مسیر ناهموار مهاجرت به نرم افزار آزاد

از نگاه معتقدان به نرم افزار آزاد در جایگزین كردن نرم افزارهایی با مجوزهای آزاد یا باز به جای نرم افزارهایی با پروانه های بسته هیچ تردیدی نیست گروهی به یكباره استفاده از چنین نرم افزارهایی را كنار می گذارند و تنها از نرم افزار آزاد استفاده می كنند و گروهی دیگر حركت تدریجی را ترجیح می دهند

از نگاه معتقدان به نرم افزار آزاد در جایگزین كردن نرم افزارهایی با مجوزهای آزاد یا باز به جای نرم افزارهایی با پروانه های بسته هیچ تردیدی نیست. گروهی به یكباره استفاده از چنین نرم افزارهایی را كنار می گذارند و تنها از نرم افزار آزاد استفاده می كنند و گروهی دیگر حركت تدریجی را ترجیح می دهند.

شاید جایگزین كردن بسیاری از نرم افزارهای اختصاصی با معادلهای آزاد برای بعضی اشخاص چندان مشكل زا نباشد. اما اكثر كاربران عادی و كاربران تجاری امكان انتقال یكباره را ندارند. چنین انتقالی ممكن است برای اشخاص مشكلات مختلف و برای شركتها هزینه ها و خسارات گوناگونی به همراه داشته باشد.در نتیجه بیشتر كاربران معتقد به استفاده از نرم افزار آزاد معمولاً در رایانه های خود تركیبی ار نرم افزارهای آزاد و غیرآزاد را دارند و البته اكثراً همواره در پی جایگزین كردن معادلهای آزاد به جای غیر آزادها را هستند. در این میان جایگزین كردن بعضی از نرم افزارها یا به عبارت دیگر داده ها غیر از مشكلات فنی دچار اشكالات و وابستگیهایی می شود كه كار انتقال را پیچیده تر و كندتر می كند.

برای اینكه بتوانیم این بحث را پیش ببریم اجازه هید یك نوع تقسیم بندی از ابزارهای نرم افزاری لازم در یك سیستم رایانه ای داشته باشیم. این تقسیم بندی از منظر امكان استفاده از یك رایانه بویژه به عنوان یك رایانه شخصی انجام شده است و به ترتیب زیر است:

۱ـ نرم افزارهای اساسی مانند هسته سیستم عامل و كامپایلرها: در این تقسیم بندی منظور از نرم افزارهای اساسی، نرم افزارهایی است كه رایانه بودن آن قابلیت ارتباط با كاربر را ندارد. به عبارت دیگر رایانه ای بدون این نرم افزارها یا فقط چند قطعه بی مصرف است و یا امكان ارتباط با كسی را دارد كه زبان ماشین می داند.

۲ـ نرم افزارهای اصلی مانند رابط گرافیكی، ویرایشگرهای متن، واژه پردازها، ویرایشگرهای تصویر و:... این بخش كه شامل قسمت بزرگی از نرم افزارهای مورد استفاده یك كاربر است هر نرم افزاری را كه برای كاربردی خاص لازم است در بر می گیرد. به عنوان مثال برای ویرایش یك فایل ساده متنی نیاز به ویرایشگر متن هست. همچنین نمی توان مقاله یا كتابی را بدون یك واژه پرداز قوی به راحتی نوشت یا ویراست. همینطور نمی توان یك قطعه موسیقی یا یك تكه فیلم را بدون پخش كننده موسیقی یا فیلم، شنید یا دید و البته تصور اینكه یك كاربر عادی امروزی بدون رابط گرافیكی و فقط با دستورات متنی توان استفاده موثر از رایانه را داشته باشد خیال خامی بیش نیست متاسفانه یا خوشبختانه.

۳ـ مجموعه داده ها و اطلاعاتی كه نرم افزارهای گوناگون در انجام وظایف خود از آنها استفاده می كنند مانند كتابخانه ها و مبدلها: در این بخش تمام مجموعه هایی قرار می گیرند كه به خودی خود نرم افزار نیستند اما اطلاعات و داده هایی دارند كه نرم افزارهای دیگر از آن استفاده می كنند. به عنوان نمونه می توان از مثال معروف Qt و gtk استفاده كرد. بعضی نرم افزارها از امكانات كتابخانه های مجموعه Qt استفاده می كنند و برخی دیگر از gtk. مبدلهای مورد بحث ما در ابتدای نوشته هم در این دسته بندی جای می گیرند. چه كه نرم افزارهای MultiMedia Player مانند Totem بدون این مبدلها هم كار می كنند و فرمتهای صدا و تصویر بسیاری را می خوانند. اما با افزودن این مبدلها می توانند فرمتهای دیگری را هم پخش كنند.

حال اجازه دهید ببینیم در جایگزنی هر كدام از بخشهای این تقسیم بندی سه گانه چه مشكلات و پیچیدگیهایی وجود دارد. در بخش اول تقسیم بندی معمولاً كمترین مشكلات بروز می كند. شاید دلایل آن را بتوان یكی در قدمت این دسته از نرم افزارها و دیگر در معدود بودن نرم افزارهای لازم در این بخش خلاصه كرد. اما از دسته دوم مشكلات شروع می شود. انواع نارسایی های فنی، نیاز به پیشرفت و تكمیل پروژه ها و توسعه نرم افزارهای متنوعی كه توان برابری با آن نسخه های اختصاصی را داشته باشند كه بازار را تسخیر كرده اند و در نتیجه سرمایه ای بزرگ پشتیبان آنان است از جمله مشكلات این گروه از نرم افزارهاست. همچنین امكان پشتیبانی خوب از پرونده هایی با فرمتهای گوناگون و معمولاً با مجوزهای محدود كننده یا بشدت محدود كننده مانند پتنت علاوه بر مشكلات فنی معضلات حقوقی را نیز نصیب توسعه دهندگان خواهد كرد. اما موضوع در گروه سوم از تقسیم بندی سه گانه سویه ای بیشتر حقوقی و كمتر فنی به خود می گیرد. هر چه كه در این دسته بندی كتابخانه ها بی مشكل و با پروانه های آزاد یا باز وجود دارند، مبدلها درگیر پروانه های بسته یا محدودیتهای حقوقی دیگر می شوند. مشكل دیگر استفاده از فرمتهای اختصاصی صدا و تصویر در ابزارهای الكترونیك است. به عنوان مثال شما می توانید قطعات یك رایانه شخصی را یكی یكی خریداری كنید، سر هم نمایید و هر نرم افزاری روی آن بكار برید. اما اگر یك MP۳ Player بخرید معمولاً هیچ كنترلی روی نرم افزار آن ندارید. یا بدتر از آن اگر یك دوربین فیلمبرداری دیجیتال بخرید تقریباً غیرممكن است نرم افزاری حتی اختصاصی برای سیستم عاملهایی غیر از ویندوز مایكروسافت و سیستم عامل Apple برای انتقال تصاویر به همراه داشته باشد. در چنین حالتی، توسعه دهندگان نرم افزارهای آزاد مورد نیاز برای استفاده از این ابزارها در اتاقی تاریك هستند كه هر موفقیتی در انتقال صحیح داده ها را باید با آزمون و خطا بدست آورند و البته خطر پیگرد حقوقی یا ادعای نقض پروانه استفاده یا مهندسی معكوس یا دعاوی دیگر همواره وجود دارد.

تسلط سرمایه بر بازار تجهیزات الكترونیك عامل دیگری است كه امكان استفاده و توسعه فرمتهای آزاد صدا و تصویر را كندتر می كند. در حالی كه شركتی چون مایكروسافت با قرارداد فرمت صوتی خود WMA را در بیشتر MP۳ Playerها جا می كند، فرمت آزاد OGG در MP۳ Playerهای معدودی پشتیبانی می شود. گر چه پروانه های آزاد فرمتهایی نظیر OGG باعث شده كه گروهی از تولیدكنندگان نرم افزار به استفاده از این فرمتها علاقمند شوند. به عنوان مثال در حال حاضر برخی از شركتهایی كه بازیهای رایانه ای ارائه می كنند بجای فرمت صوتی پتنت شده MP۳ از فرمت آزاد OGG استفاده می كنند و به این ترتیب موفق به صرفه جویی مالی می شوند.به نظر می رسد آینده نرم افزار آزاد همراه بیم و امید است. همچنان كه مدل توسعه این نوع نرم افزارها بازارهایی جدید می آفریند و طرفداران تازه ای می یابد سایه پروانه های محدودكننده و نرم افزارهای بسته بر محیط ابزارهای الكترونیك هر روز گسترده تر می شود.

iranTux.com