عطار نیشابوری

فریدالدّین ابوحامد محمّد عطّار نیشابوری یکی ازعارفان و شاعران بلندنام ادبیّات فارسی‌ در اواخر سدۀ ششم و اوایل سدۀ هفتم است. او در سال ۵۱۳ هجری مطابق با ۱۱۱۹ میلادی در روستای …

فریدالدّین ابوحامد محمّد عطّار نیشابوری یکی ازعارفان و شاعران بلندنام ادبیّات فارسی‌ در اواخر سدۀ ششم و اوایل سدۀ هفتم است. او در سال ۵۱۳ هجری مطابق با ۱۱۱۹ میلادی در روستای کدکن (کنونی) در نزدیکی نیشابور دیده به جهان گشود (مقدّمۀ The Ilahi-Nama.)

نام او «محمّد»، لقبش «فرید الدّین» و کنیه‌اش «ابوحامد» بود و در شعرهایش بیشتر عطّار و گاهی نیز فرید تخلص کرده است. نام پدر عطّار ابراهیم (با کنیهٔ ابوبکر) و نام مادرش رابعه بود. پدرش از اهالی زروند کدکن در اطراف نیشابور خراسان بود. فرید الدّین در سال ۵۱۳ هجری در نیشابور متولد شد، و در سال ۵۴۸ به علّت حمله قوم مغول مانند بسیاری از اهالی نیشابور به شهر شادیاخ مهاجرت کرد. وی با ثروتی که همراه داشته داروخانه‌ای را در آن شهر بنا نهاد که در آن بیماران را معالجه می‌کرد و در همان محل تعلیمات طبابت، داروسازی و عرفان را از شیخ مجدالدّین بغدادی فرا گرفت.

و اما راجع به پشت پازدن عطار به اموال دنیوی و راه زهد، گوشه گیری و تقوی را پیش گرفتن وی حکایات زیادی گفته شده است. ولی چیزی که معلوم است این است که عطار پس از این قضیه مرید شیخ رکن الدین اکاف نیشابوری می‌گردد و تا پایان عمر (حدود ۷۰ سال) با بسیاری از عارفان زمان خویش همصحبت گشته و به گردآوری حکایات صوفیه و اهل سلوک پرداخته است. و بنا بر روایتی وی بیش از ۱۸۰ اثر مختلف به جای گذاشته که حدود ۴۰ عدد از آنان به شعر و مابقی نثر است. عطار در سال ۶۱۸ یا ۶۱۹ و یا ۶۲۶ در حملهٔ مغولان شهید گشت.

نمونهٔ اشعار

جانا، حدیث حسنت، در داستان نگنجد رمزی ز راز عشقت، در صد زبان نگنجد

سودای زلف و خالت، در هر خیال ناید اندیشه‌ی وصالت، جز در گمان نگنجد

هرگز نشان ندادند، از کوی تو کسی را زیرا که راه کویت، اندر نشان نگنجد

آهی که عاشقانت، از حلق جان برآرند هم در زمان نیاید، هم در مکان نگنجد

آنجا که عاشقانت، یک دم حضور یابند دل در حساب ناید، جان در میان نگنجد

اندر ضمیر دلها، گنجی نهان نهادی از دل اگر برآید، در آسمان نگنجد

عطّار وصف عشقت، چون در عبارت آرد زیرا که وصف عشقت، اندر بیان نگنجد

بیت آغاز منطق الطیر

آفرین جان‌آفرین پاک را آن که جان بخشید و ایمان خاک را

آثار

نام برخی از آثار به جا مانده ازعطار بدین شرح است:

۱ـ منطق‌الطیر (شعر)

۲ـ مصیبت نامه (شعر)

۳ـ الهی‌نامه (شعر)

۴ـ اسرارنامه (شعر)

۵ـ مختارنامه (شعر)

۶ـ خسرونامه (شعر)

۷ـ جواهرنامه

۸ـ شرح القلب

۹ـ تذکرهٔ الاولیا (نثر)

۱۰ـ دیوان قصاید و غزلیات (شعر)

منابع

کتاب منطق‌الطّیر اثر عطار با تصییح و مقدمهٔ احمد خوشنویس و میرزا محمد حسین خان ذکاالملک.