سلامت و معنویت

تاثیر متقابل اعتقادات دینی و سلامت روحی و روانی

مقوله سلامت و معنویت یکی از بحث های روز دنیا ست و توجه بسیاری از صاحب نظران علم پزشکی را به خود جلب کرده است. با این حال در خصوص معنویت و سلامت دو رویکرد اصلی وجود دارد. عده ای معنویت را به معنای نوعی مسکن روحی محسوب می کنند که انسان ها را در اشوبناکی زندگی ماشینی و مادی به آرامش می رساند و اساسا اصالتی برای معناگرایی در زندگی بشر قائل نیستند .

این نگرش در حقیقت در ادامه همان رویکرد های ماترالیستی تمدن غرب است. با این حال در نگاه اسلامی ضمن آنکه معتقدیم انسان ها جز با یاد خدا به آرامش نمی رسند به این نکته نیز معترفیم که انسان هایی که غالبا اهمیت

● بیشتری به مسائل دینی

می دهند مراقبت های بیشتری نیز از جسم و روان خود انجام می دهند که در نهایت به سلامت روحی و روانی آنها منتج می شود. به عنوان مثال در دین مبین اسلام آن گونه به سلامت روحی و روانی مومنان پرداخته شده است که تعجب بسیاری از صاحب نظران پزشکی را بر انگیخته است. به عنوان مثال دین اسلام به موضوع طهارت جسم و روان آنقدر حساس و ریز بین است که نمونه آن را در کمتر دین و یا مکتبی می بینیم.

البته در این میان هم مطالعات زیادی انجام شده که صراحتا تاثیر معنویت را بر سلامت آشکار می سازد به گونه ای که بررسی مروری روی ۱۰۰ پژوهش نشان داد ۷۹ درصد از این پژوهش‌ها توانسته‌اند همبستگی معنا دار و مثبتی را بین افزایش اشتغال به امور مذهبی و افزایش ‌روان‌درستی مشخص کنند.در مطالعه دیگری از همین نوع که در دانشگاه دوک انجام شده، معلوم شد از ۹۳ پژوهش، ۶۰ تای آنها توانسته‌اند نشان دهند که در این افراد میزان افسردگی به طرز قابل ‌ملاحظه‌ای کمتر دیده می‌شود.ایرانی‌ها هم مطالعات خوبی در این‌باره داشته‌اند؛ گرچه حجم آن به اندازه مطالعات غربی نیست.یکی از این مطالعات نشان داده است کسانی که به نماز‌های یومیه‌شان پایبند هستند، اصولاً احساس ذهنی (یا همان روان‌درستی) بیشتری دارند.

مطالعه دیگری در سال ۱۳۸۰ نشان داده که رابطه معنی‌داری بین توکل به خدا و احساس آرامش روانی وجود دارد. خانم دکتر آرین، از محققان ایرانی ساکن کانادا، در سال ۱۳۸۰ نشان داده که دینداری و احساس روان‌درستی با هم رابطه مستقیمی دارند.سرگلزایی، محقق دیگر ایرانی در همان سال تحقیق دیگری را گزارش کرد که نشان می‌داد هر چه زمان فعالیت‌های مذهبی بیشتر باشد، میزان افسردگی، استرس و همچنین سوء مصرف مواد بیشتر می‌شود.در واقع امروز ثابت شده است که امید به زندگی در افرادی که مذهبی‌تر هستند، هفت سال بیشتر است، بنابراین افراد مذهبی سالم‌تر، شادتر و امیدوارترند و رضایتمندی بیشتری از زندگی دارند و مفهوم زندگی برایشان مثبت‌تر است.

مطالعه دیگری را هم دکتر بوالهری و همکارانشان در سال ۱۳۷۹ در انیستیتو روانپزشکی تهران انجام دادند؛ به این ترتیب که پرسشنامه‌ای را برای ارزیابی میزان توکل افراد طراحی کردند. مقایسه نتایج این پرسشنامه‌ها با نتایج حاصل از پرسشنامه استرس نشان داد که هرچه توکل فرد بیشتر باشد، استرس او کمتر است.نتایج مشابهی هم در زمینه بروز رفتارهای پُرخطر و ناسالم به دست آمده است. به عنوان مثال، در بررسی ۱۳۸ پژوهش مشخص شده است که ۹۰ درصد نتایج این پژوهش‌ها به صراحت نشان می‌دهند که افراد مذهبی، ‌کمتر سیگار می‌کشند و رفتارهای پرخطر جنسی کمتری دارند.

در واقع باید دانست بدن ما از جسم، روح و روان تشکیل شده که همگی با هم ارتباط دارند و سلامت یا بیماری هریک از این اجزا روی جزئی دیگر اثر می گذارد؛ سلامت معنوی بعد روحی سلامت است. امام محمد غزالی در کتاب احیا می نویسد: هر عضوی از بدن ما وظیفه ای دارد که وقتی آن را خوب انجام ندهد یعنی بیمار شده است؛ وظیفه روح یا قلب معنوی هم شناخت خالق و ارتباط با اوست. بسیاری از تحقیقات نشان می دهند که چیزهایی مثل باورهای مثبت، احساس آسایش و قدرتی که از پایبندی به مذهب به دست می آید، تمرکز حواس و دعا کردن می توانند بر احساس سلامت انسان و بهبود زودتر بیماریها تاثیر مثبت داشته باشند.

معنویت باعث می شود که افراد احساس بهتری داشته باشند و در نتیجه قدرت بیشتری برای مقابله با بیماری ها به دست خواهید آورد و همین امر حتی اگر بیماری شما را شفا ندهد سبب بهتر شدن شما می شود یا به شما کمک می کند بهتر با این بیماری کنار بیایید.مرکز ملی طب سنتی و طب جایگزین در آمریکا در مورد تاثیر دعا کردن بر سلامت خود فرد و اطرافیان، بیش از۱۳هزار نفر را مورد بررسی قرار داده و دریافته است: ۵۴ درصد از آمریکاییها برای افزایش سلامتشان از دعا کردن کمک می گیرند و ۵۲ درصد آنها از دیگران می خواهند که برای سلامت آنها دعا کنند. دکتر کاترین استونی از مرکز ملی طب جایگزین و سنتی آمریکا می گوید: برای کشف ارتباط میان معنویت و سلامتی به تحقیقات زیادی نیاز است ولی ما تاکنون به شواهدی دست یافته ایم که نشان می دهند وابستگی مذهبی و انجام کارهای مذهبی باعث سلامت بیشتر و عمر طولانی تر می شوند. این امر را می توان به کارکرد بهتر سیستم ایمنی بدن و قلب و عروق نسبت داد. هرچند این قضیه کاملا اثبات نشده است ولی کارهای مذهبی برای برخی از افراد راهی برای کاهش استرس محسوب می شود و همین کاهش استرس می تواند منشا فواید بسیاری برای سلامت روح و جسم باشد.

قرآن کریم درباره سلامت معنوی اشارات بسیاری دارد و در آن برخی موارد دشمن سلامت روح دانسته شده اند مثل: غرور، ریا، حسادت، سوءظن، عصبانیت و بخل.تاثیر این عوامل بر سلامت جسم نیز در مطالعات دانشمندان اثبات شده است،مثلا دانشمندان دریافته اند که کسانی که زیاد عصبانی می شوند، عمر کوتاه تری از سایرین دارند. نیازی به گفتن نیست که کینه و حسد و سوءظن تا چه حد انسان را از خواب و خوراک و لذت بردن از زندگی محروم می کند و به این ترتیب به سلامت جسم و روح آسیب می زند.

طهورا مهدوی