تشابه پول توجیبی و آموختن ماهیگیری

آموزش سادهء اولویت گذاری و برنامه ریزی

مشخص است فرهنگ هر جامعه، زبان آن جامعه را می‌سازد. کمی دقت کنید مسایلی که در فرهنگ ما نیست یا چندان جا نیفتاده هیچ کلمه‌های معادلی در زبان فارسی ندارد مثل کار تابستانی نوجوانان. در این موارد باید از چند کلمه کمک گرفت تا منظور را رساند. در حالی که در زبان‌های دیگر این مفهوم کلمه‌ای مختص به خود دارد و اگر در آن جوامع دقیق شوید خواهید دید که این موضوع کاملا در آن‌ها جا افتاده است. دورهء نوجوانی را در اکثر کتاب‌های روانشناسی به دورهء بحرانی فرد تعبیر کرده‌اند این دوره زمانی است که فرد از کودکی بیرون آمده و توانایی و درک یک جوان را کم‌کم به دست می‌آورد.

پس همان غرور جوانی، حس استقلال‌طلبی و حس بزرگ شدن را تجربه می‌کند در حالی که با توجه به سن و موقعیت اجتماعی که دارد نمی‌تواند نه شخصیت اجتماعی خود را تثبیت کند، نه کسب درآمد کند این‌جا همان نقطهء بحرانی تضاد در شخصیت فرد محسوب می‌شود; جایی که حس و توانایی با هم در تضاد قرار می‌گیرند و فرد را دچار یک سردرگمی می‌کند. در بعضی از جوامع با ایجاد موقعیت کاری برای نوجوانان در فصل تعطیل مدارس به نیازهای آن‌ها پاسخ گفته شده است. با کارهای ریز و پیش‌پا افتاده که همزمان کمی از فرد گرفته و هم او را آمادهء پذیرش مسوولیت و کارهای بزرگ کند و صد البته به فرد اجازه دهد تا برای خود درآمدی هر چند کم داشته باشد این مرحله گذار را برای او ساده می‌کند.

در ایران این فرهنگ جا نیفتاده و حتی خانواده‌های کم‌درآمد هم با هر سختی‌ای باشد سعی به تامین نوجوانان خود دارند و به او اجاره نمی‌دهند که خود در جامعه حضور پیدا کند. پدیدهء پول توجیبی در کشورهایی مثل ایران به جای کار نوجوانان سعی در پر کردن خلا\ استقلال آن‌ها دارد. در این گزارش سعی شده در مورد جایگاه و مسایل مختلف پول توجیبی نوجوانان در اقشار مختلف جامعه و همچنین سهم این هزینه در سبد خانوار بحث شود.

گلنوش ۱۵ سال دارد و در صف نانوایی سنگکی ایستاده است. من هفته‌ای دو هزار تومان پول توجیبی می‌گیرم و با اون کلی می‌شه چیز خرید. برای خودم شال می‌خرم، چون نقاشی می‌کنم آب‌رنگ و لوازم نقاشی می‌خرم. به نظر کم می‌آد ولی اگه درست خرج کنم تا آخر ماه کم نمی‌آرم. مامانم بهم یاد داده که به اندازهء همین پول خرج کنم نه بیش‌تر. می‌خندد، نوبتش شده، نان را می‌گیرد و خداحافظی می‌کند. فقط بنویسید که نوجوانان هم در این جامعه حق زندگی دارند. احسان با چند نفر از دوستانش به پارک آمده و در حال سیگار کشیدن است جلو که می‌روم سریع سیگارش را مخفی می‌کند. می‌پرسم: «چند ساله‌ای»، ۱۷ ساله. چقدر پول توجیبی می‌گیری؟ می‌خندد و به دوستانش نگاه می‌کند بادی به غبغب می‌اندازد و می‌گوید: «هر چی بیش‌تر، بهتر. هر چقدر تیغ‌ام ببره. یعنی چی؟ مگه پول ثابتی نمی‌گیری؟ «ثابت که نه یه ماه ۱۰۰ هزار تومان یه ماه دیگه ۱۵۰، تا بستگی داره اون موقع که پول می‌گیرم حال بابام خوب باشه یا بد.» با این پول چه می‌کنی؟ صدایش را عوض می‌کند «این روزها اینقدر خرج زیاد شده گرانی هست هر چی هم داشته باشی بازم آخر ماه لنگی.» به سیگاری که مخفی کرده اشاره می‌کنم آن هم جزو خرج و گرانی است؟ هول می‌شود. نه بابا اینو تفریحی می‌کشم. از حرف‌هایش پیداست تا به حال یک‌بار هم به کار کردن در تابستان فکر نکرده. تابستون از اسمشم معلومه برای استراحت ساخته شده نه برای کار.

از ۹ سالگی سه ماه تابستون رو می‌آم پیش حاجی کار می‌کنم. صادق ۱۴ سال دارد و در یک سوپرمارکت کار می‌کند می‌پرسم از خانواده‌ات پول توجیبی می‌گیری؟ نه، نه این که نداشته باشیم ولی دوست دارم روی پای خودم بایستم با پولی که در این سه ماه جمع می‌کنم، ۹ ماه دیگه رو می‌گذرونم، بابام که می‌گه آدم این‌طوری مرد می‌شه، دست‌هایش را که خیس است با لباسش خشک می‌کند وقتی ناخودآگاه نگاهم به لباسش می‌افتد «حتی با پولی که پس‌انداز می‌کنم بعضی وقت‌ها می‌تونم لباسم بخرم. اونایی که با پول خودم می‌خرم رو خیلی کم می‌پوشم می‌ترسم خراب بشن.»

می‌خندد و می‌رود سراغ مشتری که تازه وارد مغازه شده و صاحب مغازه که تا به حال یواشکی به حرف‌هایمان گوش می‌داد، مرا دعوت می‌کند که بنشینم: «پسر خیلی خوبیه. این‌طوری نگاش نکنید باباش فرش فروشه، ولی خیلی قده، نمی‌خواد حتی پیش باباش کار کنه واسه همین سپردنش به من.» از صاحب مغازه در مورد وضعیت بچه‌های خودش می‌پرسم: «اونا که تابستون‌ها تا لنگ ظهر خوابن و فقط بلدن غر بزنن که اینو می‌خوام، اونو می‌خوام. بهشون پول توجیبی می‌دم، به هر کدومشون به اندازهء هزینه‌های خودشون. جالب این‌که او معتقد است که نمی‌شود همین‌طوری بچه‌ها را فرستاد سر کار «می‌دونی این روزها اصلا امنیت شغلی وجود ندارد یه دختر ۱۵ ساله رو کجا می‌شه فرستاد سر کار که خیال آدم راحت باشه؟»

● پول ‌توجیبی از نگاه جامعه‌شناسی

دکتر آیت، جامعه‌شناس است و استاد دانشگاه. او در مورد پول توجیبی تعابیر اجتماعی خاصی دارد: «پول توجیبی اصلا پدیدهء بدی نیست،‌این موضوع می‌تواند به نوجوان کمک کند تا هزینه‌های حضور فرد در جامعه را بپوشاند. افرادی که پول توجیبی از خانواده دریافت می‌کنند، خیلی کم‌تر از دیگران باعث ناهنجاری می‌شوند. آسیب‌شناسی نوجوانان به ما نشان داده که آن‌ها باید به یک طریقی این حس جدیدی که در وجودشان به وجود آمده و آن، حس استقلال‌طلبی است را ارضا کنند. شاید به نظر بسیار پیش‌پا افتاده بیاید ولی این بحث که آن‌ها بتوانند با پولی که حس می‌کنند متعلق به خود آن‌ها‌ست خریدهای کوچک انجام دهند، نمی‌دانید تا چه اندازه حس استقلال‌طلبی آن‌ها را ارضا می‌کند البته باید توجه کرد که در این مورد هم باید خانواده‌ها مواظب افراط و تفریط باشند. جوانی که پول زیادی از خانواده می‌گیرد و نیازش به پول کم‌تر از آن میزانی است که می‌گیرد در جامعه باعث مشکل می‌شود، این پول زیاد در دست نوجوان است که او را به سمت مواد مخدر و دیگر مسایل مضر سوق می‌دهد.»

● پول ‌توجیبی از نگاه روانشناسی

رابعه موحد، روانشناس است، او مسالهء پول توجیبی را از نظر روانی نوجوان تحلیل می‌کند: « پول توجیبی مثل دیگر مسایل جامعهء امروز ما کاملا مربوط به طبقهء مالی هر خانواده می‌شود. خود پول توجیبی بسیار خوب است و می‌تواند نوجوان را از نظر روانی ارضا کند، ولی وقتی تبدیل به یک معضل می‌شود که خانواده‌ها بی‌رویه این پول را به نوجوان می‌دهند. پول توجیبی به نوجوان اعتماد به نفس بالایی القا می‌کند که مثلا اگر خودکاری را دوست دارد، آن را با پولی که مختص به خودش است بخرد. آن خانواده‌هایی که پول توجیبی را به طور ماهانه به فرزندانشان می‌‌دهند شاید خود هم نمی‌دانند که چگونه فرزندانشان را آموزش می‌دهند که با یک درآمد ثابت یک ماه را بگذرانند. پول توجیبی به نوجوان به جز احساسی استقلال چیزهای دیگری هم هدیه می‌دهد مثل ابتکار، تصمیم‌گیری و اولویت‌گذاری البته در خانواده‌های مرفه‌این موضوع بسیار بد جا افتاده، آن‌ها معتقدند که وقتی دارند چرا نباید هر چه که بچه می‌خواهد برایش فراهم کنند. آن‌ها نمی‌دانند با این کارشان چه لطمهء وحشتناکی به روان فرزند خود می‌زنند. نوجوانی که در سن ۱۶ سالگی تمام لوازمی را که یک فرد ۲۱ ساله نیاز دارد و آرزو می‌کند داشته باشد، را داراست در سن ۱۸ و ۱۹ سالگی دیگر هیچ انگیزه‌ای برای ادامهء راه نخواهد داشت و دچار افسردگی و پوچی خواهد شد. به همین خاطر است که بیش‌تر در این سن شاهد افراد معتاد هستیم.

این روانشناس معتقد است: «برای سلامت روان کودک و نوجوان لازم است که حتی چیزی را که در دسترس است در بعضی اوقات کمی دیرتر از خواستهء فرد به او بدهیم و این چنین درصد تحمل فرد را برای به دست آوردن خواسته‌هایش بالا ببریم.

نوجوانی که تا لب تر کند هر چه خواسته برایش فراهم می‌شود، بعد از مدتی اشباع شده و دیگر برای به دست آوردن چیزی در زندگی انگیزه ندارد و همه چیز را قابل دسترسی حس می‌کند، این فرد که پا در جوانی گذاشته و هنوز راه زیادی در پیش دارد متاسفانه به پوچی می‌رسد و دنیا دیگر برایش زیبایی ندارد. باید پذیرفت که زیبایی دنیا در همین سعی و تلاش‌هاست و نوبت به دست آوردن، به خاطر تلاش‌های قبلی است وگرنه به دست آوردن بدون تلاش نمی‌تواند فرد را آن‌طور که باید ارضا کند.»

خریدن تلفن همراه، اتومبیل، مسافرت‌های داخلی یا خارجی، برگزاری مهمانی و خرید لباس‌های شیک و گران‌قیمت و... آزوهایی است که تقریبا همهء جوان‌ها داشته‌اند اما به نظر می‌رسد که نوجوان و جوانی که با پول توجیبی و کمک‌های خانواده‌اش بتواند تمام این نیازها را برآورده کند عاقبت خوبی نخواهد داشت، در واقع تامین نیازهای نوجوانان و جوانان به حد افراط باعث می‌شود که حس تلاش و مبارزه و برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری از فرد گرفته شود.«پول توجیبی» در جامعهء ایران واژه‌ای جا افتاده است اما مساله این است که شاید اهمیت این واژه و نقش مهم آن در زندگی نوجوانان و درس‌هایی که با آن می‌شود به این گروه سنی داد به درستی درک نشده است.

دنا درفشی