استاد مسلم آواز ایران زمین, ۷۳ ساله شد

اول مهرماه محمدرضا شجریان قدم به ۷۳ سالگی می گذارد

محمدرضا شجریان، یکم مهر ۱۳۱۹ در مشهد زاده شد.

خواندن را از کودکی با همان لحن کودکانه آغاز کرد. با توجه به استعداد و صدای خوبش تحت تعلیم پدر که خود قاری قرآن بود، مشغول به پرورش صدای خویش شد و در سال ۱۳۳۱ برای نخستین بار، صدای تلاوت قرآن او از رادیو خراسان پخش شد.

شجریان در سال ۱۳۳۸ به دانشسرای مقدماتی در مشهد رفت و از همان سال برای نخستین بار با یک معلم موسیقی آشنا شد.

وی پس از دریافت دیپلم دانشسرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش در آمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با ساز سنتور آشنا شد. در سال ۱۳۳۷ به رادیو خراسان رفت و در رشته آواز مشغول فعالیت شد.

سپس برای اجرای برنامه‌های گلها به تهران نزد داوود پیرنیا دعوت شد و در بیش از یکصد برنامه گلها و برگ سبز شرکت کرد.

او در سال ۱۳۴۶ به تهران رفت و با احمد عبادی آشنا شد و از سال ۱۳۴۶ در کلاس اسماعیل مهرتاش شرکت کرد. همچنین برای آموختن خوشنویسی در انجمن خوشنویسان نزد ابراهیم بوذری رفت. او از سال ۱۳۴۷، خوشنویسی را نزد حسن میرخانی ادامه داد و در سال ۱۳۴۹ درجه ممتاز را در خوشنویسی به دست‌آورد.

شجریان تا سال ۱۳۵۰ با نام مستعار سیاوش بیدکانی با رادیو همکاری می‌کرد اما بعد از آن از نام خود استفاده کرد.

در ۱۳۵۰ با فرامرز پایور آشنا شد و یادگیری سنتور و ردیف‌های آوازی را نزد وی دنبال کرد.

در سال ۱۳۵۱ در برنامه گلها با نورعلی خان برومند آشنا شد و به آموختن شیوه آوازی طاهرزاده نزد او پرداخت. از سال ۱۳۵۲ نزد عبدالله دوامی کلیه ردیف‌های موسیقی و شیوه‌های تصنیف‌خوانی را فرا گرفت. در همین سال به همراه گروهی از هنرمندان چون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌فر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و داوود گنجه‌ای، مرکز حفظ و اشاعه موسیقی را به سرپرستی زنده‌یاد داریوش صفوت بنا نهاد.

شجریان شیوه‌های آوازی اقبال‌السلطان، تاج اصفهانی، میرزا ظلی، ادیب خوانساری، حسین قوامی و بنان را روی صفحات و نوارها به‌ دقت دنبال کرد. از سال ۱۳۵۴، تدریس هنرجویان را در رشته آواز در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران آغاز کرد و در سال ۱۳۵۸ با تعطیلی این رشته کار تدریس خود را پایان داد.

شجریان در اسفندماه سال ۱۳۵۶ شرکت دل‌آواز را بنیان‌گذاری کرد و همچنین در همین سال در مسابقه تلاوت قرآن کشوری رتبه نخست را به دست‌آورد. سپس در سال ۱۳۵۷ به‌همراه هوشنگ ابتهاج و برخی هنرمندان دیگر از رادیو کناره‌گیری کرد.

در ۱۳۵۷چند سرود میهنی اجرا کرد و سپس در خانه به تحقیق و تدوین ردیف‌های آوازی پرداخته و به آموزش شاگردان قدیمی‌اش همت گماشت. به‌واقع می‌توان گفت که شجریان از این زمان به بعد به شهرت رسید و در فاصله سال‌های دهه شصت بود که همکاری گسترده‌ای را با پرویز مشکاتیان آغاز کرد؛ حاصل آن، آلبوم‌هایی چون «بیداد همایون»، «آستان جانان»، «سرّ عشق»، «نوا»، «دستان»، «گنبد مینا» و «جان عشاق» بود. در این سال‌ها به همراه گروه عارف کنسرت‌هایی را هم در خارج از ایران اجرا کرد.

آلبوم «بیداد همایون» در آن زمان واکنش‌هایی را نیز به دنبال داشت.

شجریان در سال ۱۳۷۸ جایزه پیکاسو را از طرف سازمان یونسکو دریافت کرد. از سال ۱۳۷۹ با حسین علیزاده، کیهان کلهر و پسرش همایون به اجرای کنسرت پرداخت که حاصل آن آلبوم‌های «زمستان است»، «بی تو به سر نمی‌شود»، «فریاد»، «ساز خاموش» و «سرود مهر» بود.

در سال ۱۳۸۲، به همراه همین گروه برای کمک به زلزله‌زدگان بم کنسرتی در تهران با نام «هم‌نوا با بم» اجرا کرد.

دعای «ربنا» یکی از آثار مهم محمدرضا شجریان است. این اثر در تیرماه سال ۱۳۵۸ ضبط شده و برای مدت ۳۰ سال، جزء برنامه‌های اصلی رادیو و تلویزیون ایران در ماه مبارک رمضان بوده‌ است.

● انتخابات ریاست جمهوری دهم و قطع همکاری با صدا و سیما

پس از دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران و تحولات سیاسی در آن سال‌ها محمدرضا شجریان در نامه‌ای به عزت‌الله ضرغامی، از وی خواست تا از پخش آثار او در صدا و سیما جلوگیری کند. وی اعلام کرد که سازمان صدا و سیما هیچ نقشی در تهیه این آثار نداشته و به حکم قانون و شرع از این سازمان خواسته صدا و آثار او را در هیچ‌یک از واحدهای رادیو و تلویزیون پخش نکند.

اگرچه آخرین اجراهای صحنه‌ای شجریان در تهران به سال ۸۷ برمی‌گردد اما در سال‌های اخیر آلبوم‌های موسیقی او با مجوز وزارت ارشاد در ایران منتشر می‌شد.

استاد آواز ایران در این سال‌ها به برگزاری تور کنسرت در کشورهای خارجی پرداخت.

● همایون و زنده‌ نگه داشتن نام شجریان‌ها

در سال‌های اخیر که استاد آواز ایران فعالیت صحنه‌ای در ایران نداشت، فرزندش همایون شجریان با برگزاری کنسرت‌های مختلف و انتشار اثر، نام خانواده شجریان را در فضای موسیقی کشور حفظ کرد.

● شرایط مناسب باشد کنسرت هم می‌دهم

شجریان که مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است، شهریورماه ۱۳۹۲ سازهایش را به نمایش گذاشت و پیش از برگزاری این نمایشگاه در نشستی به سوالات خبرنگاران پاسخ داد.

او در آن نشست گفت: چند سالی است علی‌رغم انتشار آلبوم موسیقی در ایران فعالیت صحنه‌ای نداشته‌ام و مشتاقم که روی صحنه باشم. اگر شرایط مناسبی فراهم شود در ایران کنسرت هم خواهم داد.

● مرادخانی و سیاست‌های هنری‌اش

پس از انتصاب علی مرادخانی به عنوان معاون امور هنری دولت یازدهم، امیدی در دل هنرمندان موسیقی جوانه زد و مرادخانی در مصاحبه‌هایش به ایجاد فضای مناسب برای استادان و هنرمندان پیشکسوت تاکید دارد.