پنجشنبه, ۱۱ بهمن, ۱۴۰۳ / 30 January, 2025

مجله ویستا

انتقاد از دیگران

● تعریف واژه انتقاد

انتقاد یعنی داوری ( با تحلیل و ارزیابی ) در باره شایستگی ها یا اشتباهات رفتاری یا کاری افراد دیگر است. انتقاد می تواند صرفا به مفهوم ارزیابی و لزوما بدون تاکید بر اشتباهات باشد ، به هر حال معمولا این واژه تاکید بر عدم تائید یک موضوع دارد .

ارسطو می گوید « انتقاد چیزی است انسان می تواند با انجام ندادن کار ، چیزی نگفتن و اقدامی نکردن ، از آن اجتناب نماید . » .

هر انتقادی قابل پذیرش نیست .

« روزی هنگامی که بودا مشغول سخنرانی برای پیروانش بود ، فردی با کلمات و رفتار نامناسب ، سخنرانی بودا را قطع کرد . بودا صبر کرد تا آن فرد حرف هایش تمام شود . سپس بودا از وی پرسید اگر کسی به فرد دیگری هدیه ای بدهد و آن فرد هدیه را نپذیرد هدیه به کی تعلق دارد ؟ آن فرد معترض گفت : به هدیه دهنده ، بودا جواب داد ؛ من هدیه ترا نپذیرفتم بنابراین حرفها و کلمات نامناسب ارزانی خودت باد .»

● چگونگی انتقاد از دیگران

ما اغلب در زندگی خود مجبور می شویم یا احتیاج پیدا میکنیم که از رفتار و عملکرد دیگران انتقاد کنیم ، اما در بعضی موارد انجام این کار ، نیاز به جرات هم دارد . تقریبا هیچکس خوشش نمی آید که به وی گفته شود که اشتباه کرده یا رفتارش را باید اصلاح کند . با وجودی که افراد ممکن است انتقاد را دوست نداشته باشند ولی این امر بدان مفهوم نیست که از آن کاملا اجتناب نمایند . اگر به کسی اجازه دهیم که رفتار غلط خود را ادامه دهد ، ما از رفتار وی منزجر شده و باطنا این رفتار وی را تثبیت کرده ایم . این حالتی خوبی نیست ولی بدون اینکه از دیگران یک دشمن بسازیم نقد آنها کاملا امکان پذیر است .

چند روش با نزاکت برای انتقاد از دیگران وجود دارد :

۱) شروع مناسب برای نقد

حتی اگر واقعیت هم نداشته باشد می توان انتقاد خود را با بیان این جمله « من هم این اشتباه را مرتکب شده ام » یا « در موقعیت تو ، من هم این اشتباه را مرتکب شده ولی ... » با ذکر دلایل ، شروع کرد ، بیان این جملات از ایجاد یک فضای برتری یک طرفه جلوگیری می کند . وقتی گفته شود تو در انجام کارت اشتباه کردی ولی دیگران هم در چنین حالتهایی مرتکب نظیر همین اشتباهات می شوند ، پذیرش انتقاد برای شنونده هموار خواهد شد .

وقتی فردی کاری را تازه شروع می کند معمولا بدلیل حالت عصبی و ترس از فضای کاری جدید ، احتمال زیادی برای انجام خطا در کارش وجود دارد در چنین حالتی نبایستی تذکرات متعدد داده شود زیرا انگیزه فرد را از بین می برد . بهتر است بدون ایجاد احساس درماندگی در طرف ، با حوصله و مهربانی کارش را اصلاح کنیم .

۲) لحن حرف زدن

هفتاد درصد ( ۷۰% ) مکالمات از طریق ادای لحن صدا و تاکید بر اوا ها انجام میگیرد . کلمات میتوانند جنبه مهمی در ارتباط با دیگران باشند . اگر می خواهید در باره ضعف یا شکست فردی با وی صحبت کنید مراقب لحن و نحوه بیان خود باشید .

از صحبت کردن با لحنی که در برگیرنده حالت ریشخند ، عصبانیت ، خصومت یا ایجاد تمکین در دیگران است ، اجتناب کنید . تا آنجائی که امکان دارد با حالتی مودبانه ، دوستانه و به روشی طبیعی صحبت نمائید . اگر با حالتهای فوق الذکر صحبت کنید ، طرف واکنش منفی نشان خواهد داد . اگر با روشی با ملاحظه انتقاد کنید ، طرف مقابل احتمالا طرفدار شما هم خواهد شد .

۳) لبخند

وقتی یک از افراد خانواده یا همکاری دست به عملی می زندکه موجب برآشفتگی ما شود ، انتقاد از وی بدون بیان احساس منفی بسیار دشوار است . چون در وحله اول انتقاد ، ماهیتا حالتی گزنده و ناراحت کننده دارد در اینگونه موارد بهتر است قبل از شروع بحث لبخند بزنید این امر موجب ایجاد فضائی راحت تر و پذیرش بهتر واقعیت از جانب طرف مقابل خواهد شد .

۴) انتقاد از موارد مهم

هیچ کس از فضولی خوشش نمی آید ، بخصوص در باره فردی که به همه مسائل ریز دیگران کار دارد . اگر همه مسائل و اشتباهات ریز دیگران مورد دخالت واقع گردد ، آنگاه چنین کسی وقتی هم از یک اشتباه بزرگ وی ایراد گرفته شود ، همان احساس تنفر قبلی را تعمیم خواهد داد . سعی نمائید در انجام کارهای روزانه در محیط کار ، اجتماع و خانه خود ، با مدارا و شکیبائی رفتار کنید و فقط خطاها و اشتباهات عمده را تذکر دهید .

۵) انتقاد ضمنی

اگر قدری هوشیار باشیم قادر خواهیم بود بدون ایراد گرفتن و انتقاد صریح ، رفتار دیگران را تغییر دهیم . اگر همکار یا همشاگردی کاری رابه صورت نادرست انجام میدهد می توان روش صحیح را به صورت دادن پیشنهاد به وی یاد داد . پیشنهاد برای انجام کار به صورت درست با طرح نوعی انتقاد ضمنی به صورتی که موجب انجام کار به شیوه درست شود ، روش مناسب و معقولی است .

۶) تقدیر سپس انتقاد

کسانی که تازه شروع به کار می کنند معمولا توانائی لازم و کافی را ندارند . حالا اگر بخواهیم از چنین فردی ایرادی بگیریم چه اشکالی دارد که اول از قابلیت های وی تعریف کنیم . در چنین حالت فرد احساس خوبی پیدا خواهد کرد و انتقاد در ذهنش قابل پذیرش می گردد .

در روابط اجتماعی نیز رعایت این نکته موجب می شود که در بسیاری از موارد به نتیجه مطلوب خود برسید . یعی در برخورد با افراد و یا قضایای متفاوت در زندگی روزمره ، بهتر است ابتدا به یک رفتار ، نکته یا عملکرد مثبت و مناسب دیگران اشاره نموده یا تعریف کنید سپس حرف و انتقاد یا پیشنهاد اصلاحی خودتان را مطرح نمائید .

۷) حفظ شان افراد

انتقاد باید در باره رفتار ، کار و در جهت بهبود عملکرد باشد نه اینکه به شان و حیثیت افراد حمله شود . بعضی اوقات آسیبی که کلمات و روش بیان انتقاد بر طرف مقابل وارد می آورد از صدمه فیزیکی به وی آثار زیانبار بیشتری دارد . همچنین از وارد آوردن اتهام بیجا و بدون دلایل کافی جدا اجتناب شود .

۸) بکار گیری کلمات مناسب و صحیح

کلماتی که فرد منتقد بکار می برد باید به نحوی انتخاب شود که دارای بار و پیام مثبت باشد . کلمات بکار رفته در انتقاد نشان دهنده طرز تفکر و احساس گوینده است . هر کلمه ای که گوینده ادا میکند برای شنونده مفهوم خاصی دارد و وی با توجه به زمینه فکری ، تمایلات ، بیم و امید خود آنها را تفسیر می کند . پس مطمئن شوید که هنگام انتقاد کلماتی بکار برید که گویای واقعی مقصود و نظرتان باشد .

تحمل و هدایت انتقاد

اگر چه بعضی افراد بهتر از کسان دیگر انتقاد را تحمل می کنند ولی بهر حال کسی نمی تواند مدعی شود که از انتقاد خوشش می آید ، بخصوص وقتی که انتقاد کننده ، ما را کاملا بشناسد . ولی وقتی انتقادی شنیده و تحمل شد و به صورت صحیح بکار گرفته شود ، می تواند تبدیل به فرصتی برای بهبود عملکرد ، تقویت روابط با دیگران و آزمایش مجدد تفکرات ، تبدیل گردد .

به گفته بزرگی « چیزی که ما را نکشد می تواند موجب قوی تر شدن ما گردد » . در زندگی واقعی هر فرد انواع انتقاد وجود دارد و پیش می آید ، بنابراین زندگی پر از فرصت هایی برای قوی تر شدن است .

برای تحمل و هدایت انتقاد میتوان چهار مرحله در نظر گرفت :

▪ شناخت خود : شناخت خود واقعیت بزرگ زندگی است . تا خودمان را دقیقا نشناسیم نمی توانیم با دیگران رفتار مناسب برقرار نموده و آنها را راضی و خوشحال کنیم . بهترین افرادی که به انسان نفع میرسانند دوستان نیستند بلکه افرادی هستند که از ما ایراد می گیرند و در باره رفتار و عملکرد ما انتقاد می کنند .

▪ تغییر خود : قابلیت تغییر خود مسئولیت مهم زندگی هر کسی است . برای تحمل و هدایت انتقادات دیگران ، نه تنها باید خودمان را خوب بشناسیم بلکه باید بتوانیم خود را نیز در موقع لازم ، تغییر دهیم . شاید ما واقعیت ها را بدانیم ولی در اغلب موارد واقعیت و یا حقیقت در وحله اول افراد را آشفته و عصبانی میکند .

برای تغییر و تحول درخود باید بدانیم انتقاد سازنده یا تخریبی است ، چه کسی آنرا مطرح کرده است ؟ طرح انتقاد خصمانه و یا به نظر غیر دوستانه از جانب فردی عاقل ، بسیار بهتر از تعریف و تمجید فرد احمق است .

نکته دوم آن است که بفهمیم که روح و محتوای انتقاد چیست؟ آیا این انتقاد میتواند قضاوت بهتری ایجاد کند یا به نفع است ؟

نکته سوم ، بهر حال وقتی با انتقاد مواجه شدیم ، بجای انتخاب موضع دفاعی ، بهتر است حقیقت را بپذیریم و تغییر لازم را در رفتار و گفتار خود ایجاد کنیم.

▪ پذیرش خود : بلوغ فکری برای انجام کارهای روزانه لازم است . بلوغ یعنی خودمان را بپذیریم و سعی نمائیم انسان بهتری باشیم . وقتی خود را قبول داشته باشیم آنگاه توان تغییر درخود را پیدا می کنیم . اتکا بنفس حقیقی وقتی حاصل می شود که خودمان را بشناسیم و قبول داشته باشیم . توانایی ها و محدودیتهای هر فرد بستگی به روابط مناسب با افراد و تصدیق دیگران دارد .

▪ اعتماد به نفس : وقتی در حال رشد و پیشرفت هستیم اغلب نگران قضاوت دیگران در باره خودمان هستیم . افراد مطمئن ، وجود خود را فراموش کرده و تمرکز را بر دیگران قرار میدهند . این موضوع موجب اعتماد به نفس لازم شده و پذیرش انتقاد را راحت تر می کند . فردی که اعتماد به نفس دارد می داند که خودش چه شخصیتی دارد و ممکن است اشتباه کند و نفطه ضعف هم داشته باشد ولی هرگز به این فکر نمیکند گه دیگران در باره وی چه میگویند . افراد مطمئن و با شخصیت در شرایط عادی حالت تدافعی در مقابل دیگران ندارند .

هنگامی که انتقادی را می شنویم بهتر است به یاد آوریم که همه دشمن ما نیستند و ممکن است تعداد زیادی از افراد واقعیت را بگویند و این حقیقت را دریابیم که لازم است خود را تغییر دهیم .

● مقابله یا گریز

هر گاه ما مورد انتقاد واقع شویم ، در هر شرایطی ، واکنش غریزی ما یکسان خواهد بود . قلب تند تر می زند ، حرارت پوست کاهش یافته حتی دید پیرامونی از دست میرود و تفکر و ذهن دچار اغتشاش می شود . زیرا فرد مورد انتقاد احساس می کند که مورد حمله واقع شده است ، اولین واکنش غریزی تمرکز بر احساس است . سپس یک احساس تلافی در انسان ایجاد می شود . بخاطر داشته باشید که این احساس دوگانه ؛ مقابله یا گریز را کنار بگذارید و از آنها اجتناب کنید و به گزینه های دیگر فکر کنید .

وقتی بر احساس اولیه خودمان بعد از شنیدن انتقاد تمرکز ننمائیم ، ازدریافت نکته و نظر فرد منتقد باز می مانیم و بجای انجام اقدام لازم ، دست به واکنش احساسی می زنیم . از رویارویی با نظر فرد منتقد دست بکشید و بجای آن به یک موضوع سه وجهی شامل ؛ خودتان ، فرد منتقد و نکته مهم انتقاد توجه نمائید .

● تمرکز بر نکات مثبت

تا زمانی که در قضایای مختلف اولین تفکر ما این باشد که ما برحق هستیم و دیگران کمتر حق دارند ، حداقل واکنش ما به انتقاد ، حالت دفاعی گرفتن است . چرا؟ چون ما از نظر ذهنی بر چیزهای خوب و کارهای متفکرانه و عالی خودمان تمرکز داریم ، در حالیکه رفتار و کارهای دیگران را نفرت انگیز ، بی معنی ، بدون تفکر و غلط بدانیم ، این امر ما را بسوی برتری جویی و برحق بودن غیر لازم می کشاند و در مورد شنیدن حرف ها و انتقادهای سایرین رفتاری خشک و کم پذیرش خواهیم داشت .

مشکل اصلی آن است که انتقاد شونده بر کار یا رفتار بد خود اصرار ورزد و طرف منتقد هم خودش را برحق برای دریافت پاسخ مناسب از جانب انتقاد شونده بداند .

● انتقاد از مدیران

بخاطر داشته باشید که اکثر مدیران از انتقاد کارکنانشان ناخشنود می شوند حتی اگر حق با کارمند منتقد باشد ، بخصوص اگر این انتقاد در جلسه و با حضور دیگران مطرح شود . بنابراین برای انتقاد از روش مدیریت یک مدیر بهتر است پس از اطمینان از صحت نظر خودتان ، آنرا در یک جلسه خصوصی مطرح نمائید . مطلب دیگر آن است که مدیران به دلیل ماهیت کاری به اطلاعات و مسائلی دسترسی و آگاهی دارند که سایر افراد ندارند و در رفتار ، گفتار و عملکرد خود باید ملاحظاتی متفاوتی را در نظر بگیرند که شاید از نظر کارکنان منطق آن صحیح به نظر نرسد یا دلایل آنرا ندانند ، پس هر انتقادی هم که به ذهن کارکنان برسد تا راجع به آن وقوف و اطلاع کامل پیدا نکرده اند نبایستی مطرح گردد زیرا احتمالا به زیان فرد منتقد تمام خواهد شد .

● انتقاد از افراد خانواده یا فامیل

در زندگی هر کس لحظاتی پیش می آید که مجبور می شود از یکی از افراد خانواده یا فامیل انتقاد کند یا گله داشته باشد . بعضی اوقات طرح انتقاد یا ایراد ممکن است آثاری برای گوینده بوجود آورد و روابط خانوادگی و فامیلی را دچار وقفه نموده و یا حتی موجب قطع آن شود . پس برای انتقاد از افراد خانواده و فامیل بایستی با احتیاط و ارزیابی آثار منفی آن تصمیم گرفت و بیان انتقاد تند و گزنده در موارد غیر لازم ، جدا پرهیز شود .

● انتقاد از بزرگتر ها

گاهی اوقات جوانان در محیط خانواده ، محل کار و اجتماع از افراد مسن و بزرگترها ، انتقاد میکنند یا از رفتار و عملکرد آنها ایراد می گیرند . با آنکه طرح نقد و بیان نظرات برای همه آزاد است ولی بهتر است جوانان به دو نکته توجه داشته باشند . اول ، افراد مسن و بزرگترها در سنین بالا با آنکه تجربه زیادی دارند ولی دچار بعضی محدودیت های جسمی و فکری می شوند . دوم ، افراد مسن و جا افتاده در موضوعات وموارد مختلف زندگی و کار ، تجربیاتی دارند که جوان ها ندارند و بدلیل سر و کار داشتن با مشکلات و موانع متعدد ، دیدگاهایی پیدا کرده اند که یک جوان بدان مسائل احاطه و اشراف لازم را ندارد و به قول معروف آنچه که جوان در آئینه نمی بیند پیر در خشت خام می بیند .و یا به قول حافظ :

قد خمیده ما سهلت نماید اما

برچشم دشمنان تیر از این کمان توان زد

پس هنگام انتقاد از بزرگترها و افراد مسن ، جانب احتیاط و حزم را داشته باشیم و اگر هم بحثی داریم با نرمی و به صورت عاقلانه مطرح کنیم .

حجت الله مهریاری

کارشناس ارشد مدیریت با گرایش سیستم ها از دانشگاه تهران

کارشناس ارشد مدیریت منابع انسانی از دانشگاه علامه طباطبائی

مدرس سابق دانشگاه شهید عباسپور

مدرس دوره های کوتاه مدت در مرکز آموزش مدیریت وزرات نیرو و همکاری با گروه مطالعات پیمانکاری دانشگاه صنعتی شریف

مدرس در زمینه تهیه و تنظیم انواع قراردادها و برگزاری و تدوین اسناد مناقصات

مدیر امور پیمانها و مناقصات

مشارکت تهران جنوب – بینا ‮( مجری‮ EPC‮ پالایشگاه میعانات گازی بندر عباس ‮)‬

منابع و ماخذ :