ویژگیهای آخرت

نخستین ویژگی عالم آخرت كه بخصوص از برهان حكمت به دست می آید این است كه باید ابدی و جاودانی باشد زیرا در آن برهان, بر امكان حیات ابدی و میل فطری انسان به چنین حیاتی تاكید گردید و تحقق آن, مقتضای حكمت الهی دانسته شد

● ویژگیهای عالم آخرت از دیدگاه عقل

از تامل در براهین ضرورت معاد, می توان ویژگیهایی را برای جهان آخرت به دست آورد كه مهمترین آنها از این قرار است:

۱) نخستین ویژگی عالم آخرت كه بخصوص از برهان حكمت به دست میآید این است كه باید ابدی و جاودانی باشد زیرا در آن برهان, بر امكان حیات ابدی و میل فطری انسان به چنین حیاتی تاكید گردید و تحقق آن, مقتضای حكمت الهی دانسته شد.

۲) ویژگی دیگری كه از برهان حكمت و عدالت به دست میآید و در ذیل برهان حكمت, اشاره شد این است كه باید نظام عالم آخرت به گونه ای باشد كه نعمت و رحمت خالص و بدون شائبه رنج و زحمت در آن تحقق یابد تا كسانی كه به اوج كمال انسانی رسیده اند و هیچ گونه آلودگی به گناه و انحرافی پیدا نكرده اند از چنین سعادتی برخوردار شوند بر خلاف نظام دنیا كه چنین سعادت مطلقی را ممكن نمی سازد بلكه سعادتهای دنیا, نسبی و مشوب به سختیها و رنجهاست.

۳) ویژگی سوم این است كه باید جهان آخرت, دست كم دارای دو بخش مجزا برای رحمت و عذاب باشد تا نیكوكاران و تبهكاران از یكدیگر تفكیك شوند و هر كدام به نتیجه اعمال خودشان برسند و این دو بخش, همان است كه در لسان شرع به نام بهشت و دوزخ نامیده می شود.

۴) ویژگی چهارم كه بخصوص از برهان عدالت به دست میآید این است كه جهان آخرت باید از چنان وسعتی برخوردار باشد كه گنجایش پاداش و كیفر همه انسانها را با هرگونه عمل نیك و بدی داشته باشد و مثلاً اگر كسی میلیونها انسان را بنا حق به قتل رسانیده است امكان كیفر او در آن جهان باشد و متقابلاً اگر كسی وسیله حیات میلیونها نفر را فراهم كرده است پاداش درخوری برای وی ممكن باشد.

۵) ویژگی بسیار مهم دیگری كه از همین برهان عدالت به دست میآید و در ذیل تقریر آن, اشاره شد این است كه باید جهان آخرت ((دارجزا)) باشد نه ((دارتكلیف)).

توضیح آن كه: زندگی دنیا به گونه ای است كه انسان, میلها و رغبتهای متضاد و متزاحم, پیدا می كند و همواره بر سر دوراهیهایی واقع می شود كه ناچار است یكی از آنها را انتخاب كند. و همین امر, زمینه تكلیف را فراهم می سازد تكلیفی كه تا آخرین لحظات عمرش ادامه می یابد و حكمت و عدالت الهی اقتضا دارد كه عمل كنندگان به تكالیف, به پاداش شایسته; و سرپیچی كنندگان به كیفر درخوری برسند. اكنون اگر فرض كنیم كه همین زمینه های تكلیف و مجال گزینش راه, در عالم آخرت هم فراهم باشد مقتضای رحمت وجود و فیاضیت الهی آن است كه مانع انجام تكلیف و انتخاب راه نشود. و بدین ترتیب, عالم دیگری برای پاداش و كیفر, لازم می شود و در حقیقت, عالمی كه آن را ((آخرت)) فرض كرده بودیم ((دنیای)) دیگری به حساب میآید و عالم آخرت حقیقی, همان عالم آخرین و نهائی خواهد بود كه دیگر جای تكلیف و آزمایش و زمینه آن ـ یعنی تضاد و تزاحم خواسته ها ـ نباشد.۱

و از همین جا یكی از مهمترین فرقها بین عالم دنیا و عالم آخرت, روشن می شود. یعنی عالم دنیا عالمی است كه زمینه انتخاب و گزینش و آزمایش دارد, و عالم آخرت عالمی است كه تنها سرای تحقق پاداشها و كیفرها و نتایج ابدی اعمال نیك و بدی است كه در دنیا انجام گرفته است. ((و ان الیوم عمل ولا حساب و غداً حساب ولا عمل))۲.

(مصباح یزدی, محمد تقی, آموزش عقاید, ج ۳ ص ۷۳ ـ ۷۱)

۱ـ اسرا ۸۵/.

۲ـ ر.ك: نهج البلاغه, خطبه ۴۲.