امنیت ملی از دیدگاه امام علی ع

یكی از پایه‏ها و پارامترهای سازنده‏ی امنیت ملی، «وحدت و همدلی» حاكم بر مردم است اگر افراد یك جامعه و یا یك مملكت در مسائل مهم و اساسی مملكت با هم همدل و هم جهت باشند، و در اختلافات جزئی و سلیقه‏ای نسبت به سلیقه و نظر خود پافشاری نكنند، خود این وحدت و همدلی باعث استقرار و دوام امنیّت ملی می‏گردد.

با نگاهی به سخنان امیر مؤمنان علی بن ابی‏طالب علیه‏السلام می‏توان امنیّت ملی را بر چند پایه مستقر یافت.

۱) همدلی مردم در مسائل مهم سیاسی ـ اجتماعی:

امیر مؤمنان علی علیه‏السلام آن گاه كه با فتنه‏ی خوارج روبرو شد، فرمود: «والزموا السوادَ الاعظم فانّ یداللّه‏ مع الجماعهٔ وایاكم الفرقه، فانّ الشاذّ من النّاس للشیطان كما انّ الشاذ من الغنم للذئب، و همواره همراه بزرگترین جمعیت‏ها باشید كه دست خدا با این جمعیت است.» از پراكندگی بپرهیزید كه انسانِ تنها و پراكنده بهره‏ی شیطان است، هم‏چنان كه گوسفند تك‏رو طعمه‏ی گرگ می‏شود.»(۱)

۲) ایمان محكم و فراگیر مردمی:

ایمان محكم و همراه با تقوای الهی در امنیت ملی نقش به‏سزایی دارد، چون كه مسلمان موحد، اولین شعار دینی‏اش، كلمه‏ای «لا اله الاّ اللّه‏» است.

مسلمان با این اشعار بیان می‏دارد كه سر تسلیم به هیچ فردی فرود نمی‏آورد، جز برای خداوند واحد عزّوجلّ، تسلیم هیچ قدرتی نمی‏شود جز قدرت خداوند و از هیچ چیزی نمی‏ترسد، جز از خداوند سبحان، امام علی علیه‏السلام فرمود:«من خاف اللّه‏ امنه اللّه‏ من كل شی‏ء، هركه از خدا بترسد، خدا او را ایمن می‏گرداند از همه چیز.»(۲)

بنابراین مؤمن با این پشتوانه‏ی اعتقادی و ایدئولوژیك، نسبت به انسان‏ها و قدرت‏های ظاهری ترس در دل ندارد؛ خود این مایه‏ی امنیت و آرامش است.

حال اگر این ایمان به خداوندی فراگیر شود و اكثریت قاطع مردم یك كشور از این ایمان بهره‏مند شوند، طبیعی است كه یكی از بارقه‏های آن، امنیت ملی است.

۳) جهاد و آمادگی دفاعی همگانی:

جهاد و آمادگی دفاعی یكی از پایه‏های ایدئولوژی اسلام است. و این یكی از رمزهای پیروزی چشمگیر مسلمانان به ویژه در صدر اسلام و سده‏های نخستین است.

این جهاد و آمادگی دفاعی همگانی بود كه باعث شد، مسلمانان در زمان پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم از غربت رهایی یابند و سرانجام تمامی جزیرهٔ‏العرب را زیر چتر اسلام قرار دهند.

امام علی علیه‏السلام در دوره‏ی پیامبر بزرگ صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم از قهرمانان دفاعی مسلمانان بلكه سرآمد همه‏ی قهرمانان دفاعی و مبارز بود؛ او نبردهای سرنوشت‏سازی همانند جنگ‏های «بدر»، «احد»، «احزاب»، و «خیبر» را با موفّقیت به پیش برد. و در دوره‏های زمامداری خویش نیز با رشادت و شجاعت تمام نیروها را بسیج كرد و با «ناكثان»، «قاسطان» و «مارقان» جنگید. آن حضرت در این دوره، بیش‏ترین سخنان آتشین درباره‏ی تشویق و ترغیب مسلمانان به جهاد و آمادگی دفاعی همگانی را بیان داشت.

حضرت در این ترغیب‏ها، جهاد را از اركان استقرار امنیت ملی خواند و محرومیت از آن را مایه‏ی سیه‏روزی و ناامنی معرفی نمود.

به عنوان نمونه، آن‏گاه كه به حضرت خبر دادند كه عمال معاویه با ستمگری كم‏نظیر به شهر «انبار» یورش بردند، و مسلمانان در این شهر به دفاع از خود به پانخاستند، حضرت در سخنانی به نقش آمادگی دفاعی و جهاد همگانی مسلمانان می‏پردازد و می‏گوید: «مردمی كه از جهاد روی برگردانند، خداوند لباس ذلّت بر تن آنان می‏پوشاند و بلا به آنان هجوم می‏آورد، حقیر و ذلیل می‏شوند، عقل و فهم‏شان تباه می‏گردد و به خاطر تضییع جهاد حقّ آنان پایمال می‏شود، و نشانه‏های ذلّت در آنان آشكار می‏گردد، و از عدالت محروم می‏شوند.

آگاه باشید، من شب و روز، پنهان و آشكارا شما را به مبارزه‏ی با این جمعیت (معاویه و پیروانش) دعوت كرده‏ام و گفته‏ام پیش از آن كه با شما بجنگند، با آنان نبرد كنید.

به خدا سوگند هر ملتی كه در درون خانه‏اش مورد هجوم دشمن قرار گیرد حتما ذلیل خواهد شد ولی شما سستی به خرج دادید و دست از یاری برداشتید، تا آن جا كه دشمن پی در پی به شما حمله كرد و سرزمین شما را تصاحب نمود.»(۳)

۴) امر به معروف و نهی از منكر:

دو مسؤولیت بزرگ همگانی، «امر به معروف» و «نهی از منكر» از پایه‏های امنیت ملی به شمار می‏آیند. اگر مردم به این دو وظیفه پایبند باشند و عمل كنند، جامعه روح آرامش و امنیت را به خود می‏بیند؛ از جمله سفارش‏های امام علی علیه‏السلام به فرزندانش تذكر آنان به امر به معروف و نهی از منكر است.

حضرت خطاب به آنان فرمود: «لاتتركوا الأمر بالمعروف والنهی عن المنكر فیولی علیكم شراركم، امر به معروف و نهی از منكر را ترك نكنید چون كه ترك این دو وظیفه موجب می‏شود كه اشرار بر شما مسلط شوند. [و باعث ناامنی گردد.]»(۴)

۵) اقتدار ملی در قالب حكومت:

توانمندی حكومت و اقتدار آن بزرگ‏ترین مایه‏ی امنیت ملی است.

حضرت علی علیه‏السلام در پاسخ به شعار انحرافی خوارج ضمن بیان نقش حاكم و زمامدار، فرمود كه توسّط حكومت امنیت در راه‏های كشور استقرار می‏یابد.

«مردم به زمامداری نیازمندند، نیكوكار باشد یا بدكار، تا مؤمنان در سایه‏ی حكومت او به كار خویش بپردازند و كافران هم بهره‏مند شوند و مردم در زیر چتر حمایتی حكومت زندگی كنند، به وسیله‏ی زمامدار اموال بیت‏المال جمع‏آوری گردد، و به كمك او با دشمنان مبارزه شود، جاده‏ها امن و امان و حقّ ضعیفان از توانمندان گرفته شود. نیكوكاران در رفاه و از دست بدكاران مردم در امن و امان باشند.»(۵)

۶) مماشات و عدم پافشاری گروه‏های سیاسی:

در جامعه‏ای كه همانند جامعه امروزه‏ی ایران در امور سیاسی دگراندیشی برقرار است و از گروه‏های سیاسی متعددی برخوردار است اگر هر یك از این گروه‏ها با دیگران مماشات داشته باشند و از دیدگاه‏های خویش پافشاری‏ها را بزدایند، و تا حدودی با رقیب سیاسی خویش كنار بیایند، خود این كار یكی از پارامترهای مهم در برقراری امنیّت ملی به شمار می‏آید.

این حقیقت را امام علی بن ابی طالب علیه‏السلام هم در سیره و عمل از خود بروز داده و هم در سخنان خویش، بعد از رحلت رسول گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم با وجودی كه حكومت و زمامداری مسلمانان حق مسلم آن حضرت بود، آن‏گاه كه احساس كرد، با پافشاری در این حقّ مسلم امنیّت ملی تهدید می‏شود و دشمنان وسوسه می‏شوند از اصرار و پافشاری حقّ خویش خودداری نمود و در برابر پیشنهاد ابوسفیان و عباس مبنی بر بیعت با آن حضرت پاسخ منفی می‏دهد و چنین می‏فرماید: «ای مردم، امواج كوه پیكر فتنه‏ها را با كشتی‏های نجات درهم بشكنید. از راه اختلاف و پراكندگی كنار آیید. تاج تفاخر و برتری جویی را از سر بنهید.

دو كس راه صحیح را پیمودند، آن كس كه با داشتن یار و یاور نیروی كافی به پا خاست و پیروز شد؛ و آن كس كه با نداشتن نیروی كافی كناره‏گیری كرد و مردم را راحت ساخت.

زمامداری بر مردم همانند آبی متعفّن و یا همانند لقمه‏ای گلوگیر است. آنان كه میوه را پیش از رسیدنش چینند، همانند كسی مانند كه بذر را در كویر و شوره‏زار پاشد.»(۶)

پی‏نوشتها:

۱) همان، خطبه‏ی ۱۲۷.

۲) غررالحكم، آمدی، ج ۵، ص ۴۲۱، چاپ دانشگاه تهران.

۳) نهج‏البلاغه، همان، خ ۲۷.

۴) همان، نامه‏ی ۴۷.

۵) همان، خ ۴۰.

۶) همان، خ ۵.

۷) همان، نامه‏ی ۵.

۸) همان، نامه‏ی ۵۳، ص ۴۳۲.

۹) همان، خ ۳۴.

۱۰) همان، خ ۲۵.

۱۱) همان، خ ۲۷.