش قیمت میزان فروش کتاب در ترکیه رشد داشته استدر حالی که این کشور به نویسندگان و ناشرانی که زبان ترکی را به زبان‌های دیگر ترجمه می‌کنند یارانه می‌دهد، بیش از ۵۰ درصد کتاب‌های موجود در بازار ترکیه ترجمه شده از زبان‌های دیگر است. آمارها نشان می‌‌دهد ۴۷ درصد کتاب‌های منتشر شده کتاب‌های درسی، آموزشی و ۳۷ درصد رمان است که البته ۴۰ درصد رمان‌های ترجمه شده‌ای از کشورهای انگلیس، آلمان، فرانسه و اسپانیاست. سهم کتاب‌های علمی ۹ درصد است که ۲۰ درصد آن نیز کتاب‌های ترجمه شده است. ۷ درصد مابقی کتاب‌های وارداتی را شامل می‌شود. آمار کتاب‌های توقیفی نیز به ۱۸۲ عنوان می‌رسد و موضوع بیشتر این کتاب‌‌ها تحقیر ترک‌ها، مسائل مناطق کردنشین و مساله قبرس است.

● قیمت نامشخص کتاب و بازار کتاب‌های نایاب

کتاب در ترکیه قیمت مشخصی ندارد. ۴۴ تا ۵۵ درصد قیمت کتاب به عمده‌فروشان تخفیف داده می‌شود و ۳۰ تا ۴۵ درصد نیز تخفیفی است که کتابفروشان از آن بهره می‌برند. به طور کلی قیمت کتاب بین ۶۰/۸ تا ۲۰/۱۷ یورو متغیر است که البته جنس جلد کتاب عامل موثر در تعیین این قیمت است. بدون شک بهترین محل برای یافت کتاب‌های قدیمی و نایاب در استانبول بازار قدیمی کتاب «Sahaflar Carsisi» است که در منطقه باستانی و کهن استانبول قرار دارد. گرچه متاسفانه در ۶۰ ۵۰ سال اخیر و با ایجاد کتابفروشی‌های مدرن شهر و بتازگی نیز وجود اینترنت، این بازار اهمیت خود را از دست داده است. این بازار با ۵۰ مغازه کوچک شامل کتاب‌های دست دوم و نایابی است که هر روز به غیر از یکشنبه‌ها و ایام تعطیلات عمومی باز است.

● کتابخانه‌ای برای زنان

در ۱۴ آوریل ۱۹۹۰ شهردار استانبول ساختمان قدیمی را به کتابخانه زنان اختصاص داد. در این کتابخانه بیش از ۶۵۰۰ کتاب از نویسندگان زن یا موضوعات مرتبط با زن و ۷۰۰ مقاله در زمینه‌های زنان به زبان‌های ترکی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی وجود دارد.

هدف از راه‌‌اندازی این کتابخانه که مجموعه‌ای از آثار هنرمندان و نویسندگان زن است، آشنایی بیشتر مردم با مسائل تاریخی در حوزه زنان، بیان موقعیت فعلی و ارائه هرگونه اطلاعات مرتبط است. ورود به این کتابخانه برای عموم آزاد بوده و افراد می‌توانند کتاب‌های مورد علاقه خود را به امانت ببرند. بسیاری از کتاب‌ها و مقالات موجود در این مرکز اهدایی است.

این کتابخانه روزهای دوشنبه تا جمعه و از ساعت ۱۰ صبح تا ۶ بعدازظهر باز است. البته استفاده از این محل در روزهای شنبه به شرط هماهنگی قبلی امکان‌پذیر است.

● کتابخانه ملی ترکیه

کتابخانه ملی ترکیه در ۱۵ آوریل ۱۹۴۶ در شهر آنکارا ساخته شد و از سال ۱۹۴۸ درهای خود را به روی علاقه‌مندان گشود. این ساختمان دوباره در سال ۱۹۸۲ بازسازی و تکمیل و از ۱۵ آگوست ۱۹۸۳ پذیرای علاقه‌مندان شد. این کتابخانه با ۳۹ هزار متر مربع مساحت شامل یک میلیون و ۷۰۰ هزار اثر ادبی است که از این تعداد ۹۹۴ هزار کتاب، بیش از ۵۸۱ هزار مجله، ۱۰۰ هزار آثار غیرمتنی (شامل مهر، پول، پوستر)، بیش از ۲۵ هزار کتاب خطی و ۲۰۰ کتاب و ۵۰۰ مقاله به خط بریل است.

۸۰ درصد آثار این کتابخانه به زبان ترکی و ۲۰ درصد باقی مانده به مقالات و کتاب‌هایی با زبان انگلیسی تعلق دارد. گرچه آثاری با زبان‌های فرانسوی، آلمانی، عربی و روسی نیز مشاهده می‌شود. تمام برنامه‌های لازم برای استفاده علاقه‌مندان از اینترنت نصب شده است و کاربران به منظور جستجوی کتاب‌های ترکی و انگلیسی می‌توانند از سیستم رایانه‌ای این کتابخانه استفاده کنند. بسیاری از مقالات این کتابخانه که تبادل فرهنگی با سایر کشورها را در دستور کار خود دارد، به ۸۳ کشور در سراسر دنیا که شامل ۵۶۰ کتابخانه می‌شود، ارسال می‌شود.

همه دانشجویان، کارمندان دولت یا بخش خصوصی بجز دانش‌آموزان می‌توانند عضو این کتابخانه که سالانه ۳۰۰ هزار بازدیدکننده دارد، شوند. البته اتباع خارجی برای عضویت باید از وزارت خارجه ترکیه مجوز داشته باشند.

کتاب‌های این کتابخانه امانت داده نمی‌شود و افراد می‌توانند تا ۱۰ صفحه از کتاب مورد علاقه خود را کپی بگیرند و از میکروفیلم‌های موجود استفاده کنند. گفتنی است بودجه سالانه این کتابخانه در کنار ۱۴۰۰ کتابخانه عمومی در ترکیه قرار دارد، یک میلیون و ۶۴۰ هزار دلار در سال است.

سارا زاهدیان