نقش علم در ایجاد همت و اراده

● چیستی همت
همت، عمل قلبی و حالت نفسانی در انسان است. این حالت برای هرکسی تحقق نمی یابد؛ زیرا همت، حالتی است که انسان آگاهانه و از روی قصد به انجام عملی گرایش می یابد وخواهان تحقق …

چیستی همت

همت، عمل قلبی و حالت نفسانی در انسان است. این حالت برای هرکسی تحقق نمی یابد؛ زیرا همت، حالتی است که انسان آگاهانه و از روی قصد به انجام عملی گرایش می یابد وخواهان تحقق آن می شود و برای دست یابی به آن باوجود موانع جدی اقدام می کند. از این رو همت را عزم واراده ای قوی در شخص دانسته اند که هر مقاومت و مانعی را از سر راه برمی دارد و تا رسیدن به هدف و مطلوب، از کار و تلاش باز نمی ایستد.

در تحقق و ایجاد این حالت به این نکته باید توجه داشت که مؤلفه های چندی ازجمله علم و بصیرت در کنار شوق و اراده قوی و عزم جدی لازم است تا همت تحقق یابد؛ زیرا اشخاص دارای همت، کسانی هستند که از بینش و آگاهی خوبی نسبت به موضوع برخوردار بوده و از موانع تحقق و دست یابی آن آگاهی دارند و با قصد و علم می کوشند تا آن چه مطلوب است را با کار و تلاش به دست آورند.

البته درجات همت و سطوح آن در اشخاص متفاوت است، زیرا بینش و نگرش انسان ها به هستی و اهداف و مقاصد آفرینش متفاوت است و هرکسی بر اساس علم و آگاهی خود، گام برمی دارد و رفتار می کند. از این رو همت را براساس متعلق آن، به همت پست و همت بلند دسته بندی کرده اند تا نشان دهند که تا چه اندازه علم در ایجاد انگیزه نقش دارد و چگونه دانش وآگاهی کامل و قوی نسبت به چیزی یا موضوعی می تواند انگیزه ها را در انسان قوی کند و او را برای انجام کاری به تلاش و کوشش وادارد.

نتیجه بخشی ریاضت شرعی با همت عالی

هرچه انسان نسبت به جهان آفرینش و اهداف و فلسفه خلقت آگاهی بیشتر و کامل تری داشته باشد، گرایش خویش را بهتر می تواند تبیین نماید و حرکت های خود را سامان دهد. کسانی که هدف از آفرینش را عبودیت در مسیر دست یابی به یقین تقربی و شهودی می دانند، عزم بلند و همت عالی تری نسبت به کسانی دارند که تنها به دنیا و آسایش و آرامش نسبی و موقت آن دل بسته اند. از این رو کار و تلاش مؤمنان آگاه به حقیقت هستی، بیشتر و فراگیرتر است و می کوشند تا دیگران نیز از کار و تلاش ایشان در مقام مظهریت ربوبیت الهی بهره برند.

در سیر و سلوک عرفانی نیز چنین افرادی به مقاماتی دست می یابند که فاقد آن علم و آگاهی و بینش و نگرش سست و ناقص هرگز در ذهن خویش آن را تصور نمی کنند. عارفان درباره چگونگی دست یابی به مقامات عالی بر این نکته توجه دارند که تأثیر خودسازی و ریاضت شرعی زمانی در شخص بروز و ظهور می کند که وی دارای همت بلند و عالی باشد. از این رو می گویند: «الریاضات الشرعیه انما تنتج لذوی الهمم العالیه و اما لغیر هم فانما تنتج رقه الحال»؛ ریاضت های شرعی زمانی نتیجه می دهد که صاحب آن ریاضت، بلندهمت و نظربلند باشد و برای کسانی که همت بلند ندارند، غیر از رقت حال (ضعف) چیزی عاید نمی شود.

این همت بلند و بلندی همت زمانی رخ می نماید که شخص نسبت به حقیقت هر چیزی آگاهی و علم درست و کاملی داشته باشد، وگرنه در سیر و سلوک حقیقی باز می ماند و به خیال خود به چیزی از مقامات عالی انسانی دست می یابد درحالی که از حقیقت به کلی دور مانده است.